به گزارش خبرنگار ایمنا، خط، شگفت‌ترین پدیده خلقت، زبان بی‌زبان افلاک و قصیده‌ای ناتمام تاریخ بشری ست که بر چشم می‌نشیند و از دل می‌گذرد و به شهود عارفانه‌ای هستی گواهی می‌دهد. وجود این هستی بی‌کران برمدار نظم، تناسب و مناظر و مزایای دل‌نشین استوار است و آنچه از ترکیب و تحریر حروف و کلام برمی‌آید، زیبایی و کیفیت مطلوب کاربری آن است؛ شریف‌ترین هنر بصری در جهان اسلام، خوشنویسی است، صورت خوش ساختن از حروف، گل و مرغ و پیچ‌وتاب ساقه گیاهان وزش باد و انحنای خیال‌انگیز سرو، ترکیب هندسی اضلاع و انحنای اعضای آدمی و اندام‌های جفت در خلقت این زیبایی و کمال است که انسان دل‌آگاه را به تحسین و تفکر واداشته است.
بهره یافتن از این همه نظم و جلال بی‌زوال، در خلق هنرهای تجسمی و آن هم در هنر خوشنویسی، از دیرباز، در معماری مذهبی سرزمین‌های اسلامی به‌ویژه ایران بوده است. پیش از آن‌که بر کاغذ نوشته شود، بر پاره پوستِ دباغی‌شده نوشته شد، با سرآغازی از نام خدا، از همان‌دم که نخستین نامه را پیامبر اکرم (ص) به جهت دعوت از پادشاهان عالم نوشت تا دین مبین اسلام را بپذیرند.
از آنجا که قلم نستعلیق از ابداعات خاص ایرانیان بوده و در آن ذوق و سلیقه و لطف ایرانی کاملاً نمودار است و به قانون نقاشی ایرانی نزدیک است، ایرانیان از بهترین هنر خود برای اعتلای آئین و مذهب و بزرگداشت مراثی عاشورا یاری گرفته‌اند. این هنر که به‌سرعت راه به کمال گشود، از نمای مساجد به تکیه قدم نهاد و بر پارچه‌ها و بیرق‌ها پدیدار شد. تابلوهای زیبایی که خط، گاهی بر بیرق‌ها می‌آفریند در یک نگاه عین نقاشی ست که با گل و رنگ درآمیخته و به جلوه درآمده‌است.
بعد از آن که آرامش روی از آخرین پادشاه صفوی برتافت، بعد از بیداد افاغنه و استقرار حکومت نادرشاه افشار و سپس زندیه و پس از آن که وضعیت سیاسی در زمان قاجار سروسامانی گرفت، تکیه‌ها و دسته‌ها و تعزیه‌ها با همان شوکت پیشین، دوران فترت را پشت سر گذاشتند و به یاد امام حسین (ع) و عزیزان کربلا به جلوه درآمدند. از این زمان است که خط زیبای نستعلیق بر بیرق‌های گلدوزی شده و علامت‌ها و کتل‌ها و پارچه‌های عزا نمودار شد و از این زمان هنر خط، نشانه‌ای شد برای آن‌که خوشنویسان در عزای حسینی با مرکب دیده به ماتم بنشینند. از این‌رو خبرگزاری ایمنا با سجاد رضایی، هنرمند خوشنویس اهل اصفهان که از سال ۱۳۸۰ خوشنویسی را در دو رشته خط شکسته و نستعلیق آغاز کرد و در سال ۱۳۹۱ مدرک فوق ممتاز خوشنویسی را از انجمن خوشنویسان ایران دریافت کرد، گفت‌وگویی را در رابطه بااهمیت خوشنویسی اسلامی در بیان ارادت به امام حسین (ع) در ماه محرم و صفر انجام داده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
ایمنا: نقش هنر خوشنویسی در ایام عزاداری اباعبدالله الحسین (ع) را توضیح دهید.
رضایی: در تاریخ ایران ارتباط هنر خوشنویسی با ماه محرم سابقه طولانی دارد، به‌طوری‌که بعد از واقعه کربلا هنری که همچون هنر تعزیه در کنار ایام عزاداری ماه محرم و صفر قرار دارد، هنر خوشنویسی به‌خصوص خط نستعلیق است. در کتیبه‌نگاری، اشعاری که در مدح ائمه اطهار برای ماه محرم استفاده می‌شود از هنر خوشنویسی بهره‌مند شده‌اند، این در حالی است که مشهورترین کتیبه با شعر معروف محتشم کاشانی (باز این چه شورش است که در خلق عالم است) با خط نستعلیق، نوشته شده است و تا چند سال گذشته که از تکنولوژی چاپ در سطح امروزی بهره‌مند نبودیم، همه پارچه‌ها و پرچم‌ها با قلم یا قلم‌مو به‌صورت خوشنویسی، نوشته می‌شد و حتی خط و نوشته‌های پرچم‌ها، ابتدا توسط هنرمند خوشنویس انجام می‌شد و بعد عملیات گلدوزی روی آن‌ها صورت می‌گرفت. به همین دلیل می‌توان گفت ارتباط تنگاتنگی بین ایام محرم و صفر و خوشنویسی وجود دارد، چراکه در ابعاد مختلف در این ایام، از هنر خوشنویسی استفاده می‌شود.
ایمنا: خوشنویسی در حوزه عزاداری‌ها با خوشنویسی در سایر حوزه‌ها چه تفاوتی دارد؟
رضایی: زمانی که یک هنرمند، اثری را خلق می‌کند باید به آن حوزه اشراف و اعتقاد و مهم‌تر اینکه علاقه‌مند باشد. اگر یک هنرمند در عرصه امور مذهبی به خلق اثر می‌پردازد، باید صلاحیت حرفه‌ای داشته باشد. به این معنا که هم از لحاظ فنی و هنری داری قدرت لازم باشد و هم از لحاظ ایمان، اعتقاد قلبی داشته باشد تا بتواند هنری فاخر خلق کند. در این راستا تابلوی معروف ظهر عاشورا اثر استاد فرشچیان می‌تواند بهترین نمونه باشد، چراکه یک هنرمند، با علاقه، اعتقاد قلبی و اوج تکنیک خود توانسته است صحنه عاشورا را به زیباترین شکل ممکن ترسیم کند و بیننده خود را در صحرای کربلا تجسم می‌کند.
ایمنا: به چه اندازه رشته خوشنویسی در حوزه عزاداری‌ها به‌خصوص در ایام محرم در دنیا شناخته شده است؟
رضایی: با ورود صنعت چاپ و تقویت و پیشرفت‌های هنر گرافیک، نقش هنر خوشنویسی در آثار مذهبی کمرنگ‌تر شده است، اگرچه شاهد هستیم هنوز هم کارهای ارزشمند و فاخری توسط هنرمندان برجسته خوشنویسی در این حوزه تولید می‌شود. به‌طور مثال ترکیب‌بند محتشم کاشانی توسط اساتید بزرگی چون «استاد غلامحسین امیرخانی» در خط نستعلیق و «استاد مجتبی ملک‌زاده» به خط شکسته‌نستعلیق نگاشته شده است. به دلیل آن که برگزاری سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و واقعه عاشورا مورد توجه افرادی در سطح بین‌المللی است و حتی مخاطبانی از کشورهای خارجی برای دیدن این مراسم حاضر می‌شوند، بهتر است برای ترویج هنر خوشنویسی از آثار هنری و ارزشمند اساتید برجسته این هنر در خلق آثار مرتبط با محرم استفاده شود.
ایمنا: آثار خوشنویسی در عصر حاضر به چه اندازه با خلاقیت مواجه بوده است و هنرمندان این حوزه آیا با علاقه‌مندی که درگذشته فعالیت می‌کردند، هنوز هم فعال هستند؟
رضایی: در سال‌های اخیر استفاده از تایپوگرافی بیشتر از هنر خوشنویسی مورد اقبال قرار گرفته است، البته با پیشرفت تکنولوژی، انتظار می‌رود در هر بخش شاهد تغییراتی باشیم. این در حالی است که شاید با تغییر ذائقه مخاطب امروز، طرح‌های گرافیکی جدید ارتباط بیشتری با مخاطب برقرار می‌کند.
واقعیت این است که از سویی پیشرفت‌های تکنولوژی در عرصه چاپ و از سوی دیگر رغبت نداشتن نسل امروز به هنر خوشنویسی موجب شده است این هنر اصیل ایرانی کم‌کم به فراموشی سپرده شود، چراکه هنرجوی خوشنویسی باید قریب به پنج سال از عمر خود را صرف فراگیری هنر خوشنویسی کند تا بتواند اثری قابل تأمل خلق کند و صدالبته برای رسیدن به خطی که ماندگار باشد و ارزش هنری داشته باشد، باید عمر خود را در این مسیر صرف کند اما با همه این تلاش‌ها، آینده روشنی برای فعالیت خود و بازار کارش وجود ندارد و همین موضوع موجب می‌شود که نسل جوان رغبت کمتری به سمت فراگیری هنر خوشنویسی داشته باشند.
ایمنا: برای حفظ وزنده نگه‌داشتن این هنر چه راهکاری وجود دارد؟
رضایی: ما میراث‌دار هنری هستیم که میرعلی تبریزی در قرن هشتم ایجاد کرد و بزرگانی چون سلطانعلی مشهدی و نیرعلی هروی بر استحکام آن افزودند و میرعماد در دوران صفوی و در زمان شاه‌عباس آن را به اوج زیبایی رساند و در دوران قاجار شاید هنرنمایی اساتیدی چون کلهر و میرزا غلامرضا بر آن صحه گذاشت.
هنر خوشنویسی به‌صورت عام و به‌صورت خاص خط نستعلیق که در طول زمان، مسیر تکامل خود را گذرانده و امروز به‌عنوان میراث در اختیار ما قرارگرفته، بر ما فرض است که این گنجینه عظیم را به نسل‌های بعد منتقل کنیم و همین امر رسالت ما را صدچندان می‌کند.
وجود نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های خوشنویسی می‌تواند به فعالیت بیشتر هنرمندان کمک کند، همچنین برگزاری نمایشگاه‌ها در خارج از مرزهای این مرز پرگهر نیز می‌تواند به اقتصاد این هنر کمک بسیاری کند. در صورتی‌که موفق نشویم این هنر اصیل ایرانی را به آیندگان منتقل کنیم در آینده‌ای نزدیک شاهد آن خواهیم بود که چراغ خوشنویسی بی‌فروغ می‌شود.
نظر شما