به گزارش خبرنگار ایمنا، زمانی که به تاریخ زندگی حیات ائمه (ع) نگاهی می‌اندازیم شاهدیم که دوران حیات امام یازدهم یعنی امام حسن عسکری (ع) یکی از پرچالش‌ترین دوران‌ها بوده که یکی از دلایل این امر را می‌توان ترس دشمنان از وجود مبارک حضرت مهدی (عج) دانست زیرا در روایات متعددی در خصوص حضور ایشان بحث شده بود و تنها یکی از مصادیق آن، این است پیامبر گرامی اسلام در خطبه معروف خود در روز عید غدیر مطالب بسیاری درباره حضرت مهدی (عج) بیان می‌کنند؛ از جمله در آن خطبه می‌فرمایند: «آگاه باشید که خاتم اوصیا مهدی قائم (عج) از ماست. او همان کسی است که از همه ستمگران انتقام خواهد گرفت. او شرک و کفر را از سرتاسر زمین پاک خواهد ساخت. او خون خواه همه بندگان صالح خداست. او یاور دین خدا، برگزیده خدا و وارث همه دانش‌هاست… همه پیامبران و امامان پیش از او بشارت ظهورش را به مردم داده‌اند. او آخرین حجت الهی است که پس از او حجّتی نیست… هیچکس را توان غلبه بر او نیست. هرگز از کسی در زمان حکومتش شکست نخواهد خورد. آگاه باشید که او ولیّ خدا در روی زمین و داور در میان مردم و امین او در نهان و آشکار است» و بر اساس چنین بیاناتی ترس از وجود حضرت ولیعصر (عج) به دل دشمنان ایشان افتاده و به فکر قتل ایشان افتادند اما در مقابل بنا بر حکمت خداوند متعال ایشان سال‌های سال است که در غیبت به سر می‌برند.
درباره سختی‌های دوران غیبت امام مهدی (عج) مطالب زیادی از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) نقل شده است؛ امام علی (ع) با اشاره به دوران طولانی غیبت کبری، درباره وقایع آن دوره می‌فرمایند: «برای قائم ما یک غیبت طولانی در پیش است که مدت زمان زیادی طول خواهد کشید. گویی هم اکنون می‌بینم که در آن دوره مردم دچار حیرت و سرگردانی می‌شوند و به دنبال یک پناهگاه امنی می‌گردند. در دوره غیبت او نگه داری از دین بسیار سخت خواهد بود. هرکس در آن زمان بر آئین خود استوار بماند و بر اثر طول غیبت قساوت قلب پیدا نکند، در روز قیامت در کنار من خواهد بود».
از طرفی در فرهنگ اسلامی بر ضرورت شناخت امام تأکید زیادی شده و بر همین اساس است که در اصول دین بعد از توحید و نبوت موضوع امامت مورد توجه واقع شده است؛ امام باقر (ع) در این باره می‌فرمایند: «کسی که بمیرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است. اما کسی که در حال معرفت به امام بمیرد، زود بودن یا دیر بودن ظهور امام به او گزندی نمی‌رساند؛ چون کسی که با شناخت امام از دنیا می‌رود همانند کسی است که در کنار امام عصر علیه السلام باشد و در کنار امام بودن مهم‌ترین عامل حفظ سلامت و سعادت انسان است» و بر همین اساساً است که در زمان غیبت حضرت ولیعصر (عج) موضوع مهدویت از جمله مسائلی است که در جامعه ما به‌عنوان یک جامعه اسلامی دارای اهمیت و ارزش فراوانی است.
مهدویت در ساحت‌های فردی و اجتماعی، آثار و پیامدهایی دارد؛ این روزها که دشمنان دم از ناامیدی می‌زند، باور به ظهور می‌تواند باطل‌السحر تمام فتنه‌هایی باشد که برای آن‌ها هزینه‌های میلیارد دلاری شده زیرا اعتقاد به مهدویت امیدی تازه در دل‌ها ایجاد می‌کند و در این مسیر با ایجاد هنجارهای اجتماعی و استمرار آن، مردم را حول محور خود جمع کرده و به آن‌ها هویت واحدی می‌بخشد و در نتیجه این امر است که حل معضلات اجتماعی، انسجام و همبستگی اجتماعی رقم می‌خورد و به دنبال آن قدرت اجتماعی را تحقق می‌کند؛ اندیشه مهدویت با ایجاد روحیه امید در مردم می‌تواند حرکت به سمت آرمان‌های یک کشور را تقویت کند و از طرفی «انتظار فرج» یکی از آموزه‌های دینی به شمار می‌آید که نقش مهمی در کنترل هنجارهای اجتماعی و جامعه دارد.
یکی از مناسبت‌هایی که می‌توان در آن بهتر و دقیق‌تر به موضوع مهدویت پرداخت نهم ربیع‌الاول و سالروز آغاز امامت ولیعصر (عج) است، روزی که می‌توان آن را غدیر دوم نامید و به همین مناسبت با حجت‌الاسلام نصرت‌الله آیتی، پژوهشگر حوزه مهدویت به گفت‌وگو نشستیم:
ایمنا: طبق روایات و اسناد موجود، دوران حیات امام حسن عسکری (ع) یکی از سخت‌ترین دوران‌ها در طول حیات امامان شیعه بوده است؛ لطفاً در خصوص شرایط حاکم بر دوران زندگی امام حسن عسکری (ع) که در ادامه منجر به غیبت امام زمان (عج) شد، توضیح دهید؟
حجت‌الاسلام آیتی: دوره زندگانی امام حسن عسکری (ع) که منجر به غیبت امام زمان (عج) شد، دوران خاص و ویژه‌ای بود از همین رو شیخ مفید از این دوره به‌عنوان «روزگار سخت» یاد کرده است؛ در آن زمان به حسب روایاتی که از پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) وجود داشت شیعیان منتظر آمدن مهدی موعود فرزند امام حسن عسکری (ع) بودند و به همین جهت حاکمان عباسی تلاش وافری انجام دادند تا از امام مهدی (عج) مطلع شده و ایشان را به قتل برسانند، بنا براین از یک سو ما در این دوران مسئله تولد امام زمان (عج) و مخاطرات مربوط به ایشان را داشتیم که امام حسن عسکری (ع) باید برای این امر تدبیری می‌اندیشیدند تا جان فرزندشان محفوظ بماند و از طرفی شیعیان و نسل‌های آینده از جریان تولد امام (عج) مطلع شوند.
از طرف دیگر در این دوران قیام‌ها و شورش‌های اعتراض‌آمیز متعددی داشتیم که از طرف برخی از شیعیان انجام می‌شد که این امر هم شرایط خاصی را رقم می‌زد و شخص امام نیز در مضیقه و حصر و قرار داشتند و به خاطر همین شرایط سخت چندین مرتبه امام حسن عسکری (ع) را به زندان انداختند.
ایمنا: آیا در روایات نیز به دلایل غیبت امام زمان (عج) اشاره‌ای شده است؟
حجت‌الاسلام آیتی: در خصوص دلایل غیبت امام عصر (عج) موارد متعددی در روایات ذکر شده است؛ در برخی روایات یکی از دلایل، این بیان شده که بیعت هیچ ستمگری بر گردن امام (عج) نباشد توضیح مطلب یاد شده این است که اگر امام زمان (عج) غایب نمی‌شدند، از سوی ستمگران زمانه مورد هجوم قرار می‌گرفتند و برای جلوگیری از این امر باید با حاکمان ستمگر پیمان عدم تعرض می‌بستند در حالی که امام (عج) برای ریشه‌کن کردن ظلم آمده‌اند.
از دیگر دلایلی که در احادیث به آن اشاره شده، بیم از کشته شدن بود شیخ طوسی معتقد است که تنها دلیل غیبت امام (عج) همین مسئله بیم از کشته شدن است؛ امام زمان (عج) آخرین ذخیره الهی و بقیه الله هستند و دشمنان به‌دنبال قتل ایشان بودند و این تهدید به حدی جدی بود که حتی به امام (عج) اجازه یک روز زندگی آشکارا ندادند و به همین دلیل تولدشان نیز مخفیانه بود و در سال‌های اولیه زندگی‌شان جز خواص توفیق تشرف محضر حضرت را نداشتند.
اگر ستمگران به امام زمان (عج) دست پیدا میکردند ایشان را به شهادت می‌رساندند بنا براین ایشان به اجبار زندگی مخفیانه‌ای انتخاب کردند و در احادیث متعدد نیز از این موضوع یاد شده است و این دوران غیبت تا زمانی به طول خواهد انجامید که زمینه‌های حرکت جهانی امام (عج) فراهم شود رسالت ایشان تشکیل حکومت عدل جهانی است و این مهم مقدمات و زمینه‌هایی دارد از این رو امام (عج) تا زمانی که این زمینه‌ها فراهم نشده مجبور به زندگی مخفیانه هستند و زمانی که این زمینه‌ها فراهم شود امام (عج) ظهور پیدا می‌کنند.
ایمنا: آیا اعتقاد به ظهور منجی، محدود به باور شیعیان است؟ در منابع تاریخی، نگاه اهل سنت و دیگر ادیان به موضوع مهدویت چیست؟ تا چه میزان به موضوع «ظهور منجی» باور دارند؟
حجت‌الاسلام آیتی: اعتقاد به منجی اعتقادی بین‌المذاهبی و بلکه بین الادیانی است یعنی همه مذاهب مختلف اسلامی و تمام ادیان الهی و بسیاری از ادیان غیرالهی نیز به منجی باور دارند؛ مسیحیان، معتقد به ظهور مسیحا یهودیان معتقد به ظهور ماشیح، زرتشتیان معتقد به ظهور سوشیانت و مذاهب اسلامی معتقد به ظهور مهدی هستند البته در میان دنیای اهل سنت افراد انگشت‌شماری هستند که منکر اصل مهدویت هستند امام این‌ها تعدادشان به تعداد انگشتان دو دست هم نمی‌رسد و بزرگان اهل سنت نیز در نقد این افراد کتب‌هایی تألیف و تفکر آن‌ها را نقد کرده‌اند البته تفاوت دیدگاه ما با عمده اهل سنت این است که اهل سنت معتقدند مهدی (عج) زاده نشده و غایب نیست بلکه در آخرالزمان زاده می‌شود و ظهور می‌کند اما ما معتقدیم امام (عج) به دنیا آمده و غایب‌اند اما در سایر مسائل از جمله اینکه امام (عج) از نسل پیامبر اکرم و امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) هستند، آمدنشان نشانه‌هایی دارد و با آمدنشان حکومت عدل جهانی محقق می‌شود اتفاق نظر وجود دارد.
اگر بخواهیم از اعتقاد اهل سنت معاصر درباره مهدویت مطلع شویم، مقاله «مهدی را در محاسبات خود از قلم نیندازید» منبع خوبی در این باره است که توسط یکی از نویسندگان آمریکایی نوشته شده است.
ایمنا: نگاه قرآن به موضوع ظهور و مهدویت چیست؟ آیا در آیات قرآن به این موضوع اشاره شده است؟
حجت‌الاسلام آیتی: در قرآن «مهدی (عج)» نداریم اما موضوع «مهدویت» را داریم؛ می‌توان آیات مهدویت را به دو دسته تفسیری و تاویلی تقسیم کرد؛ در آیات تاویلی به ظاهر دلالتی بر موضوع مهدویت وجود ندارد اما پیشوایان معصوم که علم به باطن قرآن دارند، بیان می‌کنند که این آیات در خصوص حضرت ولیعصر (عج) است و بیش از ۳۰۰ آیه در این باره است.
بخشی دیگر نیز آیات تفسیری است که برای درک مهدویت از آن‌ها نیاز به روایات پیشوایان معصوم نداریم و ظاهر آیه نیز بر مسئله مهدویت دلالت می‌کند و یکی از گویاترین آیات در این باره، آیه ۵۵ سوره نور «وَعَدَ اللهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی لا یُشْرِکُونَ بی شَیْئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ» است که خداوند در این آیه وعده می‌دهد که روزگاری خواهد رسید که مؤمنان و صالحان امکانات زمین را در دست می‌گیرند؛ در این دوران به حسب دلالت آیه یاد شده سه اتفاق بزرگ می‌افتد اول اینکه دین مورد رضایت خدا بر پهنه زمین استقرار پیدا می‌کند، دوم اینکه ترس مؤمنان تبدیل به امنیت می‌شود و سوم اینکه مردم خداوند را پرستش می‌کنند و ذره‌ای شرک نمی‌ورزند که این موارد از ویژگی‌های دوران حکومت مهدوی است هرچند به صراحت از مهدی سخن به میان نیامده باشد.
ایمنا: به نظر شما نتایج و پیامدهای نگاه مهدوی به جامعه امروزی چه مواردی خواهد بود؟
حجت‌الاسلام آیتی: یکی از مهم‌ترین تأثیرات نگاه مهدوی موضوع امید است؛ امید گمشده دنیای بشر معاصر و اندیشه مهدویت امیدآفرین است؛ اگر ما معتقد باشیم خداوند مؤمنان را فراموش نکرده و سایه لطفش بر سر بشریت گسترده است و تاریخ غایتی هدفمند و روشن دارد این نگاه سایه یاس را از سر بشریت کوتاه خواهد کرد و قلب مؤمنان را مالامال از امید خواهد نمود.
مورد دوم این است که در سایه ایمان به اندیشه مهدویت مؤمنان به تلاش روی آورده و از سستی، خمودگی و خستگی جدا خواهند شد زیرا انتظار به معنای آماده‌باش است و فرد و ملتی که منتظر هستند اهل خمودگی و سستی نیستند و در برابر جریان باطل می‌ایستند، در هاضمه تاریکی‌های عصر غیبت هضم نمی‌شوند و همه تلاش را برای تحقق زمینه‌های ظهور به کار خواهند گرفت. یکی از مهم‌ترین تأثیرات نگاه مهدوی موضوع امید است؛ امید گمشده دنیای بشر معاصر است و اندیشه مهدویت امیدآفرین است اگر ما معتقد باشیم خداوند مؤمنان را فراموش نکرده و سایه لطفش بر سر بشریت گسترده است و تاریخ غایتی هدفمند و روشن دارد این نگاه سایه یاس را از سر بشریت کوتاه خواهد کرد و قلب مؤمنان را مالامال از امید خواهد کرد.
ایمنا: در این راستا مردم جامعه در موضوع مهدویت و تأثیرگذاری در ظهور، چه وظایفی به عهده دارند؟
حجت‌الاسلام آیتی: ظهور نسبت وثیقی با رفتار مردم دارد و این امر در قرآن نیز به‌صورت یک قاعده کلی بیان شده است؛ ««إِنَّ اللهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ»؛ می‌دانیم تغییری که توسط حضرت ولیعصر (عج) رقم می‌خورد یکی از بزرگ‌ترین تغییراتی است که در جامعه انسانی رقم می‌خورد، بنابراین اگر قرار است تغییری در سرنوشت امت رقم بخورد انسان‌ها نیز باید تغییر در خود ایجاد کنند.
مقصود از تغییر در انسان‌ها این است که هاضمه بشریت باید ظرفیت هضم اصلاحات امام (عج) را پیدا کند زیرا ایشان اصلاحاتی عمیق و همه‌جانبه در عصر ظهور رقم خواهند زد و شرط تحقق آن پذیرا بودن بشریت است؛ ما برای تحقق این مهم وظیفه داریم از یک سو اندیشه مهدویت را ترویج کنیم و از سوی دیگر خودمان نیز به رشدی برسیم تا بتوانیم با امام (عج) و آرمان‌هایشان همراه و همقدم شویم.
ایمنا: و مورد آخر اینکه یکی از تأکیدات رهبر انقلاب در سال‌های اخیر موضوع «جهاد تبیین» بوده است؛ به نظر شما اهمیت این امر در بحث مهدویت از چه جهاتی قابل بحث است؟
حجت‌الاسلام آیتی: جهاد تبیین محدود به عرصه‌ای خاص نمی‌شود بلکه تمام عرصه‌های فکری، سیاسی و اجتماعی را در برمی‌گیرد؛ اندیشه مهدویت اندیشه سترگی است و در این راستا ما با امید به آینده استوار می‌مانیم و مقاومت می‌کنیم.
از طرفی دشمن نیز اهمیت این موضوع را شناخته و اقدامات زیادی علیه این امر انجام داده است تا ذهن بشریت را از منجی واقعی به منجی‌های موهوم هدایت کند و بر این اساس جهاد تبیین در این عرصه به این معناست که اندیشه راستین مهدویت را به جامعه هدف توضیح داده و شبهات را پاسخ دهیم تا در نهایت تصویری روشن و معقول از این اندیشه به جوانان ارائه دهیم.
نظر شما