به گزارش خبرنگار ایمنا، در پزشکی کهن داروها از گیاهان به دست می‌آمدند و به صورت تقریبی از تمام قسمت‌های گیاه استفاده می‌شد؛ طب بابل توسط الواح کوچکی که نام داروها را به خط میخی روی آنها نوشته‌اند برجای مانده است، همچنین گیاه‌شناسی در ایران نیز سابقه طولانی دارد.
از گذشته پزشکان ایرانی از صدها گیاه و رُستنی درمان‌بخش، آگاه بودند و آنها را مقدس می‌شمردند، مقدس‌ترین این گیاهان ۳۰ نوع بود که نمادی از نام روزهای ۳۰ گانه یک ماه بود؛ گیاهان دارویی شامل بخش‌هایی از گیاه است که پس از خشکاندن، بدون ایجاد هرگونه تغییری در مغازه‌ها و عطاری‌ها به فروش می‌رسد، گیاهان دارویی مانند زیره، رازیانه، هل یا دارچین گیاهانی هستند که بعضی خواص درمانی آنها که بی‌ضرر یا کم‌ضرر هستند به اثبات رسیده است، اما داروهای گیاهی حاصل تبدیل برخی گیاهان به دارو در کارخانه‌های داروسازی و طی فرایندی خاص و استریل هستند؛ با این توضیحات و ذکر تفاوت گیاهان دارویی و داروهای گیاهی باید گفت که عطاری‌ها، تنها حق فروش گیاهان دارویی را دارند، گیاهانی که تعداد آنها مشخص است و طی سالیان دراز فواید، بی عارضه یا کم عارضه بودن آنها به اثبات رسیده است.
طب سنتی ایرانی که با نام و آوازه دانشمندان مشهور ایرانی مانند ابوعلی سینا، زکریای رازی، سیداسماعیل جرجانی و گیاهان شفابخش پیوند خورده است، پیشینه بسیار درازی در درمان و بهبود بیماری‌ها دارد و تا قرن پنجم میلادی به قدری پیشرفت در طب سنتی سرعت گرفت که برخی معتقدند طب یونانی نیز تحت تأثیر طب سنتی قرار گرفته و برخی از اصول طب ایرانی مانند اخلاط چهارگانه نیز برگرفته از طب سنتی ایرانی است، اما در این بین مسلم است که مصرف بی‌رویه و بیش از حد نیاز هر نوع خوراکی از جمله گیاهی یا شیمیایی می‌تواند برای بدن ضرر داشته باشد و نوع، میزان و نحوه مصرف داروهای گیاهی بسیار حائز اهمیت است و باید افرادی که محصولات گیاهی را عرضه می‌کنند، سلامت مصرف‌کننده را مد نظر قرار دهند تا این موضوع که به طور مستقیم با سلامت افراد در ارتباط است، با رعایت اصول صحیح انجام شود و مرهمی بر درد باشد نه اینکه خود آسیب‌زا شود، لذا عرضه محصولات طب سنتی زیر ذربین است تا فرآورده‌های مصرفی که به دست افراد می‌رسد مکمل درمان بیماری‌ها باشد.
تمام فرآورده عطاری‌ها باید شناسه بهداشتی و برچسب داشته باشد
محمود اعتباری، معاون غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، در مورد حوزه فعالیت عطاری‌ها از منظر قانون اظهار می‌کند: آنچه اکنون در جامعه رخ می‌دهد با آنچه قانون مشخص کرده، تفاوت‌هایی وجود دارد، یعنی گاهی افرادی که به عنوان عطار فعالیت می‌کنند، خدمات و کالاهایی را ارائه می‌کنند که مورد تأیید قانون نیست؛ در قانون آمده که عطار یا فروشنده گیاهان دارویی فردی است که می‌تواند فرآورده‌های مشخصی را عرضه کند، این فرآورده‌های مشخص به طور معمول ادویه‌ها و عرقیات گیاهی است که علاوه‌بر آن می‌توانند گیاهان دارویی نیز عرضه کنند.
وی می‌افزاید: تمام فآورده‌هایی که توسط عطاران به فروش می‌رسد باید شناسه بهداشتی، بسته‌بندی و برچسب مشخص داشته باشد و تولیدکننده روی این فرآورده تاریخ انقضا، شرایط نگهداری و قابلیت استعلام را درج کند. یکی از اقداماتی که نباید عطارها انجام دهند، این است که فرآورده‌ای را تهیه کنند؛ قانون به عطاری‌ها اجازه نداده که فرآورده‌ای را تهیه کنند، بلکه باید فرآورده‌هایی که توسط مؤسسه‌های مورد تأیید، تولید شده‌اند را عرضه کنند.
معاون غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در پاسخ به این سوال که تفاوت گیاه دارویی و داروی گیاهی در چیست؟ تصریح می‌کند: گیاه دارویی می‌تواند به دو صورت عرضه شود، یا به صورت بسته‌بندی شده است (به عنوان مثال مقداری گل گاوزبان داخل بسته‌بندی مشخص وجود دارد) که باید برچسب داشته باشد، در حال حاضر سیاست‌های وزارت بهداشت به سمتی است که گیاهان دارویی به صورت بسته‌بندی شده و با میزان متناسب با مصرف فرد تهیه شود؛ همچنین به صورت گیاهان دارویی که بالک هستند و در ظروف به صورت حجیم تهیه شدند و در اختیار مردم قرار می‌گیرند و فروشگاه‌های گیاهان دارویی یا عطاری‌ها می‌توانند این مواد را عرضه کنند.
وی با اشاره به اینکه عطارها باید فرایند و دوره‌های علمی را آموزش ببینند، ادامه می‌دهد: عطارها صنف مشخصی دارند، افرادی که تحصیلاتی در زمینه زیست‌شناسی، گیاهان دارویی، رشته گیاه پزشکی داشته یا دوره‌های مشخص را گذراندند و مجوزهایی دریافت کردند، می‌توانند تقاضای تأسیس عطاری داشته باشند.
اعتباری می‌گوید: به طور قطع تجربه افراد بسیار ارزشمند است، اما باید مطمئن شویم که آگاهی‌های لازم در زمینه عطاری با گیاهان دارویی برای این افراد وجود دارد، اگر این آگاهی‌ها وجود داشته باشد به طور قطع در کنار تجربه برای مردم اثرات مفیدی دارد.
وی با اشاره به بازرسی و نظارت بر فروشگاه‌های گیاهان دارویی و عطاری‌ها می‌افزاید: دو بخش معاونت غذا و دارو و معاونت‌های بهداشتی نظارت بر عرضه فرآورده‌های سلامت‌محور و گیاهان دارویی در عطاری‌ها دارند که این نظارت‌ها توسط کارشناسان انجام می‌شود، به عنوان مثال عطاری‌ها فرآورده‌هایی عرضه می‌کنند که قانون به آنها اجازه عرضه نداده است، از این رو عطاری‌ها می‌توانند گیاهان دارویی عرضه کنند، اما هیچ‌گونه از داروهای گیاهی شامل اشکال دارویی مختلف مانند شربت، قرص، کپسول و قطره اجازه عرضه به صورت قانونی توسط فروشگاه‌های گیاهان دارویی وجود ندارد.
معاون غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اظهار می‌کند: عطارها نمی‌توانند فرآورده‌های شیمیایی و دست‌ساز را تولید و عرضه کنند، هر فرآورده‌ای که به صورت پودر شده و در بسته‌بندی غیر مشخص باشد فرآورده غیرمجازی است، از این رو مشکلات متعدد را در فرآورده‌هایی که عطارها عرضه کردند رصد و بازرسی کردیم، زیرا مردم با تصور اینکه این فرآورده می‌تواند مؤثر باشد مصرف کردند و شاهد عوارض جبران‌ناپذیر و غیرقابل ردیابی بودیم.
وی می‌افزاید: فراآورده‌های گیاهی نمی‌توانند عارضه نداشته باشند، در هر گیاه فرآورده‌های مؤثر بسیاری وجود دارد که بعضی اثرات درمانی مفید و برخی اثرات سمی دارند، این در حالی است که بسیاری از داروهای گیاهی منشأ طبیعی دارند و از گیاهان دارویی به دست آمدند، اما دانشمندان منشأ این گیاهان را استخراج، خالص‌سازی و تعیین مقدار کردند و مطالعات کارایی و جانبی که چه عوارض جانبی دارد را بررسی و آنها را روی برچسب درج کردند، سپس اجازه مصرف با دستور پزشک به این فآورده‌ها داده شده است.
اعتباری خاطرنشان می‌کند: گاهی از ترکیبات روان‌گردان، مخدر و ترکیباتی که آسیب‌های جدی برای افراد ایجاد می‌کند داخل فرآورده‌هایی که بعضی عطاری‌ها عرضه می‌کنند، وجود دارد؛ بنابراین باید مردم توجه داشته باشند و تصور نکنند هر فرآورده گیاهی ایمن و مؤثر بوده و تأثیر جانبی ندارد.
ترکیب گیاهان دارویی با یکدیگر نیاز به سم‌شناسی دارد
محمد انصاری‌پور، مدیر گروه طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: اگر هر دارویی در طب متعارف مورد توجه قرار گیرد، گفته می‌شود شمشیر دولبه است، یعنی اگر یک‌سری آثار مناسب و خوب برای انسان دارد وقتی به صورت خودسرانه مصرف شود باعث آسیب می‌شود؛ این در حالی است که داروهای گیاهی آسیب بیشتری دارند و باید فرد توجه داشته باشد که اگر داروهای گیاهی را تحت نظر فردی کارشناس و کاردان مصرف نکند به طور قطع آسیب می‌بیند.
وی می‌افزاید: حدود ۶۰ درصد جمعیت کشور اضافه وزن و چاقی دارند، به همین دلیل این افراد تمایل شدیدی به کاهش وزن دارند، روش درست کاهش وزن این نیست که فرد داروی گیاهی مصرف کند، ممکن است در کوتاه مدت (به صورت تقریبی چهار ماه) پاسخ خوبی از مصرف این نوع داروها دریافت کند، اما اضافه وزن فرد بازمی‌گردد، زیرا زمانی که وزن به صورت غیراصولی پایین بیاید حتماً کاهش وزن با مقدار بیشتری برگشت خواهد داشت.
مدیر گروه طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان تصریح می‌کند: بعضی فروشگاه‌های گیاهان دارویی یا عطاری‌ها برای اینکه به فرد کمک کنند که از طریق داروهای گیاهی وزن خود را کاهش دهد، به طور معمول داخل کپسول‌ها از زنیان، زیره سبز، زیره سیاه، رازیانه و داروهایی که طبع گرمی دارند استفاده می‌کنند و به بیمار می‌دهند، این در حالی است که وقتی فردی دو یا سه دارو را در کپسولی ترکیب می‌کند باید این دارو سم‌شناسی شده و روی آن مطالعه صورت گیرد سپس روی حیوان بررسی شود تا آثار سویی به همراه نداشته باشد.
وی ادامه می‌دهد: فردی که داروها را با یکدیگر ترکیب می‌کند باید کارشناس طب سنتی باشد و هرکس نمی‌تواند این کار را انجام دهد، از این رو باید نمی‌توان به عطار و فردی که به تازگی داروهای گیاهی را به فروش می‌رساند، استناد کرد و برای لاغری از آنها دارو دریافت کرد.
انصاری‌پور با اشاره به عوارض ترکیب داروهای گیاهی با یکدیگر می‌گوید: به طور معمول متخصصان داخلی عنوان می‌کنند، وقتی آنزیم‌های کبد بیماری بالا می‌رود، اولین سوالی که از وی می‌پرسند این است که آیا داروی گیاهی مصرف می‌کند؟ اگر داروی گیاهی مصرف می‌کند وقتی داروی مصرفی قطع می‌شود، آنزیم‌های کبدی بیمار اصلاح می‌شود، از این رو داروهای گیاهی که برای کاهش وزن به کار می‌رود آنزیم‌های کبدی را بالا می‌برد و به سمت کبد چرب حرکت می‌کند.
وی اضافه می‌کند: بسیاری از مشکلات گوارشی با صحیح غذا خوردن، خوب جویدن، تند غذا نخوردن برطرف می‌شود، غذای مصرفی باید متناسب با دستگاه گوارش فرد باشد تا نفخ و ترش کردن وی اصلاح شود، آن زمان نیازی به مصرف دارو نیست؛ پس اولین گام دارو نیست بلکه اولین گام اصلاح سبک زندگی فرد است.
مدیر گروه طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان خاطرنشان می‌کند: برای درمان‌های ناباروری، بیماری‌های اسکلتی عضلانی، بیماری‌های پوستی، بیماری‌های مغز و اعصاب، بیماری‌های چشم و افسردگی‌ها اولین گام اصلاح سبک زندگی است، سپس به دارو درمانی می‌رسیم که در آن زمان باید تک دارو یعنی خاکشیر یا بارهنگ تنها باشد؛ ترکیب چند دارو با یکدیگر دانش بسیاری می‌خواهد و نمی‌توان برای این اقدام به هرکس مراجعه و دارو دریافت کرد، چون سلامت فرد به خطر می‌افتد.
با این اوصاف؛ اگر هر دارویی در طب متعارف مورد توجه قرار گیرد، گفته می‌شود شمشیر دولبه است، یعنی اگر یک‌سری آثار مناسب و خوب برای انسان دارد وقتی به صورت خودسرانه مصرف شود باعث آسیب می‌شود؛ این در حالی است که داروهای گیاهی آسیب بیشتری دارند و باید فرد توجه داشته باشد که اگر داروهای گیاهی را تحت نظر فردی کارشناس و کاردان مصرف نکند به طور قطع آسیب می‌بیند، لذا عطارها نمی‌توانند فرآورده‌های شیمیایی و دست‌ساز را تولید و عرضه کنند، هر فرآورده‌ای که به صورت پودر شده و در بسته‌بندی غیرمشخص باشد فرآورده غیرمجازی است، از این فرآورده‌هایی که عطارها عرضه می‌کنند، رصد و بازرسی می‌شود تا آسیبی متوجه افراد مصرف‌کننده نشود، زیرا این موضوع به طور مستقیم با سلامت افراد در ارتباط است و می‌طلبد که بسیار دقیق بررسی و رصد شود، همچنین افرادی که به عنوان عطار فعالیت می‌کنند، باید خدمات و کالاهایی را ارائه کنند که مورد تأیید قانون باشد و فرآورده‌های مشخصی را عرضه کنند.
نظر شما