به گزارش خبرنگار ایمنا، طی سالیان اخیر حفر چاه‌های غیرمجاز از مسائلی است که باعث وضعیت ناپایدار منابع آبی کشور شده است. در یک دهه گذشته چند ده هزار حلقه چاه غیرمجاز در راستای اجرای طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی مسدود و از برداشت غیرمجاز چند میلیارد مترمکعب آب در سال از دشت‌های کشور جلوگیری شده است.
یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی‌رویه آب زیرزمینی رخ می‌دهد، فرونشست زمین (land subsidence) است. نشست زمین در آب‌خوان‌های محصور و نیمه‌محصور که از مواد آبرفتی تحکیم نشده یا نیمه تحکیم شده تشکیل شده باشند، بیشتر دیده می‌شود. در اثر برداشت آب زیرزمینی و بیرون آمدن آب از منافذ امکان متراکم شدن مواد تا عمق ۳۰۰ متر فراهم می‌شود و هرچه بیشتر برداشت شود، تراکم مواد بیشتر خواهد بود.
نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح، انحراف لوله‌های چاه، خرابی ساختمان‌ها و لوله‌زایی چاه‌ها می‌شود. لوله‌زایی پدیده‌ای است که در آن به دلیل نشست زمین قسمتی از لوله چاه به خارج از سطح زمین رانده می‌شود.
در معرض خطر قرار گرفتن قنوات به‌واسطه برخوردهای سلیقه‌ای
علیرضا میرصالح‌مهابادی، دکترای تخصصی زراعت به خبرنگار ایمنا می‌گوید: حفر چاه‌های غیرمجاز علاوه بر تأثیرگذاری بر کشاورزی، موجودیت کشور را نیز تحت شعاع قرار می‌دهد. حفر غیرمجاز چاه‌ها باعث تخلیه سفره‌های زیرزمینی می‌شود و تأثیرات آن به کشاورزی محدود نمی‌شود، بلکه مشکلات مختلف از جمله فرونشست را سبب می‌شود؛ دیگر اطمینانی به خانه‌های قرار گرفته روی مناطق مستعد فرونشست نیست.
وی می‌افزاید: چاه‌های غیرمجاز باعث می‌شود منابع آبی دائمی که چشمه‌ها و قنوات را شامل می‌شود، خشک شود. در حال حاضر سطح آب قنوات حدود یک‌دهم کاهش پیدا کرده است و حفر چاه‌های غیرمجاز مشکلاتی را در زمینه‌های مختلف ایجاد می‌کند. باید برای حفر چاه قانون‌گذاری ویژه‌ای انجام شود، همچنین نظارت خاصی روی چاه‌های حفر شده صورت پذیرد.
این دکترای تخصصی زراعت اظهار می‌کند: افراد فرصت طلب و سودجود که اقدام به حفر چاه غیرمجاز می‌کنند زمانی‌که آب چاه حفر شده به‌پایان رسید دوباره در مکان چاه قبلی، چاه جدیدی حفر می‌کنند، جلوگیری از این موضوع فقط با تشدید موارد نظارتی ممکن است. خشک شدن قنوات زندگی را برای اقشار مختلف مردم ناممکن می‌کند. نباید فراموش کنیم برخوردهای سلیقه‌ای با حفر چاه‌های غیرمجاز باعث شده قنوات که جزو آثار باستانی ارزشمند است در معرض خطر قرار گیرد.
لزوم عدالت‌محوری در نظام آبی کشور
علی‌خان نصراصفهانی، دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان در رابطه با حفر چاه‌های غیرمجاز به خبرنگار ایمنا می‌گوید: بزرگترین آسیب اقلیم آب و هوایی، کاهش کنترل بر میزان برداشت آب‌های زیرزمینی است. منابع آب‌های زیرزمینی محدود است و منطقه‌ای همچون ایران به دلیل خشکسالی دوره‌ای، منابع آبی محدودی دارد. برداشت از حوزه آبریز برای کشاورزی و منابعی که استفاده شده باعث خالی شدن فضا در بخش‌های مختلف خاک می‌شوند و بر اثر فشار طبقات بالا این فضا بسته می‌شوند که اتفاقاتی همچون فرونشست، از بین رفتن خاصیت رویش گیاهان و نبودن آمادگی خاک را به‌همراه دارد.
وی می‌افزاید: در بحث کشاورزی میزان رطوبت و ایستابی خاک را بررسی می‌کنیم؛ زمانی‌که خاک همه ویژگی‌های خوب را دارا باشد اما رطوبت مطلوب را دارا نباشد، رشد گیاه کاهش پیدا می‌کند، لذا برداشت غیرمجاز از منابع آبی علاوه بر کاهش سطح ایستابی، مجموعه‌ای از عوامل مختلف از جمله وضعیت خاک و شرایط رشد گیاهان را از بین می‌برد. تخلیه منابع آبی به‌شیوه غیرمجاز سبب می‌شود، زمین به‌طور ناخودآگاه رطوبتش را از دست دهد و خاصیت اسمزی که ناشی از تبخیر سطحی زمین است، خاک را به سمت ناباروری و شوری سوق دهد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان اظهار می‌کند: در نظام آبی کشور باید یک عدالت و مساوات را در نظر گیریم؛ عدالت بر این اساس است که همه کشاورزان با هر کشتی، دسترسی به آب مورد نیاز را داشته باشند. منظور از مساوات دسترسی بیشتر کشت‌های مواد غذایی نسبت به سایر کشت‌ها است، بنابراین محدودیت منابع زیرزمینی، تعادل نداشتن ورودی و خروجی باعث شده است بخش عمده آب با نبودن سیستم درست آبیاری به هدر رود.
وی ادامه می‌دهد: باید از منابع آب‌های زیر زمینی به‌خصوص مکان‌های نزدیک به بیابان‌ها، منابع آب تلخ و شور حفاظت کنیم. مکش یک حوزه آب خیز ناخودآگاه منابع آبی تلخ و شور را به سمت منابع آبی شیرین می‌کشد و این کشش باعث می‌شود حوضه آبریز از لحاظ شیمی و بیوشیمی تعادل خود را از دست دهد. این فعالیت عدالت و مساوات را از بین می‌برد و آلودگی یک حوضه آب‌خیز را به‌همراه دارد.
نصراصفهانی در رابطه با اهمیت حفاظت از منابع آبی خاطرنشان کرد: باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی باید در حد نیاز، به آب دسترسی پیدا کنند و مسئولان حوزه کشاورزی به شکل حساب شده‌ای می‌توانند با سهمیه مشخص به واحدها آب‌رسانی کنند تا هیچ فردی به فکر برداشت غیرمجاز از سفره‌های آب زیرزمینی نیفتد.
نظر شما