به گزارش خبرنگار ایمنا، فرزند به خانه و خانواده رنگ و بویی بی‌مانند می‌بخشد و غبار سیاهی، ناامیدی، خستگی و بی‌انگیزه بودن را از دل‌ها می‌زداید، زنان و مردانی در حسرت شنیدن آوای «مادر» و «پدر» از زبان کودکی هستند، تا به زندگی‌شان گرما ببخشد، اما دلایل بسیاری مانع رسیدن به این خواسته شده است؛ در این میان کودکانی نیز چشم به راه رسیدن پدر و مادرهایی هستند تا برای همیشه با آنها به خانه بروند و معنای واقعی خانواده را تجربه کنند.
فرزندخواندگی یکی از راه حل‌هایی است که با وجود روند طولانی و درگیری‌های احساسی، خانواده‌هایی که فرزند ندارند را به شنیدن آوای دل‌انگیز «مادر» و «پدر» می‌رساند و پشتوانه‌ای برای کودکانی می‌شود که در حسرت داشتن خانواده واقعی چشم به در دوخته‌اند.
به گفته سعید بابایی، مدیرکل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی در سال ۱۴۰۱ در مجموع ۲۳۰۰ خانواده از طریق فرزندخواندگی یا حکم امین موقت صاحب فرزند شدند که از این تعداد، ۲۰۷۵ خانواده بدون فرزند (اولویت اول)، ۴۶ بانوی مجرد (اولویت دوم) و سایر خانواده‌های دارای فرزند (اولویت سوم) بوده‌اند و با توجه به آمارهای ثبت شده، میزان فرزندخواندگی در سال گذشته نسبت به سال ۱۴۰۰ با رشد حدود پنج درصدی همراه بوده است.
هدیه‌ای گرانبها به نام ارغوان
خبرنگار ایمنا پای صحبت بانویی جوان نشسته که شوق به هنگام شنیدن «مادر» از فرزندش به خوبی در چشمانش آشکار است؛ این مادر ۳۷ ساله از سخت‌ترین لحظات انتظار خود این چنین روایت می‌کند: با وجود مشکلات متعدد که در نهایت به ناباروری ختم شد، مادر بودن برای من و پدر بودن برای همسرم سعید پس از گذشت چهار سال زندگی مشترک به حسرت تبدیل شده بود، چون تمام راه‌های موجود را امتحان کرده بودیم، اما نتیجه‌ای حاصل نشده بود.
وی ادامه می‌دهد: با شنیدن جواب‌های متعدد منفی بارداری، آینده خانواده دو نفره من و سعید در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته بود؛ از سویی سنگینی غم نداشتن فرزند را تحمل می‌کردم و از سویی دیگر صحبت‌های اطرافیان آزارم می‌داد و تنها روزنه امید خروج از این وضعیت، به فرزندخواندگی گرفتن کودکی بود تا او در آغوش من آرام گیرد و من هم طعم مادری را بچشم.
این بانوی جوان می‌گوید: با توافق من و همسرم، برای به فرزندخواندگی گرفتن کودک به بهزیستی مراجعه کردیم، اما طولانی بودن مدت زمان انتظار بر آشفتگی‌های ما افزوده و پس از گذشت یک و نیم تا دو سال از پیگیری‌های خود برای به فرزندخواندگی گرفتن کودکی از بهزیستی، تنها روزنه امید برای داشتن فرزند برای ما بسته شده بود، در کنار پیگیری‌های خود از سازمان بهزیستی درمان را نیز ادامه می‌دادیم و پس از چندین بار تجربه عمل آی‌وی‌اف، هدیه‌ای گرانبها به نام ارغوان پای در زندگی ما گذاشت، با حضور ارغوان در خانواده، تنش‌های ایجاد شده بین من و همسرم رفع و زندگی ما شاداب‌تر شد، اما باز هم تلاش کردیم تا کودکی را به فرزندخواندگی بپذیریم و با طی کردن مراحل قانونی حالا محمد هم به خانواده ما اضافه شده و جمع خانواده چهار نفره خود را با هیچ چیز عوض نمی‌کنم.
جای خالی فرهنگ فرزندخواندگی
سیما دختری هفت ساله است که از نوزادی به فرزندخواندگی گرفته شده و در آغوش پر مهر یزدان و فاطمه رشد کرده است، یزدان درباره تجربه داشتن فرزندخوانده به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: وجود فرزند انگیزه‌ای برای روبه‌رویی با غول مشکلات زندگی و ادامه مسیر پر پیچ و خم غیرقابل پیش‌بینی است.
وی ادامه می‌دهد: از زمانی که من و فاطمه متوجه شدیم توان بچه‌دار شدن نداریم، برای به سرپرستی گرفتن نوزاد از بهزیستی اقدام کردیم و به لطف خدا با گذشت حدود سه سال موفق به داشتن دختری زیبا و مهربان در آغوش خانواده خود شدیم، روزهای انتظار غیر قابل وصف است، روزهایی که با شوق اتاق سیما را آماده و هر شب قصه‌های کودکانه را مرور کردیم تا او کم و کاستی را حس نکند.
یزدان می‌گوید: مسیر به سرپرستی گرفتن فرزندخوانده از بهزیستی چالش‌های بسیاری دارد که مهم‌ترین آن طولانی بودن مدت زمان انتظار است، اما چالش فرهنگی اصلی که در جامعه احساس می‌شود، وجود تفکرات قدیمی و اصرار برای داشتن فرزند خونی است.
او ادامه می‌دهد: بسیاری از افراد تحت تأثیر صحبت‌های بیهوده و پوچ مایل به فرزندخواندگی گرفتن کودکان نیستند و این موضوع در صورتی است که اعتقاد دارم به فرزندخواندگی گرفتن کودکان و پیش‌کش کردن آغوشی به نام خانواده به آنها احساسی صف ناپذیر دارد.
مسیری پر پیچ و خم فرزندخواندگی تسهیل شود
مجید ابهری، آسیب‌شناس و رفتارشناس اجتماعی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: یکی از اهداف اصلی تشکیل زندگی، فرزندآوری است، اما برخی از زوجین به علل مختلف پزشکی و فردی قادر به فرزندآوری نیستند، از سوی دیگر بسیاری از زوجین علاقه فراوانی به پذیرش سرپرستی یک فرزند دارند و تمایل دارند زحمت و هزینه‌های لازم برای بزرگ کردن و تربیت یک کودک یا نوزاد را بپذیرند و حتی تا پایان تحصیلات نیز پشتیبان او باشند.
وی تشریفات قانونی و اداری فرزندپذیری را چنان دشوار می‌داند که متقاضیان را در شرایط گذر از هفت خوان رستم قرار می‌دهد و می‌افزاید: گاهی زوج‌های متقاضی فرزند، باید خوان‌های متوالی را سپری کنند و در پایان حتی شاید نتیجه‌ای حاصل نشود.
این آسیب‌شناس اجتماعی با بیان اینکه نبود فرزند در خانواده، یکی از دلایل بروز اختلاف است، تصریح می‌کند: کلاهبرداری در خرید و فروش نوزاد بسیار دردناک است و با به بازی گرفتن احساس خانواده‌ها، تبعات اجتماعی و روانی بسیاری نیز به بار می‌آورد.
شرایط عمومی حضور در مسیر به فرزندخواندگی گرفتن کودک
سعید بابایی، مدیرکل دفتر امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور، در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: بهزیستی براساس قانون موظف است از بین متقاضیان فرزندخواندگی، بهترین و شایسته‌ترین خانواده‌ها را که آمادگی فرزندپذیری دارند برای سرپرستی کودکان بی‌سرپرست انتخاب کند. این شایستگی‌ها در گذشته تنها منوط به شرایط محدودی بود، اما در روند جدید، سوابق اجتماعی و فرهنگی خانواده نیز در این ضوابط پررنگ‌تر شده است و تنها به شرایط اقتصادی بسنده نمی‌شود.
وی با اشاره به شرایط عمومی ثبت شده در قانون می‌افزاید: مقید به انجام واجبات و ترک محرمات، داشتن صلاحیت اخلاقی، دائمی بودن عقد زوجین، داشتن تابعیت ایرانی، سن بیش از ۳۰ سال حداقل یکی از زوجین (متقاضیان کمتر از ۵۰ سال، در اولویت هستند)، نداشتن محکومیت کیفری، تمکن مالی، که با ابزارهایی مانند شغل پایدار با درآمد مکفی، خانه مسکونی اعم از ملکی یا استیجاری و داشتن بیمه پایه اجتماعی و درمان، از سوی بهزیستی سنجیده می‌شود و بعضی از مهم‌ترین شرایط لازم برای پذیرش سرپرستی فرزند به شمار می‌آید.
مدیرکل دفتر امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی تمکن مالی یکی از زوجین در زمان ارائه تقاضانامه را برای واجد شرایط بودن ضروری اعلام و تصریح می‌کند: کودک تحت سرپرستی حتی در صورت تمایل سرپرستان از میراث آنها محروم است؛ بنابراین برای تأمین منافع مادی کودک، سرپرستان باید به دستور دادگاه بخشی از اموال یا حقوق خود را به نفع کودکان یا نوجوانان تحت سرپرستی خود تملیک یا تعهد به تملیک کنند.
وی ادامه داد: سرپرستان موظف هستند با نظر سازمان بهزیستی، نزد یکی از شرکت‌های بیمه کودکان یا نوجوانان تحت سرپرستی خود را بیمه عمر کنند، همچنین سرپرستان مکلف به نگهداری و تربیت کودک تحت سرپرستی و پرداخت هزینه‌های زندگی او هستند؛ بنابراین باید سفیه یا مجنون نباشند، اعتیاد به مواد مخدر، روان‌گردان و الکل نداشته و سلامت جسم و روان لازم و توانایی عملی نگهداری از کودک را داشته باشند.
بابایی گام نخست برای درخواست سرپرستی فرزند از بهزیستی را ثبت‌نام در سامانه ملی فرزندخواندگی به آدرس http://adoption.behzisti.net اعلامی می‌کند و می‌گوید: هنگام ثبت‌نام مدارک مورد نیاز باید در سامانه بارگذاری شود و پس از بررسی اسناد، مرحله بعدی مصاحبه و بازدید مددکاری اولیه است که در صورت تأیید ابتدایی، خانواده باید منتظر باشد تا کودک واجد شرایط واگذاری در استان مورد نظر یافت شود.
امانت باید به بهترین خانواده‌ها سپرده شود
وی بررسی شرایط خانواده فرزندپذیر و تأیید صلاحیت آنها برای بهزیستی و دادگاه را از مراحل مهم واگذاری سرپرستی کودکان می‌داند و اضافه می‌کند: این کودکان امانتی هستند که باید به بهترین خانواده‌ای که می‌تواند آینده آنها را تأمین کند سپرده شوند. شرایط لازم هم تنها به معنای امکانات مالی نیست؛ بلکه شرایط فرهنگی و اجتماعی خانواده متقاضیان نیز مورد توجه جدی قرار می‌گیرد؛ ممکن است گاهی با برگزاری یک جلسه تأیید روان‌شناس حاصل شود یا در بعضی موارد نیاز به جلسات بیشتری در این زمینه احساس شود.
مدیرکل دفتر امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی، با اشاره به انتقاد خانواده‌های متقاضی به طولانی بودن فرایند اداری و بروکراتیک پذیرفتن سرپرستی فرزند، خاطرنشان می‌کند: اگر بهزیستی در تأیید صلاحیت خانواده‌های متقاضی، ذره‌ای کوتاه بیاید، خیانت در حق این کودکان است؛ زیرا برخی از آنها یک بار در زندگی سختی کشیده‌اند و نباید بار دیگر این اتفاق برایشان تکرار شود.
تعداد اندک فرزندان دارای شرایط واگذاری سرپرستی و فرزندخواندگی
عبدالرضا اسماعیلی، معاون اجتماعی اداره کل بهزیستی استان اصفهان، نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه در واقع بیشتر فرزندانی که به بهزیستی سپرده می‌شوند، به صوت موقت در مجموعه بهزیستی نگهداری خواهند شد، اظهار می‌کند: تعداد فرزندان به‌خصوص نوزادانی که امکان واگذاری سرپرستی و فرزندخواندگی آنها وجود داشته باشد، بسیار اندک است و به همین علت حدود، سه هزار زوج پشت نوبت فرزندخواندگی هستند.
وی با بیان اینکه از سه هزار زوج پشت نوبت فرزندخواندگی، ۱۶۰۰ زوج در سامانه فرزندخواندگی کشوری ثبت‌نام کرده‌اند، افزود: به صورت قانونی، ۱۶۰۰ زوج متقاضی فرزندخواندگی شناخته می‌شوند و از همین رو سایر زوجین که درخواست فرزندخواندگی دارند نیز باید در سامانه فرزندخواندگی کشور، ثبت‌نام کنند.
وی خاطرنشان کرد: شهروندان در صورت مشاهده و اطلاع از هر نوع تبلیغات و اقدام در خصوص خرید و فروش نوزاد یا کودک و هرگونه کودک‌آزاری، همسرآزاری یا سالمندآزاری، مراتب را در اسرع وقت به شماره ۱۲۳ اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی گزارش کنند تا پیگیری و اقدامات لازم در کمترین زمان ممکن انجام شود.
نظر شما