به گزارش خبرگزاری ایمنا، تغییرات اجتماعی پس از دوران مشروطه ظرف زندگی در شهر را نیز دستخوش تغییر کرد و چهره معماری و شهرسازی آن نیز دچار دگرگونی شد.
آغاز تغییرات بافت‌های شهری اصفهان به بهانه ظهور اتومبیل در دهه دوم سده چهاردهم آغاز شد و در مسیر گاه‌شمار خود در سال‌هایی اوج گرفت و در ایامی فروکش کرد و در این مسیر معبرسازی و خیابان‌کشی و آغاز طرح‌های جامع شهری به ادبیات شهرسازی شهر اضافه شد و تا امروز ادامه یافت.
دهه اخیر به علت تغییر نگرش‌ها به مسیری که در حدود ۸۰ سال طول کشید، پر اهمیت است؛ رونق خیابان‌کشی به شدت افول کرد و شهر به نتایجی دست یافت که دیگر حل مسئله از راه تأسیس خیابان در بافت تاریخی و میانی میسر نبود و باید نگاهی دیگر به حضور اهالی شهر برای پرسه‌زنی در میان بافت جایگزین استیلای اتومبیل می‌شد و بر همین اساس فضاهای شهر، آغوش خود را برای مردم خود و گردشگران باز کرد و محلی برای تجربه‌اندوزی و ثبت خاطرات ریز و درشت شد؛ گسترش فضاهای اشتراکی مجازی و ظهور پلت‌فرم‌های مربوط به آن بر سرعت این تغییر نگرش افزود و آنچه مطلوب مردم بود، در دستور کار مدیران شهر قرار گرفت و اکنون تأسیس خیابان جای خود را به بهسازی و ایجاد پاتوق‌ها و گذرهای گردشگری داد و مردم حرف اول حضور را در آن می‌زنند.
رویدادهای فرهنگی و هنری هم به جای اجرای صرف در سالن‌های کلاسیک، بخشی از فعالیت‌های خود را به این‌گونه فضاها آوردند تا شهر در مسیر سرزندگی، قابلیت زیست‌پذیری پیدا کند؛ تجربه پیشروی، در سیر تغییر این نگاه پراهمیت است و از خیابانی برای عبور ماشین در بافت تاریخی، به محلی برای حضور مردم و گردشگران و رویدادهای فرهنگی بدل شد تا برای اعتلای مسیر زندگی در شهر بکوشد.
این گذر که در ضلع شرقی میدان تاریخی امام (ره) و در نزدیکی مسجد شیخ لطف‌الله قرار گرفته، بر بقایای بخشی از بافت و با الگویی الهام گرفته از ریشه‌های اصیل خانه‌ها، ساباط‌ها، دالان‌ها و سکوهای آن طراحی و اجرا شده است و برای آزادسازی این گذر ۲۲ میلیارد تومان و برای اجرای این گذر سه هزار متر مربعی، ۱۰ میلیارد تومان هزینه شده است و قرار بر این است که امروز _چهارشنبه ششم دی_ با حضور معاون وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بهره‌برداری برسد.
گذر حاج‌آقا روح‌الله نجفی، بستری برای مکان-رویداد فرهنگی
این گذر به‌عنوان یک پاتوق شهری زمینه‌ساز رویدادهای فراوان است و بر همین اساس محمدعلی ایزدخواستی، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان با تاکید بر اینکه گذر حاج‌آقا نورالله نجفی بر اساس نوع طراحی پیاده‌محور و انسان‌مدار خود یک پاتوق شهری و قرارگاه اجتماعی به حساب می‌آید، اظهار کرد: کالبد این گذر بر اساس نوع طراحی، به‌گونه‌ای طراحی شده است که بتواند پذیرای برنامه‌های فرهنگی و هنری باشد تا در ادامه این برنامه‌ها امکان اجرای مستمر در این گذر را داشته باشد.
وی با یادآوری اینکه در واقع در محوطه پیرامون میدان امام (ره) فضایی شهری پدید آمده است که ماهیت آن، ماهیتی مکان-رویدادی است، افزود: این مکان در کالبد خود رویدادهای هنری را می‌پذیرد که در ادامه این رویدادها موجب تثبیت حضور مردم در آن مکان می‌شود تا مردم با فضا ارتباط برقرار کنند و در نهایت این نقطه، تبدیل به نقطه‌ای خاطره‌ساز و موجب ارتقای دانش و نگرش آن‌ها نسبت به فرهنگ و هنر شود.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان با تاکید بر لزوم توجه مدیران فرهنگی به فضاهای شهری خاطرنشان کرد: یکی از دغدغه‌های مدیران فرهنگی شهر، باید فضاهای شهری باشد که قابلیت مکان-رویدادی دارد تا برای آن برنامه‌ریزی کنند و در این راستا بهترین استفاده از چنین فضاهایی، بسط و نشر فعالیت‌های فرهنگی در سطح شهر است.
ایزدخواستی عنوان کرد: گذر حاج‌آقا نورالله فضایی است که در ساعات مختلف این قابلیت را دارد که هم فضایی برای مطالعه و خلوت‌گزینی و هم فضایی برای خرده فعالیت‌های فرهنگی باشد تا مردم از آن استفاده کنند و مخاطب تخصصی خود را پیدا کند.
وی با بیان اینکه پیشنهاد سازمان نوسازی بهسازی به‌عنوان طراح و مجری پروژه آن است که مدیران فرهنگی به این فضا به دید یک نقطه فعالیت‌های فرهنگی نگاه کنند و برنامه‌ریزی مستمری برای آن داشته باشند تا زمانی که متولی اصلی برنامه‌ها مردم شوند، تصریح کرد: از دیگر پیشنهادها و کارکردهای این گذر آن است که تبدیل به محل تجمع برای هنرمندانی شود که برای انجام فعالیت‌های خود نیاز به فضای آزادشهری دارند و این موضوع امری مرسوم است؛ با این رویکردها می‌توان گذر حاج‌آقا نورالله نجفی را از نو دید و از آن استفاده کرد.
گذر حاج‌آقا نورالله نجفی؛ کالبد روایتگر
از سویی این گذر بستری مناسب برای روایتگری شهری است و بر همین اساس مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان با اشاره به نقش روایتگری گذر حاج‌آقا نورالله نجفی اظهار کرد: با توجه به اینکه گذر حاج‌آقا نورالله نجفی در یکی از مهم‌ترین پهنه‌های تاریخی شهر اصفهان واقع شده است و از سویی مسائلی بر سر راه احداث آن وجود داشت، این گذر یکی از گذرهایی است که می‌توان با دید روایتگری به آن نگاه کرد.
وی با تاکید بر اینکه در نظام طراحی گذر در سازمان نوسازی بهسازی، مسئله کالبد روایتگر را به‌عنوان یکی از مسائل اساسی حوزه طراحی قرار دادیم، افزود: در واقع کالبد گذر به‌گونه‌ای طراحی شد که روایتگر گذشته و در عین حال زمینه‌ساز خلق روایت‌های جدید باشد؛ بر همین اساس اگر بازدیدی از این گذر داشته باشیم، شاهدیم که طراحی آن روایتگر گذشته آن است، یعنی نمادها حفظ یا نشانه‌هایی از آن‌ها متبلور شده است که این موارد نشان‌دهنده نقش روایتگر آن است.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان با تاکید بر اینکه نشانه‌های شهری ظرفیتی دارد که به بیان گذشته رخدادهای شهری می‌پردازد، خاطرنشان کرد: از دیگر نکات قابل توجه آن است که فضا در خدمت حافظه تاریخی شهر قرار گرفته است، یعنی فضا به‌گونه‌ای طراحی شده است که خاطرات گذشته را در حد خود بیان کند؛ این زبان بیان در بعضی قسمت‌ها به‌صورت کالبدی و در بعضی قسمت‌ها به اجزایی که در گذر قرار گرفته است، بازمی‌گردد.
ایزدخواستی با یادآوری اینکه همچنین قسمت دیگر توان این گذر، برای خاطره‌سازی آینده است، گفت: در گوشه‌ای از گذر روایت‌هایی از مسجد شیخ‌لطف‌الله که شاه‌بیت این گذر است نصب شده است و افراد می‌توانند حین گذر، با این بنا آشنایی بیشتری پیدا کنند، در عین حال به این دلیل که این گذر مکان-رویداد است و امکان خلق رویداد در آن وجود دارد، تمام موارد زمینه‌ساز خلق خاطره است.
وی با بیان اینکه نقش دیگر این گذر در مقیاس روایتگری، نقش قرارگاه‌های اجتماعی در انتقال حافظه تاریخی است، عنوان کرد: موارد مذکور اصولی است که به‌عنوان فلسفه خلق گذر مدنظر بود و در این راستا امروز شاهد گذری هستیم که نه‌تنها یک راه ارتباطی و مقصد گردشگری است، بلکه قابلیت‌های دیگری دارد که در فضاهای شهری کم‌نظیر است.
نقش مؤثر مدیریت شهری در حفاظت از بافت‌های تاریخی
یکی از بدیهیات و نکات واضح در اجرای پروژه‌های شهری، هم‌افزایی دستگاه‌های مختلف سطح شهر و استان است و بر همین اساس شهرام امیری، مدیر روابط‌عمومی میراث فرهنگی استان اصفهان با بیان اینکه از حدود سال ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۷ موضوع گذری در ضلع شرقی میدان امام (ره) مطرح شد اما در ادامه، این مسیر در دهه ۱۳۶۰ میدان ماشین‌رو بود، اظهار کرد: از اوایل دهه ۱۳۷۰ دو ضلع میدان یعنی خیابان پشت مطبخ و حافظ را پیاده‌راه کردند و در طی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۲ نیز ضلع شمالی میدان و دسترسی خیابان حافظ و سپه به یکدیگر بسته و میدان به‌طور کامل پیاده‌راه شد.
وی با بیان اینکه با توجه به اینکه خانه و مغازه‌های فراوانی در ضلع شرقی میدان (از خیابان حافظ تا بیت‌الحسین) وجود داشت، قرار بر این شد که دسترسی محلی برای تسهیل رفت و آمد افراد ایجاد شود، افزود: اما در طول سال‌های مختلف اتفاقات مختلفی رقم خورد از جمله اینکه ورودی خیابان حافظ جابجا و به سمت میدان کج شد و مرکز این گذر از ۵۰ متری پشت مسجد شیخ لطف‌الله رد می‌شد که موجب ایجاد اختلافاتی شد.
مدیر روابط‌عمومی میراث فرهنگی استان اصفهان خاطرنشان کرد: در نهایت کمیسیون ماده ۵، شورای عالی شهرسازی معماری، استانداری و شهرداری وقت به این نتیجه رسیدند گذر با عرض ۱۴ متر و با حفظ گونه‌های ارزشمند تاریخی باشد، اما سال‌ها متوقف مانده است، در حال حاضر امید است بخش‌های باقی‌مانده به‌طوری که مدنظر بود، تکمیل شود تا هم مردم آسیب کمتری ببینند و هم بافت تاریخی آن حفظ شود؛ چرا که این مجموعه ثبت جهانی است و برای استان و کشور دارای اهمیت است.
امیری با اشاره به نقش مؤثر شهرداری‌ها در حفظ بافت تاریخی شهرها تاکید کرد: در شهرهای تاریخی مانند اصفهان، تنها یک نهاد امکان مؤثر بودن در حفاظت از بافت‌های تاریخی را ندارد، بر همین اساس نگاه و همکاری شهرداری و دیگر سازمان‌ها به حفظ بافت تاریخی و مسیرهای گردشگری و در عین حال به افزایش ماندگاری این بافت‌ها در شهر کمک می‌کند.
گذر حاج‌آقا نورالله نجفی، مردم را از شتاب‌های بلااستفاده نجات می‌دهد
همواره دید کارشناسی یکی از مهم‌ترین عناصر در اجرای پروژه‌های مختلف است و بر همین اساس سیدمحمدرضا میرعلایی، عضو هیئت علمی گروه معماری شهرسازی با اشاره به نقش گذرهای تاریخی در بافت شهرها اظهار کرد: با توجه به ساختار کالبدی شهرهایی مانند اصفهان که محوریت بازار، اماکن مذهبی و اجتماعات مردمی را داشتند، گذرها فضایی فراتر از معبر است، یعنی به فضایی تعاملی-اجتماعی اطلاق می‌شود.
وی با بیان اینکه در این بافت‌ها رخدادهای مختلف شکل می‌گرفت و اماکن با یکدیگر عملکردی متحد داشتند، افزود: در ادامه این مکان‌ها تبدیل به عنصر شهری می‌شد، اما با گذشت زمان اثر این گذرها کمتر شد و تبدیل به معابری به‌منظور راه واسط و اتصالی شده است.
عضو هیئت علمی گروه معماری شهرسازی خاطرنشان کرد: این عملکرد در سال‌های اخیر به فراموشی سپرده شده و نه تنها نقش خود را از دست داده، بلکه نقشی مخرب پیدا کرده است، زیرا نگاهمان را به سمت سواره‌محوری توسعه دادیم و شاهد اثر آن در ساختار شهری بودیم.
میرعلایی با تاکید بر اینکه ذات و ماهیت نیازی انسان با گذشته یکسان است و در این راستا تکنولوژی و بسترهای مرتبط با آن زمانی کارآمد است که بتواند پاسخگوی نیاز انسان‌ها باشند، تصریح کرد: پروژه حاج‌آقا نورالله نجفی گام اول حرکت در نگاه جدید شهرسازی است؛ چنین گذرهایی ما را از شتاب‌های بلااستفاده نجات می‌دهد و مکثی ایجاد می‌کند که باعث می‌شود مردم تجربه متفاوت و شیرینی در این نقاط داشته باشند.
وی ادامه داد: چنین پروژه‌هایی، پروژه‌های محرک است یعنی شاید به تنهایی اتفاق بزرگ و ویژه‌ای را رقم نزنند، اما قطعه‌ای از پازلی هستند که اگر این مسیر ادامه داشته باشد، در میان‌مدت و بلندمدت تأثیری شگرف خواهد داشت و این نقطه آغاز قابل دفاع است.
عضو هیئت علمی گروه معماری شهرسازی با بیان اینکه بهره‌بردار این پروژه مردم هستند و در این راستا موردی که برای عامه مردم باشد، همیشه ماندگار است، یادآور شد: یکی از آسیب‌های مطرح در بعضی موارد ساختار جزیره‌ای و بخشی است و در این راستا نیازمند خرد جمعی هستیم که این ساختار را به یکدیگر پیوند دهد.
میرعلایی خاطرنشان کرد: موتور محرک توسعه شهری، ساختار مدیریت شهری است و در این راستا اگر هزینه و زمانی که در این بخش صرف می‌شود، کنار رویکرد متولی صاحب‌نظر مانند میراث فرهنگی و سازمان زیباسازی قرار گیرد، شاهد نتیجه‌ای متفاوت و مطلوب خواهیم بود.
وی با اشاره به اهمیت نقش رسانه‌ها در پروژه‌های شهری گفت: زمانی که موارد به‌خوبی به مردم اطلاع‌رسانی می‌شود و در آن حضور دارند، موجب دوام امر می‌شود و در این راستا اطلاع‌رسانی و حضور مردم نقش مؤثری در این زمینه دارد.
نظر شما