به گزارش خبرنگار ایمنا، یکی از محل‌های مهم ارتزاق برای بازنشسته‌ها و سالمندان استفاده از صندوقهای بازنشستگی و بیمه تأمین اجتماعی است که نقش اساسی در تأمین رفاه این افراد و حفظ کرامت آنها دارد، اما واقعیت نشان می‌دهد که یکی از چالش‌های مهم نظام بازنشستگی کشور که بحران بزرگی است پایداری منابع مالی صندوقهای بازنشستگی است. در گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس به این موضوع مهم پرداخته شده و با روش پویایی شناسی این موضوع تبیین گردیده است.
در طول سال‌های اخیر در کشورهای مخالف این چالش مطرح بوده و در بسیاری مواقع باعث شده تا از بودجه عمومی برای تأمین مالی صندوقهای بازنشستگی استفاده شود، گسترش یافتن این کار از توان مالی دولت می‌کاهد و همین موضوع سبب شده تا بحران تأمین مالی به بحران‌های دیگری چون محیط زیست و آب اضافه شود.
نظام بیمه در ایران
نظام بیمه‌ای در ایران به دو دسته صندوقهای اصلی و صندوقهای اختصاصی تقسیم می‌شود، صندوقهای اصلی شامل صندوق سازمان تأمین اجتماعی، سازمان تأمین اجتماعی نیروهای مسلح، بازنشستگی کشوری و بیمه کشاورزان است و صندوقهای اختصاصی شامل ۱۴ صندوق صنفی- اختصاصی است.
زنگ خطرهای نظام بیمه
- افزایش تعداد سالمندان و کاهش باروری
یکی از هشدارهای مهم برای بیمه این است که روز به روز بر تعداد سالمندان اضافه شده و نرخ باروری رو به کاهش است و در این صورت نسبت پشتیبانی در صندوقهای بازنشستگی کاهش می‌باید چرا که تعداد افرادی که قرار است از این خدمات استفاده کنند افزایش و تعداد افرادی که قرار است بیمه بپردازند کم خواهد شد.
آمارهای نشان می‌دهد که از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۹۵ جمعیت افراد بالای ۶۵ سال پنج برابر شده در حالی که جمعیت کل کشور ۳.۲۳ برابر شده است و پیش‌بینی‌ها نیز حاکی از آن است که از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۳۰ جمعیت سالمند در سناریوهای مختلف حدود چهار برابر خواهد شد.
- شکاف بین سن بازنشستگی و سابقه فعالیت
در بسیاری از کشورها مانند آلمان، اتریش، چک، استرالیا، انگلستان، ژاپن و غیره از آنجایی که میزان امید به زندگی و سن سالمندان بالا رفته سن بازنشستگی را افزایش داده و به طور میانگین حداقل ۶۷ سال در نظر گرفته‌اند اما در ایران نه تنها چنین چیزی رخ نداده بلکه با قوانینی مواجه هستیم که منجر به بازنشتگی‌های زودتر از موعد، محاسبه مزایا و… شده است.
در واقع با وجود اینکه سن امید به زندگی از سال ۱۳۳۰ تا امروز از ۴۶ سال به ۷۶ سال افزایش یافته اما سن بازنشستگی از ۵۷ سال به ۵۱ سال کاهش یافته و همین موضوع تعداد مستمری بگیران را افزایش می‌دهد.
- بیمه در کل کشور جاری نشده است
ضریب پوشش بیمه‌ای در کشور نشان می‌دهد که با وجود ۱۸ صندوق بیمه در کشور اما پوشش کامل بیمه‌های اجتماعی در کل کشور محقق نشده و بسیاری از افراد تحت پوشش بیمه نیستند.
طبق بررسی‌ها چالش اصلی برای افراد غیر مزد و حقوق بگیر است که هنوز بیمه نشده‌اند، در جمعیت شاغلان نیز از کل آنها که حدود ۲۳ میلیون نفر هستند حدود چهار میلیون نفر بیمه نیستند.
به طور کلی از ۸۴ میلیون و ۵۰ هزار نفر جمعیت کل کشور، ۶۱ میلیون و ۲۱ هزار نفر بیمه شده‌اند که پراکندگی آنها در تصویر زیر مشخص است و بقیه نیز باید تحت پوشش قرار بگیرند.
- میزان حقوق زمان بازنشستگی نزدیک به حقوق زمان کارمندی است
این معیار با نرخ جایگزینی سنجیده می‌شود و نشان‌دهنده میزان سخاوتمندی صندوقهای بازنشستگی است که برای سه صندوق اصلی بیمه ایران (تأمین اجتماعی، بازنشستگی کشوری و کشاورزان، روستاییان و عشایر) در سال ۱۳۹۸ به ۸۳ درصد رسیده است.
در واقع نشان می‌دهد که ایران در مقایسه با دیگر کشورها یکی از بالاترین نرخ‌های جایگزینی را دارد و افراد در زمان بازنشستگی تقریباً همان حقوق زمان اشتغال را دریافت می‌کنند. در حالی که میانگین نرخ جایگزینی خالص در کشورهای اتحادیه اروپا ۶۳.۵ درصد و در کشورهای سازمان همکاری اقتصادی و توسعه ۵۸.۶ درصد است.
- میزان حقوق بازنشستگی کفاف هزینه‌ها را نمی‌دهد
یکی از چالش‌های مهم این است که با توجه به شرایط اقتصادی نابسامان و تورم در کشور، با وجود اینکه صندوقهای بازنشستگی سخاوت کافی دارند و نرخ جایگزینی بالا است اما میزان حقوق بازنشستگی متناسب با هزینه آنها نیست، قدرت خرید کافی نیست و کفایت مستمری در ایران پایین است.
نسبت پشتیبانی سازمان تأمین اجتماعی
با توجه به متغیرهای گفته شده در طول سال‌های اخیر نسبت پشتیبانی سازمان‌های بیمه‌ای کاهش یافته و نزدیک به شرایط بحرانی است، در حال حاضر سازمان تأمین اجتماعی به عنوان بزرگترین صندوق بازنشستگی کشور و بر اساس داده‌های سال ۱۴۰۰ حدود ۱.۱۵ میلیون بیمه شده اصلی و نزدیک به سه میلیون و ۶۰۰ هزار نفر مستمری‌بگیر دارد.
بنابراین نسبت پشتیبانی این سازمان ۲/۴ است که نزدیک به حداقل نسبت پشتیبانی برای عدم ورشکستگی یک سازمان بیمه‌ای است و تأمین بخش عمده‌ای از پول آن به گردن دولت و بودجه عمومی افتاده است.
چه اصلاحاتی می‌توان انجام داد؟
اصلاحات لازم در نظام بیمه‌ای کشور می‌تواند در دو قالب "اصلاحات ساختاری" و "اصلاحات پارامتریک" انجام شود. از جمله اصلاحات ساختاری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تقویت یا ایجاد نهاد تخصصی و تنظیم‌گر بیمه‌ای با رویکرد تقویت تنظیم‌گری و چندجانبه‌گرایی، تقویت نهاد سیاست‌گذار، اصلاح ساختار بودجه با رویکرد ایفای تعهدات و تادیه بدهی دولت به صندوق بازنشستگی، اصلاح ساختار و قوانین و مقررات صندوقهای بازنشستگی مبتنی بر استقرار نظام چند لایه بیمه‌ای
اصلاحات پارامتریک نیز به صورت روبه‌رو هستند: به صورت تدریجی سن بازنشستگی متناسب با سن امید به زندگی افزایش یابد، نحوه محاسبه حقوق بازنشستگی به صورت تدریجی اصلاح شود، افراد فاقد پوشش بیمه پایه اجتماعی با مشارکت فرد و از طریق آزمون وسع تحت پوشش بیمه قرار گیرند، بیمه پرداز و کارفرما در سطوح بالاتر حقوقی با رویکرد افزایش مشارکت فرد مبتنی بر استقرار نظام چندلایه بیمه‌ای (بیمه پایه-مازاد-مکمل) قرار گیرند.
معافیت‌های بیمه‌ای بلا وجه از طریق آزمون وسع حذف شود، قوانین در جهت دشوار کردن بازنشستگی‌های پیش از موعد تغییر داده شود، نرخ مشارکت سهم دولت تغییر داده شود و زمینه‌های قانونی لازم جهت پوشش بیمه کارفرمایان و شاغلین مشاغل پلتفرمی ایجاد شود.
نظر شما