اصفهان را باید تاریخی نگاه کرد/ حفظ تمدن ایرانی-اسلامی اولویت دارد

به گزارش خبرگزاری ایمنا، اصفهان به‌عنوان شهری با تاریخ دیرینه دارای بافت‌های تاریخ و در عین حال فرسوده فراوانی است و در همین راستا موضوع احیای این بافت‌ها از مهم‌ترین اولویت‌های شهر است چرا که اصفهان کلان‌شهری با ۲۳۷ پهنه بافت فرسوده در ۹۹ محله شهر اصفهان به‌حساب می‌آید که نسبت به مساحت ۲۳۸۰ هکتاری پهنه‌های شهر، معادل ۱۲ درصد از مساحت کل شهر را تشکیل می‌دهد؛ در این بافت می‌توان علاوه بر نفوذناپذیری و ناپایداری، ریزدانگی بناهای فرسوده را نیز مشاهده کرد.

بر همین اساس است که رویکرد مدیریت شهری دوره ششم احیای بافت فرسوده به خصوص در محور تاریخی است، چراکه در محورهای تاریخی، اماکن و ابنیه متنوع تاریخی و میراثی از جمله تکایا و مساجد وجود دارد و میراثی گران‌بها برای نصف‌جهان محسوب می‌شود؛ در این میان و برای حضور هرچه بیشتر سرمایه‌گذاران در این عرصه راهکارهای مؤثری از جمله اعطای بسته‌های تشویقی در دستورکار قرار گرفت چرا که حضور سرمایه‌گذارانی که به فکر فرهنگ، تاریخ و هویت این شهر هستند، بازی دو سر برد برای احیای بافت تاریخی است اما در این میان و برای برخی موارد همچنان شاهد برخی نکات مانند نبود طرحی جامع برای احیای بافت‌ها هستیم.

بر همین اساس و با توجه به اهمیت موضوع بافت تاریخی در اصفهان، در خبرگزاری ایمنا میزبان سه تن از کارشناسان و فعالان این حوزه یعنی محمدحسین ریاحی کارشناس و استاد دانشگاه، سیدمهدی موسوی موحد معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان و محمدعلی ایزدخواستی مدیرعامل سازمان نوسازی بهسازی شهر اصفهان بودیم تا گفت‌وگویی در این باره داشته باشیم و مشروح آن در ادامه آمده است:

ایمنا: در دوره جدید مدیریت شهری، موضوع بافت تاریخی و احیای آن در دستورکار قرار گرفته و اقداماتی نیز در این باره انجام شده است؛ لطفاً در ابتدا هر یک از حاضران دقایقی در خصوص اهمیت موضوع احیای بافت تاریخی از منظر خودشان، صحبت بفرمایند.

ریاحی: بافت تاریخی یکی از مهم‌ترین، اساسی‌ترین و اصلی‌ترین دغدغه‌های یک شهر تاریخی با هویت است و در این راستا در تاریخ و تمدن ایران، اسلام و مشرق زمین، اصفهان به‌عنوان یک نقطه مهم تأثیرگذار در ادوار تاریخ بوده و است.

این شهر با محلات و سکنه‌ای که داشته و دوره‌های مختلفی را پشت سر گذاشته، بافت تاریخی قابل اعتنایی را دارد که صرفاً یک محله و فضای محدود را در بر نمی‌گرفته است و با توجه به بسیاری از مستندات تاریخی می‌توان گفت که آثار متعددی از دوران باستان و اساطیری وجود داشته که در اثر جنگ، نزاع، کشمکش و مواردی از این دست تخریب و نابود شده‌اند.

سفرنامه‌های مختلفی بعد از اسلام به ویژه از قرن چهارم وجود دارد که به ما نکات زیادی را درمورد این آثار گوشزد می‌کنند و می‌توانیم بگوییم مساجد، میادین، مدارس و فضاهای دیگری از این قبیل وجود دارد که اسمی از آن‌ها وجود دارد اما خودشان وجود ندارند که ریشه آن‌ها در دوران صفوی و سایر ادوار بازمی‌گردد.

موسوی: در سال ۱۳۸۸ توسط سازمان میراث فرهنگی با کمک دبیرخانه شورای عالی معماری شهرسازی برای ۱۶۸ بافت تاریخی، بافت مصوب در نظر گرفته شد که ۳۳ مورد آن در اصفهان قرار دارد؛ پهنه استان اصفهان حدود یک پنجم بافت تاریخی کل کشور را در خود جای داده است البته این تعداد، عدد مصوب است و غیر از این موارد در ۱۱۴ شهر استان، شاهد لایه‌های تاریخی هستیم.

به طور خاص سه شهر اصفهان، کاشان و نائین در استان اصفهان شرایط ویژه‌ای دارند البته باید به این نکته توجه کرد که با کمال افسوس در اصفهان بافت تاریخی به معنای یکپارچگی که در شهرهای تاریخی همچون یزد وجود دارد، نداریم بلکه لکه‌های تاریخی مجزای داریم که یکپارچگی و وحدت را در آن شاهد نیستیم و این جای افسوس دارد که آثار ثبت جهانی آن با مشکلاتی روبه‌رو است.

در اواخر دوره پهلوی برخی از بناهای تاریخی شناسایی و در فهرست آثار ملی ثبت جهانی شد اما وقفه‌ای بیست ساله برای ثبت جهانی آثار به وجود آمد؛ در این مسیر و در ابتدا بافت تاریخی را با بافت فرسوده اشتباه گرفتیم از این رو زمانی که فرصت داشتیم آثار خود را ثبت جهانی کنیم از آن استفاده نکردیم و اینقدر حساسیت نسبت به آن نداشتیم؛ از دهه ۸۰ و زمانی نگاه‌ها به این سمت رفت که چه داریم و می‌توانیم بر چه مواردی تمرکز کنیم، این مسیر آغاز شد.

شهرهای زیادی را در اصفهان داریم که مردمان آن به بافت تاریخی اعتقاد ندارند، از این رو وظیفه ما حفظ و نگه‌داری آن‌ها است و امید است با رویکرد جدید وزارتخانه امکان ادامه دادن این مسیر را داشته باشیم.

ایزدخواستی: در دوره‌ای (حدود ۷۰ تا ۸۰ سال قبل) تصمیم گیران شهری در اصفهان واژه بافت تاریخی را خلق کردند و گفتند یک نقطه بافت تاریخی شهر و تصمیم‌گیری آن را بر عهده اداره باستان‌شناسی و بقیه شهر بافت معاصر است که این نگاه ضدیت بافتی ایجاد می‌کرد و امروز باید درمورد فرسودگی و مشکلات بافت تاریخی صحبت و تدبیر کنیم.

امروزه نمی‌توانیم از واژه شهر تاریخی استفاده کنیم چراکه قسمت‌هایی از آن تبدیل به چیز دیگری شده که از هویت اصفهان نیست و با بافت قبلی خود همخوانی ندارد و مسیر معاصری خود را طی می‌کند.

در گذشته میدان نو که ساخته شد، هم‌پیوندی خود با میدان کهنه را حفظ کرد و به‌عنوان میدان نقش جهان نامگذاری شد؛ همچنین همه موارد آن در یک اسلوب و ادبیات پیش رفت و تنها یک پله بالاتر قرار گرفت، از این رو در هر دوره شاهد این هم‌پیوندی و پیشرفت بودیم.

همانقدر که درباره بافت تاریخی صحبت می‌کنیم، باید به همان میزان درباره شهر تاریخی نیز صحبت کنیم چرا که اگر به داد شهر تاریخی نرسیم، بافت تاریخی نیز نابود می‌شود.

ایمنا: امروزه برخی از افراد و بخش خصوصی به بافت تاریخی و احیای آن نگاه سرمایه‌گذاری دارند؛ این نگاه را چطور ارزیابی می‌کنید؟ در این زمینه چطور می‌توان نگاهی متعادل مطرح کرد تا هم بافت تاریخی حفظ شود و هم افراد سود مدنظر را به‌دست بیاورند؟

ریاحی: فعالیت‌ها در زمینه پژوهشی وجود دارد اما نیازمند کار عملی نیز هستیم و در این راستا نیازمند مطالعه و هماهنگی بیشتر میان دستگاه‌ها هستیم؛ از سویی با این نگاه افرادی که صاحبان این املاک نیز هستند نیز امکان ورود به مسئله را پیدا کنند و ما نیز به آن‌ها کمک کنیم.

موسوی: باید از تجربیات موفق و ناموفق کشورهای دیگر درس گرفته و آن‌ها را در راستای برخورد با آثار خود به کار بگیریم.

در گذشته هر شخصی که مالک مکانی بوده با کمک اطرافیان دست به دست هم می‌داده تا کاری صورت گیرد اما اکنون با وجود ارگان‌هایی همچون اداره میراث فرهنگی مردم توقع دارند که همه کار را این سازمان انجام داده و حفظ کند.

ایزدخواستی: در خصوص بافت تاریخی و ورود به مسئله سرمایه‌گذاری در آن باید تکلیف خود را نسبت به اینکه بافت تاریخی فرصتی برای جذب سرمایه است یا اینکه سرمایه‌گذار می‌تواند حافظ بافت تاریخی باشد؟ چراکه اگر پاسخ درستی برای آن نداشته باشیم سرمایه‌گذار در بافت تاریخی منهدم کننده آن می‌شود.

اگر سرمایه‌گذار با اصول مرمت و دوره‌های تاریخی آشنا نباشد و تنها به فکر مسائل اقتصادی باشد، بافت تاریخی دچار فرسودگی و نابودی می‌شود، اما اگر نگاه ما این باشد که سرمایه‌گذار می‌تواند حافظ بافت تاریخی باشد اینجا است که از مسائل زیادی رد می‌شویم، سرمایه‌گذار را نسبت به آن مکان توجیه کرده و بعد واگذار را انجام می‌دهیم.

اگر سرمایه‌گذار خارجی که با اتمسفر ما رشد نکرده برای سرمایه‌گذاری بیاید، باید سوال کنیم که چطوری می‌خواهد حافظ مکان آن باشد، در همین راستا باید توجه کرد که تحت هر شرایط آن سرمایه‌گذار نمی‌تواند حافظ خوبی باشد چراکه ضمانت کنند نیست و باید از سرمایه‌گذاری که به درک بافت آن مکان رسیده استفاده شود.

در این مسیر حاکمیت باید سه‌گام بردارد و اولین نقطه به‌دست سازمان میراث فرهنگی است؛ باید به سه سوال چه‌هست، چه باید کرد و چگونه باید کرد توجه داشت، چراکه زمانی که چه هست مطرح می‌شود متوجه می‌شویم کسانی هستند تا در بافت تاریخی سرمایه‌گذاری کنند، همچنین با سوال چه باید کرد متوجه می‌شویم که فرد لازم نیست حتماً ایجاد اشتغال کند بلکه می‌تواند از آن به عنوان یک خانه تاریخی برای تفرجگاه خود بهره ببرد.

ایمنا: آقای ایزدخواستی؛ با توجه به موضوع سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه‌گذاران واجد شرایط که مطرح شد، شاهدیم که شهرداری برخی بسته‌های حمایتی و تشویقی برای این امر مدنظر قرار داده است؛ این امر در حال حاضر در چه مرحله‌ای قرار دارد و آن را تا چه میزان مؤثر می‌دانید؟

ایزدخواستی: بسته‌های تشویقی در حال طی کردن مسیر قانونی خود است که اگر این مسیر طی شود، وضعیت متفاوت می‌شود و مدیریت استان نیز برای تلاش خود را برای بررسی و ابلاغ سریع‌تر این موضوع بکند؛ بافت باید جذابیت را برای مردم پیدا کند، از سویی باید به مردم الگو توسعه در بافت تاریخی را معرفی کرد.

در این مسیر باید پذیرفت محدودیت ارتفاعی یک فرصت است، چراکه سکونتگاه‌های اطراف به خانه ما اشراف نخواهند داشت؛ تا کنون بدون توجه به جزئیات و با این دیدگاه الگو توسعه معرفی نکردیم و به همین دلیل است که مردم در بافت نمی‌آیند در حالی‌که باید خانه‌های معیار و فاخر بسازیم که مردم ببینید این دیدگاه با سبک زندگی امروز تضاد ندارد، از سویی سازمان حاضر است برای افرادی که قصد دارند خانه خود را در بافت تاریخی نوساز کنند، طراحی رایگان انجام بدهد اما این امر به شرط همخوانی با بناهای تاریخی است.

برای مرمت خانه‌های تاریخی ضوابط تشویقی بسیار خوبی مطرح است اما باید به این نکته توجه داشت که بافت پیوسته‌ای نداریم و باید برای آینده این پیوستگی را به‌وجود بیاوریم.

ایمنا: یکی از نکاتی که در خلال صحبت‌ها مطرح شد، آن است که بر خلاف تصور موجود با شهر تاریخی مواجه هستیم نه بافت تاریخی اما از سویی شاهد مرمت و احیای بافت تاریخی به‌صورت نقطه‌ای هستیم و همچنان طرح جامع احیای بافت‌های تاریخی در دستورکار قرار نگرفته‌است؛ لطفاً توضیحی در خصوص اهمیت و روند این موضوع نیز بفرمائید.

ریاحی: الگوهایی که در موضوع میراث در سطح جهان مطرح است، مؤثر و قابل اعتنا است اما در کشورمان غفلت‌ها و نابسامانی‌هایی مطرح شد که اولویت حفظ تمدن ایرانی-اسلامی را فراموش کردیم و در این مسیر باید افرادی که با پیشینه شهر، مفاخر و مناطق آشنا هستند دست به‌کار شوند و در این راستا طرح جامع باید با دقت و شناخت بهتر و بیشتری صورت بگیرد.

موسوی: برخی طرح‌های بالادستی مانند طرح تفصیلی مطرح است که بر اساس آن برخی ضوابط و مقررات برای کل هر تدوین شده و در محدوده بافت تاریخی نیز ضوابطی داریم.

در حال حاضر طرح جامع در حال انجام است که قرار است ضوابط بافت تاریخی شهر اصفهان به‌صورت مدون در آن انجام شود؛ قرارداد این طرح را شهرداری و راه و شهرسازی انجام دادند و قرار بر این شد پیشکسوتان سه عرصه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را نیز معرفی کنیم تا با آن‌ها نیز در تعامل باشند تا این طرح تا سال آینده به جمع‌بندی برسد، به کمیسیون ماده ۵ و در نهایت شورای عالی معماری شهرسازی برود تا مراحل تصویب خود را پشت سر بگذارد.

در حوزه بافت تاریخی، به‌صورت موضعی فعالیت در حال انجام است و طرح‌ها توسط سازمان نوسازی و با جمع‌بندی با میراث انجام می‌شود اما در حال حاضر طرح جامع پیوسته نداریم.