به گزارش خبرگزاری ایمنا، آرامش حاکم در زمینه تولید بذر محصولات اساسی دستاورد توجه به خودکفایی در تولید بذر ارقام زراعی در سال‌های اخیر است که خودکفایی ۹۸ درصدی در تولید هسته‌های اولیه گندم در کشور را به دنبال داشته است.
بر اساس آمار مؤسسه ثبت و کنترل گواهی بذر که در سال ۱۴۰۲ منتشر شده است، در بذر غلات آبی شامل گندم، جو و تریتیکاله در طبقات پرورشی یک، دو و سه، ۱۴۰۹ تن، هسته‌های اولیه تولید شده که با توجه به تعرفه‌های سالانه دولت، حدود ۲۳۱ میلیارد ریال است.
صرفه‌جویی ارزی سالانه نزدیک به ۵۷۰ میلیون دلار نتیجه تولید بذر طبقات غلات، دانه‌های روغنی، ذرت و گیاهان علوفه‌ای و سبزی‌های زراعی و حبوبات آبی در مؤسسه اصلاح بذر بوده که از این مبلغ حدود ۸۸ درصد آن مربوط به صرفه‌جویی در بخش غلات، حدود ۶ درصد دانه‌های روغنی، حدود ۵ درصد ذرت و کمتر از یک درصد سبزی و صیفی به‌شمار می‌آید.
استادیار پژوهش و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان در گفت‌وگوی زیر از سهم ۸ درصدی اصفهان در این خودکفایی تنها با زیر کشت قرار دادن ۲۰ هکتاری زمین زراعی در کبوترآباد و گلپایگان سخن می‌گوید و با توجه به نیاز ۲۰ میلیون تن علوفه سیلویی برای تولید ۱۶ میلیون تن شیر و ۱.۵ میلیون تن گوشت قرمز تا سال ۱۴۰۴، تغییر الگوی کشت را ضروری می‌داند. مشروح گفت‌وگو با مهرداد محلوجی، استادیار پژوهش و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان را در ادامه می‌خوانید:
ایمنا: اصلاح بذر گندم و غلات در استان از چه زمانی در دستور کار قرار گرفت؟
محلوجی: برای تولید گیاهان زراعی یا تهیه نهال برای باغ‌ها با توجه به اینکه معمولاً گیاهان زراعی یک‌ساله و به ندرت دو ساله هستند، بذر مورد نیاز است که باید مناسب شرایط منطقه باشد، بر اساس تقسیم‌بندی اکولوژیکی آب و هوایی در منطقه غرب استان اصفهان استان تنش سرما، در منطقه مرکزی شرایط معتدل و نیمه‌گرمسیری، منطقه شمال مانند کاشان و آران و بیدگل آب‌وهوای گرمسیر و منطقه شرق نیز گرما و شوری وجود دارد. در هر منطقه برای اینکه بازده خوبی داشته باشیم نیاز به توزیع بذر مناسب آن منطقه به کشاورزان داریم؛ تا ۳۰ سال قبل در استان اصفهان گندمی به نام روشن و گونه خاصی از جو کشت می‌شد که در همه شرایط همین دو گونه بذر مورد استفاده قرار می‌گرفت، در حالی که اکنون در مؤسسه اصلاح بذر کرج و مراکز وابسته به آن در همه استان‌های کشور، بر اساس شرایط آب و هوایی و تنش‌های مختلف در بخش کشاورزی تحقیقاتی انجام شده است و برای هر منطقه یک یا چند گونه بذر مناسب تولید شده است که این پایه‌های بذری را برای تکثیر در اختیار شرکت‌های بذر استان قرار می‌دهیم تا بین کشاورزان توزیع کنند، در صورت فراهم بودن شرایط لازم می‌توان از این بذر بهترین میزان محصول را برداشت کرد.
عملکرد دو گونه بذر گندم و جو که تا سه دهه پیش در استان استفاده می‌شد به ۲.۵ تن گندم و جو در هر هکتار می‌رسید و گاهی نیز محصول جو در هنگان درو حالت خوابیدگی پیدا می‌کرد و کمباین برای برداشت آن با مشکل روبه‌رو می‌شد، گاهی نیز گندم روشن مشکل بیماری زنگ زرد یا آفات دیگر را پیدا می‌کرد اما این ارقام جدید که ۱۳ سال کار تحقیقاتی روی آن‌ها انجام شده این مشکلات و معایب را ندارد پس این می‌شود از نظر توجیه اقتصاد برای کشاورزان مناسب است.
اما درباره زمان آغاز پروژه اصلاح بذر، حدود ۱۰ سال بود که در استان اصفهان عملیات تکثیر بذر انجام نمی‌شد و همین پایه‌های بذری را نداشتیم زیرا دستگاه‌های بوجاری مناسب، زمین و ایستگاه مناسب در اختیارمان نبود یا در زمین‌های موجود این فعالیت انجام نمی‌شد تا اینکه سال گذشته پیشنهاد تولید بذر را به مؤسسه اصلاح بذر کرج ارائه کردیم و با توجه به شرایط شکننده ایستگاه کبوترآباد قرار شد که برخی از ارقام را در این منطقه و بقیه را در ایستگاه گلپایگان کشت کنیم، نتیجه این کشت تولید حدود ۸۰ تن بذر اصلاح شده است.
ایمنا: سهم اصفهان از خودکفایی تولید بذر کشور به چه عددی می‌رسد؟
محلوجی: در کل کشور هزار و ۴۰۹ تن بذر تولید شده که سهم اصفهان در ایستگاه کبوترآباد با ۷ هکتار مساحت و ایستگاه گلپایگان با حدود ۱۲ هکتار که در مجموع به ۲۰ هکتار از اراضی می‌رسد، به جای کشت گندم و ارسال به سیلو یا کشت جو برای مصارف گاوداری‌ها، عملیات تکثیر پایه بذری مورد نیاز کشاورزان انجام شد و ۸۰ تن بذر تولید شده نسبت به هزار و ۴۰۹ تن بذر تکثیر شده در کل ایران نزدیک به هشت درصد را شامل می‌شود به عبارتی می‌توان گفت که سهم ما از خودکفایی ایران در زمینه غلات تولید هشت درصد بذر با انجام عملیات کشت در مساحت کوچک حدود ۲۰ هکتاری در کبوترآباد و گلپایگان بوده است. امسال هم حدود ۷۰ هکتار یعنی ۳.۵ برابر در سه ایستگاه کشت شده که در صورت بارندگی مناسب می‌تواند سهم اصفهان را در تولید بذر اصلاح شده افزایش دهد.
ایمنا: توزیع بذر اصلاح شده بین کشاورزان چکونه است؟
محلوجی: کشاورزان یا بذر را از شرکت‌های بذری می‌خرند و یا از بذری استفاده می‌کنند که یک تا دو سال قبل خریده و محصول آن را برداشت کردند، بخشی محصول را می‌فروشند و قسمت دیگر را برای کشت دوباره استفاده می‌کنند به این بذر خودمصرفی گفته می‌شود، به‌طور معمول بین ۳۰ تا ۴۰ درصد کشاورزان از بذرهای خودمصرفی استفاده و سایرین بذر را از شرکت‌های استانی تهیه می‌کنند.
پنج شرکت بذری تولید غلات در استان اصفهان داریم. وظیفه تحقیقات تولید پایه‌ها یا هسته‌های اولیه بذر در ایستگاه‌های تحقیقاتی است این بذر در مراحل پرورش یک تا سه در ایستگاه‌های تحقیقاتی انجام می‌شود سپس در مرحله سوم به شرکت‌های خصوصی تولیدکننده بذر برون‌سپاری می‌شود تا بذر مادری و گواهی تولید را بین کشاورزان توزیع کنند؛ همه این مجموعه مانند یک زنجیره دارای ورودی و خروجی است که به شکل پیوسته ادامه دارد.
ایمنا: مصرف این بذر چه تأثیری روی کیفیت محصول خواهد داشت؟
محلوجی: عملکرد بذر گندم تولیدی در مناطق مختلف متفاوت است، کشاورزان نیز از این بذر استقبال می‌کنند و به جای خودمصرفی انجام دهند بین ۶۰ تا ۷۰ درصد نیاز بذر را سال جاری و ۳۰ درصد آن را سال بعد خریداری می‌کنند، توجیه کردن کشاورزان کار ساده‌ای نیست، اما این موضوع را پذیرفته‌اند زیرا از نظر کیفیت درصد پروتئین گندم در ارقام جدید بالای ۱۲ درصد است و در جو نیز میزان پروتئین محصول مناسب تغذیه دام است؛ بنابراین در صورتی که کشاورزی رقم خوب از تحقیقات را دریافت و با آن کشت کند در مراحل زراعی نیز باید عملیات بهینه‌ای انجام دهد تا محصول مناسبی برداشت کند.
ایمنا: با توجه به مشکل کم آبی اصفهان در تولید بذر اصلاح شده سازگاری با کم‌آبی نیز در نظر گرفته شده است؟
محلوجی: برای مناطق شمال استان مثل آران و بیدگل، کاشان نطنز و شاهین‌شهر ارقام متحمل به خشکی معرفی می‌کنیم یعنی ارقامی که پس از خارج شدن سنبله‌های گندم یا جو نیاز زیادی به بارندگی نداشته باشند و نبود آب به اندازه کافی بر عملکرد آن‌ها تأثیر اندکی بگذارد به عنوان مثال اکنون یک رقم جو به نام گوهران در منطقه آران و بیدگل و کاشان و نطنز کشت می‌شود که با نگاهی به عملکرد این منطقه در سال قبل می‌بینیم کشاورزی که جو گوهران را کاشت و به آن آب کافی داد، حدود ۱۱ تا ۱۲ تن از آن برداشت کرد، اما اگر سنبله‌های گیاه بیرون بیاید و کشاورز بخواهد در بخشی از زمین صیفی یا کشت دیگری انجام می‌دهد می‌تواند به این گندم و جو آب کمتری بدهد یعنی اگر دو آب آخر این نوع کشت قطع شود به جای ۹ تن حدود ۷ تن عملکرد خواهد داشت، در صورتی که ارقام غیرمقاوم به خشکی، تحمل این کاهش آبیاری را نداشتند، کشاورز ترجیح می‌دهد دو تن کاهش تولید داشته باشد، اما در کنار غلات، باید محصولات دیگری مانند صیفی‌جات بکارد، همچنین برای ارقام متحمل به خشکی در شمال استان و ارقام متحمل به شوری در مناطق شرق اژیه و ورزنه نیز بذرهایی تولید شده است که با آب و خاک شور عملکرد مناسب‌تری نسبت به ارقام قبل دارند، به‌طور مثال رقم گندمی در منطقه خور و چوپانان به نام نارین کشت می‌شود که در آب و خاک شور حدود ۵ تا ۶ تن در هکتار عملکرد دارد در حالی که تا پیش از این یا زمین‌ها رها بود یا محصولاتی کشت می‌کردند که بین یک تا دو تن برداشت می‌شد و این تغییر میزان برداشت به معنای افزایش بهره‌وری، توجه به مسائل فرهنگی اجتماعی و جلوگیری از مهاجرت است.
با استفاده از این ارقام جدید می‌توانیم امکان اشتغال را فراهم کنیم، سود بهینه‌ای نیز نصیب کشاورز می‌شود به عنوان مثال اگر در منطقه چوپانان کشاورزی یک تا دو تن برداشت کند با نرخ خرید تضمینی گندم که ۱۷ و ۵۰۰ هزار تومان اعلام شده، ۳۵ میلیون تومان درآمد خواهد داشت، در حالی که با برداشت ۵ تن این درآمد افزایش خواهد یافت.
ایمنا: افزایش سهم ۸ درصدی اصفهان در خودکفایی گندم نیازمند چه اقداماتی است؟
محلوجی: این ۷ تا ۸ درصد سهم استان در خودکفایی تولید بذر گندم ایران مربوط به دو مزرعه تولید بذر در اصفهان بوده است، تولید این بذر موجب شد برای نخستین سال نیاز به خرید هیچ‌گونه پرورشی از استان‌های دیگر نداشته باشیم زیرا همان‌گونه که می‌دانید کمبود هر استان از مناطق دیگر تأمین می‌شود، با این حال امکان افزایش تولید بذر اصلاح شده در استان وجود دارد، مثل تولیدات دامی که اصفهان در جایگاه نخستین تولیدکننده شیر کشور قرار دارد، ۲۰ هکتاری مزرعه پرورش بذر از نظر تأمین نیاز اصفهان خودکفا هستیم اما سال جاری پا را فراتر گذاشتیم و امیدواریم با بارندگی مناسب و به حداقل رسیدن مشکلات، تولید بیشتری داشته باشیم.
ایمنا: به نظر شما انجام پروژه‌های تحقیقاتی با چه چالش و مشکلاتی همراه است؟
محلوجی: با تاکید رهبر معظم انقلاب، دولت این موضوع را تصویب کرد که ۵ درصد اعتبارات دستگاه‌های اجرایی به کارهای تحقیقاتی اختصاص یابد، اگر این سهم اعتباری دستگاه‌های دولتی به امر تحقیقات اختصاص داده شود، مشکلات حل خواهد شد، اما این اتفاق نمی‌افتد، به‌طور مثال در صورتی که اعتبار سازمان جهاد کشاورزی را یک میلیارد فرض کنیم، طبق قانون باید ۵ درصد آن به کارهای تحقیقاتی اختصاص پیدا کند در حالی که فکر می‌کنم کمتر از ۰.۵ درصد این سهم اختصاص داده شود.
ایمنا: پس با کسری بودجه در این بخش روبه‌رو هستید؟
محلوجی: چون دستگاه دولتی هستیم حقوق کارکنان مرکز را دولت می‌پردازد، با این وجود اگر اختصاص اعتبارات تحقیقاتی مورد توجه قرار گیرد، بهتر می‌توان از ظرفیت علمی مرکز تحقیقات اصفهان با ۸۰ عضو هیئت علمی بهره برد.
ایمنا: علاوه بر تولید بذر طرح‌های دیگری نیز در دستور کار دارید؟
محلوجی: چشم‌انداز برنامه‌های آینده مرکز باید از سوی معاون پژوهشی معرفی شود، اما باید به این نکته توجه داشت که در برنامه توسعه کشاورزی تا سال ۱۴۰۴ این‌گونه پیش‌بینی شده است که برای تولید ۱۶ میلیون تن شیر و ۱.۵ میلیون تن گوشت قرمز نیاز به ۲۰ میلیون تن علوفه سیلویی داریم، بر این اساس اکنون در کشور حدود هشت میلیون تن علوفه کمبود داریم که یکی از راه‌های تولید این علوفه تغییر کشت گیاه جو از اردیبهشت به فصل پاییز است، به محصول جویی که از مهر تا آذر تولید می‌شود خصیل یا غصیل جو می‌گویند این گیاه متحمل شوری خاک است و در بسیاری از اراضی که اکنون زیر کشت نمی‌رود یا دچار مشکل شوری آب است مانند شرق اصفهان، قابل تولید خواهد بود.
با اختصاص این اراضی به کشت جو می‌توانیم محصول را در فصل بهار برداشت کنیم تا علوفه سیلویی بسیاری از دامداری‌ها تأمین شود، بنابراین یکی از برنامه‌های چشم‌انداز می‌تواند اختصاص ۱۰ درصد از اراضی کشاورزی با مساحت ۲۰۰ هزار هکتار به کشت جو باشد که تولید ۸ میلیون تن علوفه دامی مورد نیاز را به دنبال داشته باشد.
اکنون در ایران حدود ۱.۵ میلیون هکتار زیر کشت جو می‌رود که ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار هکتار آن آبی و نزدیک به ۸۰۰ تا ۹۰۰ هزار دیم است در صورتی که هر استان برای اختصاص ۱۰ درصد سطح زیر کشت خود به محصولات علوفه‌ای برنامه‌ریزی کند، می‌تواند تولیداتی مانند خصیل جو برداشت کرد که قبل از گرم شدن هوا قابل برداشت است و با کشت ذرت که در خرداد یا تیر و با مصرف بالای آب‌های زیرزمینی انجام می‌شود، بسیار متفاوت خواهد بود.
ایمنا: اجرای چنین طرح‌هایی با چه مانعی روبه‌رو است؟
محلوجی: طرح و برنامه‌ریزی مورد نیاز وجود دارد، حمایت سیستمی مورد نیاز است که این دانه جو با قیمت مناسب‌تر در اختیار کشاورزان قرار گیرد، البته این موارد در الگوی کشت ۱۴۰۱، ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ در شهرستان‌های مختلف استان در نظر گرفته شده است اما اجرای کامل الگوی کشت نیاز به برخی ابزارها دارد به عنوان مثال برای اینکه کشاورزان تشویق به تولید خصیل جو شوند باید سیاست‌های تشویقی و تنبیهی اجرا شود از جمله توزیع امکاناتی مانند کود با قیمت مناسب، بذر و تأمین ماشین‌آلات مورد نیاز برای کشاورزانی که الگوی کشت را رعایت می‌کنند، در مقابل برای کسانی که بدون توجه به این الگو آب را هدر می‌دهند، با برخوردهایی مانند قطع برق روبه‌رو شوند.
هدف از اجرای این سیاست‌ها باید همگون شدن تولید با سیستم اکولوژی منطقه باشد در این شیوه هر منطقه را مناسب نوع خاصی از کشت معرفی می‌شود و دیگر در یک منطقه آن‌قدر نوع خاصی از یک محصول تولید نمی‌شود که بسیاری از تولید خوراک دام شده یا روی زمین بماند، این کار نیاز به همت همگانی دارد زیرا تنها معرفی الگوی کشت کافی نیست و با اقداماتی مانند تهیه ماشین‌آلات، توزیع کود، سم و دستگاه مناسب سم‌پاش مناسب می‌توان از زنجیره امنیت غذایی حمایت کرد.
نظر شما