به گزارش خبرگزاری ایمنا، این هفته نوبت به منطقه ۹ شهرداری اصفهان می‌رسد، خیابان آتشگاه و منارجنبان و انواع رستوران‌های کبابی و بریانی، اما قصه به اینجا ختم نمی‌شود، چراکه بهشتی زیبا در آن سوی شهر گنبدهای فیروزه‌ای و در غربی‌ترین نقطه اصفهان وجود دارد که به‌رغم خشکی باغ‌های میوه و مادی‌های آن همچنان باصفا و رویایی است.
کوچه‌باغ‌هایی که با چنارهای تنومند در امتداد مادی‌ها آغاز می‌شود و تا پس‌کوچه‌های بعدی ادامه خواهد داشت؛ در هر گذر دیوارهای خشت و گلی، درختان سر به فلک کشیده، عمارت‌های اربابی عهد قاجاری و خیابان‌های پهن و باریکی که گاهی به‌سختی می‌توان از آن‌ها عبور کرد، به‌شدت روح‌نواز است و چشم هر رهگذری را خیره خواهد کرد.
اینجا خبری از ساختمان‌های بلندمرتبه نیست و تنها در بخشی از محله ناژوان مجموعه‌هایی شیک با معماری بسیار امروزی وجود دارد؛ ترکیبی از مدرنیته با مادی‌ها و چنارهای قطور و پا به سن گذاشته آن در کنار دیوارهای خشت و گل کوچه‌باغ‌ها که دیروز را به امروز گره زده و پارادوکس شگفت‌آوری را رقم زده است.
جورتان یا گورتان، محلی برای پنبه‌کاران
گورتان، زهران، منارجنبان، نصرآباد، کوهانستان، بهارانچی، آزادان و ناژوان از جمله محلات قدیمی این منطقه است که همچنان بافت بومی و روستایی خود را حفظ کرده و به‌رغم خشک‌شدن باغ‌های میوه در آن، هنوز عطر بهشت می‌دهد؛ بیشتر خانه‌ها همچون سایر مناطق به شکل امروزی درآمده و اغلب کوچه‌ها و گذرها شهرسازی درستی ندارد، اما نکته جالب اینجا است که این بار این پس‌کوچه‌های در هم تنیده و وصله پینه شده نه تنها توی ذوق نمی‌زند، بلکه حس نوستالژی غریبی را در هر رهگذری ایجاد می‌کند.
گورتان، در گذشته دهی از دهستان ماربین بوده و آب آن از زاینده‌رود تأمین می‌شده است؛ گور در فارسی گرزمان خوانده می‌شود و همان گُرتمان به معنی خانه ستایش است که بعدها به معنی بالاترین درجه بهشت تلقی شده و گور به این معنی بوده که شخص فوت شده، گرزمانی یا بهشتی است؛ در اصل نام این محله، جورتان بوده که به مرور زمان تبدیل به گورتان شده، زیرا قسمتی از زمین‌های این منطقه، پنبه‌کاری بوده است و به همین دلیل، این محل را گورتان به معنی محل پنبه‌کاران نام نهاده‌اند.
نام‌خانوادگی بیشتر مردم این محله، محققیان، مستأجران و خلیلیان است؛ اطلاق نام مستأجران به دلیل آن است که بیشتر مردم محله، به کار اجاره‌داری باغ‌های میوه منطقه ماربین اشتغال داشته و مستأجر باغ‌های میوه بودند.
محله زهران، قریه‌ای از روستای ماربین در غرب اصفهان و از جمله دهات‌های قدیمی بوده که در قرون سوم و چهارم بسیار شهرت داشته و ناژوان دهی از دهستان ماربین با بیشه‌های انبوه از درختان ناژ، کبوده، صنوبر و زبان‌گنجشک بوده است؛ در محله زهران تنها یک برج کبوترخانه از دیاران دور به جای مانده و در محله ناژوان یک آسیاب بسیار قدیمی به چشم می‌خورد که بنای آن قدیمی و بسیار از نفس افتاده است.
در گذر از محله آزادان نیز به بنایی گنبدی‌شکل برمی‌خوریم که گویای روزگاران غریب و دوری است و اکنون مظلومانه و خاموش در گوشه‌ای از دل این منطقه مغفول مانده است و دست یاری مسئولان وقت را می‌طلبد.
لواخانه آزادان، بنایی مغفول مانده از یاری مسئولان
احمد نصر، ۶۲ ساله از محله آزادان ماربین در خصوص این بنای تاریخی می‌گوید: قدمت مسجد گنبد آزادان به ۷۰۰ سال پیش و دوره ایلخانی می‌رسد و به نام «عمارت لواخانه» شناخته می‌شود.
او ادامه می‌دهد: اهمیت این بنا در نقاشی‌هایی بوده که بر روی دیوارهای آن کشیده شده است؛ بالای فضای غربی، یک نقاشی شمسه و دو شمشیر ذوالفقار کشیده شده و دو طرف محراب نیز دو پرچم با ذکر «لا اله الا الله» و پرچم سمت چپ با آیه «نصر من الله و فتح قریب» نقاشی شده است، همچنین در ضلع شرقی و غربی این بنا طرح مکه و مدینه با شرح تمام جزئیات نقاشی شده است.
نصر توضیح می‌دهد: حیاط این مسجد دارای غرفه‌هایی بوده است که در این غرفه‌ها از مردمی که هنگام محرم و صفر یا مناسبت‌های دیگر برای عبادت به این مسجد می‌آمدند، پذیرایی می‌شده است.
وی می‌گوید: این بنای تاریخی در حال حاضر رها شده و به‌دلیل اینکه سند مشخصی ندارد، شهرداری برای بازسازی و حفاظت از آن نمی‌تواند اقدامی انجام دهد، از سوی دیگر اداره میراث نیز طی این سال‌ها در این خصوص حمایت چندانی نداشته و متأسفانه در حال فروریزی است؛ غرفه‌های آن نیز به‌طور کامل تخریب شده و از حیاط آن، چیزی باقی نمانده است، همچنین نقاشی‌ها تا حد بسیاری از بین رفته و نیاز به ترمیم دارد؛ در کل این بنا به حال خود رها شده است و در حال حاضر هیچ حفاظتی از آن نمی‌شود.
نصر که از اهالی بومی و یکی از معتمدان محله آزادان است، درباره این محله و منطقه می‌گوید: منطقه ۹ اصفهان از آب چشمه‌های بالادست بهره می‌برده، اما در حال حاضر تمام این چاه‌ها خشک و از این خاطر، باغ‌های میوه و زمین‌های زراعی آن رها و خشک شده است.
محله آزادان بوستان ندارد
وقتی از مشکلات محلات منطقه ۹ به‌ویژه محله آزادان از او می‌پرسم، ادامه می‌دهد: در مجموع شهرداری منطقه ۹ اصفهان در خصوص اصلاح معابر و بازسازی مادی‌ها رسیدگی‌های لازم را انجام داده است، اما در بعضی معابر گذرگاه‌هایی وجود دارد که منجر به سد معبر شده است یا خانه‌هایی که وارثان آن، این خانه‌ها را رها کرده که تبدیل به بنایی مخروبه و در نتیجه مکانی برای انباشت زباله شده است.
نصر می‌گوید: محله آزادان بوستان ندارد و در ایام تعطیل خانواده‌ها باید برای تفریح به محلات دیگر بروند، از طرفی تردد در این منطقه بسیار زیاد است و این موضوع رفت و آمد در منطقه و بین محلات را نیز تشدید می‌کند؛ به‌دلیل خشکی چاه‌ها و باغ‌های میوه بیشتر ساکنان محلات به مناطق دیگر مهاجرت کرده‌اند، از این‌رو محله آزادان به اندازه کافی مدرسه دارد، اما بیمارستان در این منطقه وجود ندارد و نزدیک‌ترین مرکز درمانی تخصصی دولتی به آن، بیمارستان عیسی بن مریم است؛ از سوی دیگر به‌دلیل خوش آب و هوا و مناسب بودن قیمت زمین‌های این منطقه، از مناطق دیگر در آن ساکن شده‌اند که منجر به بر هم خوردن بافت بومی محلات منطقه شده است؛ در واقع می‌توان گفت، به‌دلیل اینکه تغییر مجوز کاربری زمین‌ها بسیار هزینه‌بر و سخت است، مالکان، زمین یا ملک خود را با قیمت مناسب‌تری نسبت به سایر مناطق می‌فروشند و برای خریدار نیز در این شرایط به‌صرفه‌تر است که این موضوع را پیگیری و برای آن هزینه کند.
وی ادامه می‌دهد: مادی‌هایی که در منطقه ۹ اصفهان وجود دارد، دست‌رنج شیخ‌بهایی بوده و برج‌های کبوترخانه بسیاری در این منطقه وجود داشته که به مرور تخریب شده است. در این منطقه حمام خزانه‌دار و یخچال‌هایی نیز وجود داشته که در حال حاضر از این آثار تنها دیوار یکی از یخچال‌ها باقی مانده است؛ هشت لت که مسیر عبور آب از داخل مادی به هشت جوی آب بوده، اکنون توسط شهرداری بازسازی شده است، اما به شکل قدیم خود نیست؛ این هشت لت آخر محله آزادان بوده و در حال حاضر خشک شده است.
معتمد محله قدیمی آزادان می‌گوید: پشم‌ریسی، نخ‌ریسی و پارچه‌بافی از صنایع دستی بانوان این منطقه بوده و انواع میوه‌ها به‌جز میوه‌های گرمسیری در این منطقه به عمل می‌آمده که معروف‌ترین آن «به» بوده است. گندم نیز از محصولات زراعی این منطقه بوده است و در حال حاضر صیفی‌جاتی چون خیار و گوجه برای مصرف شخصی کاشته می‌شود.
به گزارش ایمنا، منطقه ۹ شهرداری اصفهان، باغ‌شهری در غرب این کلان‌شهر است که شامل ۲۵ محله اصلی و فرعی می‌شود؛ آثار تاریخی بسیاری از جمله حمام خزانه‌دار، یخچال‌های طبیعی نگهدارنده یخ در تابستان، برج‌های کبوترخانه، لواخانه آزادان، آتشکده و منارجنبان در این منطقه وجود دارد که در حال حاضر به غیر از آتشکده و منارجنبان سایر آثار از بین رفته یا تنها اثری ناخوش از آن بر جای مانده است.
محله گورتان در این منطقه به دلیل داشتن میوه «به» به «بهستان» معروف بوده و همان‌طور که ابن‌بطوطه، سیاح بزرگ مراکشی در سفرنامه خود درگذر از اصفهان نوشته، «به» اصفهان بسیار خوش‌طعم و بزرگ بوده و در این شهر افسانه‌ای، بیش از هر مکان و محله دیگری «به» بهستان یعنی همان گورتان امروزی بسیار مشهور بوده که البته این میوه نیز به‌دلیل بی‌آبی و خشک شدن چاه‌های آب، طی این سال‌ها دیگر به عمل نیامده است.
گزارش از: ریحانه راهپیما
نظر شما