به گزارش خبرنگار ایمنا، از نظر حقوقی، سقط جنین اقدام به خروج غیرطبیعی حمل، قبل از موعد طبیعی وضع حمل به وسیله مادر یا غیر او به نحوی که حمل خارج شده از بطن مادر، زنده نبوده یا بدون قابلیت زیستن باشد و از نظر پزشکی نیز به اخراج عمدی یا مصنوعی یا خروج خودبه‌خودی حمل قبل از موعد طبیعی گفته می‌شود، بر اساس تعاریف موجود سقط جنین به دو دسته عمدی و غیرعمدی تقسیم می‌شود که سقط عمدی عبارت از طبی یا درمانی و جنایی و سقط غیرعمدی شامل طبیعی و ضربه‌ای است.
جدای از تمام تعاریف قانونی و علمی، خانواده‌ای که منتظر وجود گرم یک نوزاد است و مدام مراقبت می‌کند تا خطری جان فرزندش را تهدید نکند، در غافل‌گیرترین شرایط ممکن با این موضوع مواجه می‌شود و تلخی سنگینی بر جان خانواده می‌نشیند، همچنین سقط جنین عواقب جبران‌ناپذیری را به همراه دارد تا آنجا که ممکن است فرد، دیگر نتواند باردار شود.
براساس اطلاعات موجود، در ۳۹ کشور سقط غیرقانونی است، اما برای نجات جان مادر به صورت قانونی انجام می‌شود. برزیل، اندونزی، ایران، مکزیک، سودان، ونزوئلا و امارات از آن جمله هستند. در ۶۷ کشور سقط در صورت درخواست مادر قانونی است. کشورهایی همچون چین، آمریکا، آلمان، کانادا، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، استرالیا در این دسته هستند، البته در این گروه نیز بسیاری از کشورها زمان خاصی برای تصمیم مادر به سقط در نظر گرفته‌اند و سقط پس از آن زمان غیرقانونی خواهد بود.
آمار سقط جنین عمدی در ایران
آمار دقیقی از سقط جنین عمدی و غیردرمانی در کشور وجود ندارد و هربار اعداد متفاوتی ارائه می‌شود، اما براساس آنچه که باقر لاریجانی، معاون آموزشی سابق وزارت بهداشت و نایب رئیس شورای عالی اخلاق پزشکی کشور در بهمن‌ماه سال ۱۳۹۸ اعلام کرده بود، سالانه حدود ۴۵۰ هزار سقط جنین قانونی و غیرقانونی در سطح کشور انجام می‌شود.
از سوی دیگر براساس برآورد کشوری شیوع سقط جنین‌های پزشکی و خودبه‌خودی در کشور، بیش از ۳۸ درصد از کل سقط‌ها را سقط جنین عمدی شامل می‌شود که با این سهم می‌توان آمار حدودی از سقط جنین عمدی و غیردرمانی را به دست آورد، لازم است که میزان سقط جنین عمدی با توجه به پیامدهای ناگواری که برای خانواده‌ها به دنبال دارد، تا حد ممکن کاهش یابد و این مسئله نیازمند اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی بیشتر است.
علل سقط جنین وابسته به شرایط هر خانواده متفاوت است، اما بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که بیشترین عامل و دلیل افراد برای دست زدن به این اقدام، نخواستن فرزند بیشتر، مشکلات مالی، بدموقع بودن بارداری، ترس از دست دادن شغل مادر، جنسیت و ادامه تحصیل مادر بوده است.
نگرش منفی جامعه نسبت به تعدد فرزندان، عامل مهم و تکان‌دهنده سقط جنین است
براساس مقاله‌ای که در مجله تحقیقاتی کیفی در علوم سلامت به چاپ رسیده است، نگرش منفی اجتماع نسبت به تعدد کودکان را در عدم تداوم بارداری ناخواسته مؤثر دانسته‌اند؛ اینجا است که اهمیت فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی به جامعه بیش از پیش هویدا می‌شود.
دو پیامد مهم سقط جنین برای زن و سایر اعضای خانواده عواقب روحی و روانی و جسمانی است، تعداد قابل توجهی از پرونده‌های ناباروری که برای درمان اقدام می‌کنند، حاصل از یک تصمیم اشتباه افراد در سال‌های قبل است که دست به سقط جنین خود زده بودند.
سالانه حدود ۷۸ هزار زن از عوارض سقط غیرایمن می‌میرند
سارا حمزه‌لومقدم، کارشناس سلامت مادران معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار کرد: افسردگی، احساس خشم، اختلالات عصبی، بی‌خوابی و خواب پریشان، مشکلات اضطرابی، احساس گوشه‌گیری و احساس گناه و پشیمانی از پیامدهای سقط‌های عمدی جنین است.
وی ادامه داد: بهره‌مندی از موهبت داشتن فرزندی سالم، نعمتی است که شاید قابل مقایسه با بسیاری از نعمت‌های الهی نباشد.
کارشناس سلامت مادران معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز با اشاره به اینکه سقط‌های غیرقانونی بیشتر با خونریزی شدید، عفونت و شوک عفونی همراه است و در موارد قابل توجهی منجر به مرگ مادر می‌شود، گفت: سالانه ۷۸ هزار زن بر اثر عوارض سقط غیرایمن در دنیا جان خود را از دست می‌دهند، احتمال ناباروری و سقط‌های مکرر پس از سقط غیرقانونی بسیار افزایش می‌یابد.
وی افزود: بسیاری از زنان به دلیل باورهای غلط در مورد بارداری همچون می‌توانم تا ۴۰ سالگی صبر کنم و بعد باردار شوم، از اقدام به بارداری در سنین مناسب پیشگیری می‌کنند، در حالی که واقعیت این است که قدرت باروری زنان با افزایش سن به‌ویژه بعد از ۴۵ سالگی به طور طبیعی کاهش می‌یابد، همچنین افزایش سن زن، تعداد تخمک‌های تولید شده و کیفیت آنها را کاهش می‌دهد و سطح هورمون‌های زنانه نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد و باعث نامنظم شدن تخمک‌گذاری و کاهش قدرت باروری می‌شود، بنابراین بعد از یک بار سقط، هر زمانی که فرد از نظر روحی آمادگی لازم برای بارداری را دارد، می‌تواند اقدام به بارداری کند.
شیوع اختلال روانی بلندمدت در زنانی که مرتکب سقط عمدی می‌شوند
با تحقیقات انجام شده توسط متخصصان، زنانی که دچار سقط خود به خودی می‌شوند، بیشتر احتمال ابتلاء به مشکلات روحی و روانی دارند، اما این مشکلات کوتاه‌مدت است و از شش ماه تجاوز نمی‌کند، حال آنکه زنانی که مرتکب سقط عمدی می‌شوند، بیشتر از اختلالات روانی طولانی‌مدت (دو تا پنج سال) رنج خواهند برد.
سقط جنین چه پیامدهای روانی را به همراه دارد؟
مجید قندی‌زاده، مشاور و روان‌درمانگر در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: امروزه به دلیل شکل گرفتن اندیشه‌های اومانیستی انسان به خودش حق می‌دهد که هر طور می‌خواهد زندگی کند و حتی به خودش این حق را می‌دهد که در رابطه با حیات یک موجود زنده دیگر تصمیم‌گیری کند و به همین علت‌ها می‌بینیم که آمار سقط غیرقانونی جنین افزایش پیدا کرده است.
وی افزود: درصورتی‌که ما حق نداریم درباره زندگی یک موجود زنده دیگر تصمیم‌گیری کنیم، او هم رشد و نمو پیدا می‌کند و حق حیات و زندگی دارد، مگر اینکه به دستور شرع و قاضی که حاکم شرع به حساب می‌آید، تصمیم به سقط گرفته شود که آن هم شرایط خاص خودش را دارد.
روان‌درمانگر آسیب‌های روانشناختی تصریح کرد: به صورت خودکار هنگامی که یک زن زایمان می‌کند که می‌تواند در قالب سقط یا تولد یک فرزند باشد، هورمون‌های بدن دچار تغییراتی می‌شوند که باعث ایجاد حالت‌های هیجانی مانند غم در بانوان می‌شود.
یک عمر احساس گناه و افسردگی، حاصل یک لحظه خودخواهی
وی ادامه داد: کسی که از روی خودخواهی سقط عمدی و غیردرمانی انجام داده است، جان یک موجود زنده را گرفته و هورمون‌هایش تداخل پیدا کرده است، این افسردگی با احساس گناه و عذاب وجدان با یکدیگر حال فرد را به شدت وخیم می‌کند تا جایی که ممکن فرد دچار افسردگی ماژور یا خشم زیاد شود.
قندی‌زاده افزود: این فرد بسیار زودرنج می‌شود، آستانه تحمل او به شدت پایین می‌آید و به پرخاش با دیگران نیز می‌رسد، در این حالت خودش از خودش بدش می‌آید و یک دوگانگی در ذهنش به وجود می‌آید که به شدت می‌تواند او را زمین بزند.
وی اضافه کرد: این یکی از آثار روانشناختی است که می‌تواند افرادی که سقط جنین عمدی داشتند را درگیر کند، تا جایی که اگر در سن کم این اتفاق رخ دهد، حتی می‌تواند به اختلالات شخصیتی منجر شود.
پژوهشگر حوزه خانواده با بیان اینکه ما خانواده را به شکل یک سیستم می‌بینیم، گفت: هنگامی که یک عضو از این سیستم دچار اختلال شود، احتمال اینکه اعضای دیگر نیز دچار اختلال شوند، بالا می‌رود و مرد و فرزندان دیگر نیز در معرض آسیب قرار می‌گیرند و باعث می‌شود که یک خانواده آشفته شود.
وی با بیان اینکه افرادی که به صورت عمدی سقط جنین انجام می‌دهند، گاهی اوقات به مکانیسم‌های دفاعی رو می‌آورند، اظهار کرد: یکی از این مکانیسم‌ها انکار است، فرد منکر می‌شود که من فرزندی داشته‌ام.
قندی‌زاده تصریح کرد: گاهی اوقات به مکانیسم دفاعی مانند خنده رو می‌آورند و اوج غم خودشان را با حالت متعارض با خود نشان می‌دهد، می‌خندد و قهقهه می‌زند، درحالیکه از درون حالت مناسبی ندارد و این مکانیسم‌های دفاعی برای این است که بتواند حس بد و عذاب وجدان را سرکوب کند و این هم باعث آسیب به مادر و اعضای دیگر خانواده می‌شود.
وی ادامه داد: پیامد دیگری که سقط عمدی می‌تواند به دنبال داشته باشد، حسرتی است که ممکن است بعدها دچار آن شود، چون این سقط دیگر راه برگشتی ندارد و از طرف دیگر به دلیل اینکه بسیاری از این سقط‌ها به صورت غیرمجاز انجام می‌شود، فرد قدرت باروری خودش را از دست می‌دهد.
این روان‌درمانگر آسیب‌های روانشناختی و زوج درمانگر افزود: این در حالی است که یکی از نیازهای یک زن پرورش نسل است، در مراحل مختلف رشد و دوره بزرگسالی و میانسالی و میانسالی‌های ثانویه فرد به گذشته نگاه می‌کند و می‌بیند که چه اثراتی از خود به جا گذاشته است.
وی ادامه داد: یکی از ثمرات زندگی فرزند است و نگاه می‌کند می‌بیند که فرزند خودش را به قتل رسانده یا دیگر نتوانسته باردار شود و اینجا است که اختلالات شدید گریبان‌گیر فرد می‌شود و کار از کنترل روانشناس خارج شود و مجبور به دارودرمانی یا شوک‌درمانی شود.
قندی‌زاده خاطرنشان کرد: نباید تنها آثار دنیوی این عمل را دید، اثری که این گناه در روح و عالم روحانی فرد می‌گذارد، قابل بیان نیست و بسیار بزرگ‌تر از پیامدهای روانشناختی است که در عالم ماده توانستیم آنها را کشف کنیم، بنابراین باید از گناه دوری کرد، به‌ویژه از گناهی مانند سقط عمدی که نوعی قتل به حساب می‌آید.
عواقب و پیامدهای ناگوار پیدا و پنهان سقط جنین عمدی به موارد ذکر شده محدود نمی‌شود و ما وظیفه داریم که با جریان‌سازی اجتماعی با ایجاد حس انسان دوستانه برای مقابله با کشتار هزاران جنین معصوم و بی‌گناه ایرانی، ایجاد مطالبه عمومی برای جنایتکار دانستن پزشکان و ماماها و داروفروشان متخلف، آگاه‌سازی عمومی در مورد عوارض پزشکی و روانپزشکی سقط جنین برای مادر و گناه سقط جنین از ابتدای بارداری و قبل از حلول روح، گامی در مسیر مبارزه با این آسیب برداریم.
مجازات سقط جنین
محمدامین بصیری حقوقدان و وکیل دادگستری در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار کرد: برای سقط جنین تعاریف مختلفی ارائه شده است؛ از جمله: "اسقاط و از بین بردن جنین از رحم مادر پیش از موعد مقرّر یا ناقص و ناتمام بودن آن" و یا "توقف بارداری مادر در هر مرحله از بارداری پیش از تولد نوزاد"، رایج‌ترین دلیل برای سقط جنین که مورد پذیرش بسیاری از کشورها قرار گرفته است، "نجات دادن جان مادر باردار است"، اما دلایل متعدد دیگری مانند حفظ سلامت جسمی و روحی مادر، ناقص یا سالم نبودن جنین، کنترل جمعیت خانواده، ترس از مخارج فرزند، بارداری ناخواسته (مشروع و یا نامشروع) و حتی تعیین جنسیت فرزند نیز بر تعداد سقط جنین افزوده است، موضوع سقط جنین نیز مانند بسیاری از موضوعات دیگر از جنبه‌های مختلف فقهی، حقوقی، پزشکی، جامعه شناسی، روانشناسی و حوزه‌های دیگر قابل بررسی است.
وی ادامه داد: تردیدی نیست که سقط عمدی جنین، صرف‌نظر از ضرورت و حالات خاص که ممکن است انجام آن مجاز شمرده شود، از دیدگاه فقه اسلام حرام است و برای زن حامله و غیر او جایز نیست جنین را سقط نمایند. دلیل این نظریه، علاوه بر عموم و اطلاق ادلّه‌ای که بر حرمت قتل نفسِ محترمه دلالت دارد، روایاتی در حدّ استفاضه، بلکه تواتر معنوی است که در باب دیات وارد شده و بر حکم این مسئله دلالت دارد، سقط جنین، ممکن است به شیوه‌های مختلف انجام پذیرد، نظریّه مشهور در میان فقها این است که " اگر کسی با عمد، آگاهی و اراده قتل، به واسطه ضربه یا اذیّت و آزار و یا هر وسیله دیگر، موجب شود که زن حامله، جنین را پس از اتمام خلقت و ولوج (دمیده شدن) روح، ساقط نماید، قاتل محسوب می‌شود و باید قصاص شود. "
این حقوقدان افزود: دیه اسقاط جنین با توجه به مراحل تکوّن (شکل گیری) آن متفاوت است. دیه جنینی که اندام‌هایش شکل نگرفته است در مرحله نطفه، بیست دینار؛ در مرحله علقه ۴۰ دینار؛ در مرحله مضغه شصت دینار و در مرحله استخوان بندی، ۸۰ دینار است؛ اما دیه جنینی که اندام‌هایش شکل گرفته، لیکن روح در آن دمیده نشده است، بنابر قول مشهور ۱۰۰ دینار (یک دهم دیه کامل) برای جنین مسلمان، اعم از دختر و پسر است، اما اگر روح در آن دمیده شده باشد و جنین پسر باشد، دیه انسان کامل (هزار دینار طلا) و اگر دختر باشد، نصف آن قرار داده شده است. "هرگاه جنایتی که موجب دیه جنین شده به صورت عمد یا شبه عمد صادر شده باشد، پرداخت دیه بر عهده جانی است و اگر به طور خطا صورت پذیرفته باشد، باید عاقله جانی، دیه را پرداخت نمایند. " (منظور از عاقله بستگان ذکور نسبی پدر و مادری یا پدری است)
وی تصریح کرد: در مرحله اول، قبل از دمیده شدن روح، سقط جنین به دلیل اینکه دارای حیات نباتی است، قتل نفس محسوب نمی‌شود و در مرحله دوم؛ به دلیل دمیده شدن روح، تفاوتی میان جنین و سایر انسان‌ها نیست و قتل آن حرام است، لیکن از منظر قانون مجازات اسلامی سقط جنین بعد از دمیدن روح و یا قبل از آن همان مجازات سقط جنین را دارد و قتل نفس نیست چرا که در ماده ۳۰۶ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ مقرر نموده: (جنایت عمدی بر جنین، هر چند پس از حلول روح باشد، موجب قصاص نیست، در این صورت مرتکب علاوه بر پرداخت دیه به مجازات تعزیری مقرر در کتاب تعزیرات محکوم می‌شود) و در بحث سقط جنین در ماه‌های حرام، برای جنینی که روح در آن دمیده شده، حکم تغلیظ دیه (مبلغ دیه به علاوه یک سوم از کل دیه) مانند سایر انسان در نظر گرفته است.
سقط جنین به سه صورت خود به خودی، جنایی و درمانی رخ می‌دهد
فاطمه بحرینی متخصص زنان و زایمان، درباره سقط جنین به خبرنگار ایمنا اظهار کرد: ختم حاملگی قبل از هفته ۲۰ بارداری را سقط جنین می‌گویند و ممکن است به سه صورت خود به خودی، جنایی و درمانی رخ دهد. سقط جنایی زمانی که به هر دلیل زن باردار تمایلی به نگهداری و زنده به دنیا آوردن فرزند خود ندارد و با استفاده از دارو و یا سایر روش‌ها اقدام به ختم بارداری می‌کند.
وی ادامه داد: سقط درمانی به جهت نجات جان مادر و ناهنجار بودن جنین انجام می‌شود و در سقط خود به خودی بدون اینکه مادر دخالتی در سقط داشته باشد، سقط جنین رخ می‌دهد.
این متخصص زنان و زایمان خاطرنشان کرد: سقط خود به خودی علل مختلفی مانند بیماری‌های مادر و جنین، فشار خون مادر، ناهنجاری‌های رحمی، عفونت مادر و مصرف برخی از داروها دارد و بیشترین سقط در ۱۲ هفته اول بارداری اتفاق می‌افتد.
وی با اشاره به اینکه اگر در سقط‌هایی که مربوط به علل مادر است، بتوان آن علل را رفع کرد، میزان بروز و شیوع سقط کاهش پیدا می‌کند، افزود: به طور مثال اگر مادر دیابت داشته باشد و دیابت او کنترل شود، قطعاً احتمال سقط نیز کاهش می‌یابد.
بحرینی در خصوص درمان سقط‌ها، توضیح داد: اگر فرد دارای بیماری خاصی باشد که منجر به سقط جنین شده، باید برای بارداری بعدی بیماری مادر تحت کنترل قرار گرفته و درمان‌های خاص آن بیماری انجام شده باشد. در مواردی که علت سقط مربوط به جنین و مشکلات ژنتیکی است، با نمونه‌گیری از جنین می‌توان میزان بروز بیماری در حاملگی‌های بعدی در جنین‌های دیگر مادر را کاهش داد و از آن پیشگیری کرد. بالا بودن سن می‌تواند موجب افزایش ریسک بروز مشکلات مداوم سلامتی شده و بعضی از این مشکلات تنها زمانی ظاهر می‌شود که زن حامله شود و هرچه سن مادر حامله بالاتر باشد، به احتمال بیشتری اختلالاتی مثل دیابت و فشار خون بالا را تجربه می‌کند و این اختلالات می‌تواند روی سلامت حاملگی و تولد نوزاد و همچنین سلامت عمومی مادر اثرگذار باشد. سقط جنین در زنان با سن بالاتر شایع‌تر است و میزان سقط جنین به طور پیوسته با بالا رفتن سن مادر افزایش می‌یابد و زنانی که در سن ۴۵ سالگی به بالا حامله می‌شوند بیشتر در خطر سقط جنین هستند.
وی معتقد است: آمار سقط غیرقانونی را به طور دقیق نمی‌توان داد، چرا که به طور مخفیانه انجام می‌شود و در جایی ثبت نمی‌شود، بنابراین آمار دقیق نخواهد بود، اما قطعاً مراجعه برای سقط غیر قانونی و زیرزمینی کم نیست و بیشترین علت سقط غیرقانونی بارداری ناخواسته، مشکلات اقتصادی، اختلافات زناشویی، طلاق و بارداری نامشروع است، همچنین آمار در سال ۹۶ نشان می‌دهد سالانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار سقط جنین غیرقانونی در کشور انجام می‌شود یعنی طبق آمار رسمی وزارت بهداشت، هر روز یک هزار جنین در کشور سقط می‌شوند. سقط غیرقانونی گاهی باعث مرگ و معلولیت مادر می‌شود و در برخی از موارد باعث برداشته شدن کامل رحم خواهد شد و پیامدهای و عوارض متعدد روحی و روانی برای مادر دارد.
نظر شما