به گزارش خبرنگار ایمنا، فرسایش بادی یکی از مهمترین فرایندهای طبیعی در مناطق نیمه خشک، خشک و فراخشک است. این فرایند در شرایطی رخ می‌دهد که علاوه بر وجود خاک حساس (فرسایش پذیری خاک)، باد دارای حاکمیت و سرعت قابل توجه باشد. انتقال ذرات خاک به صورت‌های مختلف معلق، جهشی، خزشی انجام می‌شود و سبب خسارت‌های جدی به اراضی زراعی می‌شود. کاهش حاصلخیزی و قدرت تولید خاک، تغییر در شکل ظاهری زمین، کاهش سطح زیر کشت، تغییر بافت خاک و جلوگیری از جاری شدن جویبارها و عدم زهکشی مناسب از جمله این خسارت‌ها هستند. لذا مدیریت نادرست در عرصه منابع طبیعی بر افزایش این پدیده تأثیر زیادی داشته است. بارندگی، درجه حرارت و باد از مهمترین عوامل آب و هوایی است که در این پدیده تأثیر دارند. کمبود بارندگی، افزایش درجه حرارت و سرعت باد باعث افزایش تبخیر و تعرق در منطقه خواهد شد، بنابراین شناخت این پارامترهای اقلیمی می‌تواند در جهت مدیریت منابع طبیعی و زیست‌محیطی مفید باشد.
بنابراین یکی از مهمترین فرایندهای طبیعی در مناطق نیمه خشک، خشک و فراخشک فرسایش بادی است. این فرایند در شرایطی رخ می‌دهد که علاوه بر وجود خاک حساس، باد دارای حاکمیت و سرعت قابل توجه باشد. از آنجا که عوامل تشدید کننده فرسایش بادی، فقر پوشش گیاهی، کمبود هوموس، خشک بودن خاک و ریزدانه بودن آن است و این عوامل خاص مناطق خشک هستند، لذا بخش وسیعی از کشور به وسیله این فرسایش تهدید می‌شود، به طوری که براساس تحقیقات، حدود ۳۰ میلیون هکتار از عرصه‌های بیابانی کشور تحت تأثیر فرسایش بادی هستند و طی چند سال اخیر به دلیل کمبود بارش، خشکسالی، تغییرات کاربری اراضی و به طور کلی اقدامات انسان کشور دچار بیابان‌زایی شده است. حال به منظور کاهش آثار مخرب فرسایش بادی لازم است اقدامات پیشگیرانه و کنترلی در اراضی در معرض فرسایش بادی صورت گیرد. این اقدامات شامل حفاظت سطح خاک به وسیله باقیمانده محصول یا گیاهان در حال رشد و حفاظت سطح خاک با افزایش ناهمواری و زبری در سطح خاک است.
۳۰ میلیون هکتار از عرصه‌های بیابانی کشور تحت تأثیر فرسایش بادی
وحید جعفریان، مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری ضمن بیان اینکه حدود ۳۰ میلیون هکتار از عرصه‌های بیابانی کشور تحت تأثیر فرسایش بادی هستند، اظهار کرد: از این مساحت، ۱۴ میلیون هکتار کانون بحرانی فرسایش بادی است. با توجه به اینکه حدود یک میلیون هکتار در سال به سطح کانون‌ها افزوده می‌شود عدم توازن جدی بین کنترل کانون‌ها و افزایش میزان آن‌ها وجود دارد.
وی درباره سرعت بیابان‌زایی در کشور اظهار کرد: ما باید بپذیریم که در حال تجربه یکی از سخت‌ترین دوره‌های خشکسالی در زمینه‌های مختلف اقلیمی، هیدرولوژی، کشاورزی و اقتصادی هستیم. استمرار این خشکسالی در حوزه منابع طبیعی می‌تواند یکی از اصلی‌ترین عوامل تشدید بیابان‌زایی باشد. در دهه گذشته نسبت به دو دهه قبل با استناد به تحقیقات کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی، ۲۵ درصد شدت و فراوانی خشکسالی در محدوده غرب آسیا افزایش یافته است همچنین در این شرایط شاهد افزایش شدت و فراوانی توفان‌های ماسه و گرد و غبار هستیم که ناشی از تغییرات الگویی اتمسفر است.
افزایش مقادیر پدیده‌های حدی با استمرار خشکسالی
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری افزود: با افزایش و استمرار خشکسالی حتی فراوانی مقادیر حدی همچون توفان‌های شدید، سرمای دیرهنگام یا زودهنگام و گرما نیز نسبت به گذشته بسیار بیشتر شده است. این مقادیر حدی در شرایط حداقلی یا حداکثری قرار دارند و اکوسیستم‌های آسیب‌پذیر بیابانی را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
وی با تاکید بر اینکه بیابان‌زایی از عوامل انسانی نیز تأثیر می‌پذیرد، گفت: عوامل انسانی به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم در مسئله بیابان‌زایی متهم درجه اول هستند. از جمله فعالیت‌های انسانی تأثیرگذار بر بیابان‌زایی می‌توان به سو مدیریت منابع آبی، احداث سدهای بزرگ در بالادست، بی‌توجهی به حقآبه‌های عرصه‌های پایین‌دست، تغییر کاربری‌های بی‌ملاحظه، فقدان برنامه روشن آمایش سرزمین با توجه به ظرفیت حمل گرو و غبار و قابلیت‌ها و یا محدودیت‌های اکوسیستم‌های آسیب‌پذیر مناطق بیابانی، کشاورزی غیر حفاظت شده و چرای بی‌رویه دام اشاره کرد.
جعفریان ادامه داد: این مسائل می‌توانند در سیاستگذاری‌های کلان، بی‌توجهی به ظرفیت‌های اقتصادی، اجتماعی و همینطور فرهنگی ریشه داشته باشند. ما باید به‌صورت عملی به این حوزه‌ها توجه کنیم و فرهنگ مدیریت پایدار سرزمین را به عنوان یک موضوع چندوجهی، درهم تنیده و پیچیده با نقش‌آفرینی بخش‌های متعدد و مختلف بررسی کنیم. اگر به این صورت نباشد، بیابان‌زایی شدت می‌یابد و به مراتب فراتر، وسیع‌تر و عمیق‌تر می‌شود و این شدت با اقداماتی که ما برای مقابله با بیابان‌زایی انجام می‌دهیم در حال حاضر توازن ندارد.
بخشی‌نگری، آفت مدیریت مسائل محیط زیستی
وی تاکید کرد: اگر نتوانیم بیلان منفی دشت‌های کشور و رویداد منفی آب همچنین حقابه تالاب‌های زیست محیطی را جبران کنیم و آب‌های سیلابی که هر چند سال یک بار دشت‌های کشور را سیراب و پوشش گیاهی را برای چند دهه تضمین می‌کردند به شرایط اولیه برگردانیم، بعید می‌دانم بتوانیم چاله جازموریان، دشت سیستان، منطقه سرخس و ارومیه را تنها با اقداماتی همچون نهالکاری حفظ و شرایط آن‌ها را بهتر کنیم.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری ادامه داد: این مسائل ریشه بسیار عمیقی دارند و به همین دلیل نیز یک ائتلاف جهانی تحت عنوان کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی برای مقابله با تخریب سرزمین و پیامدهای آن شکل گرفته است که در این زمینه ایران جزو کشورهای پیشتاز در این کنوانسیون به شمار می‌رود و در دهه‌های مختلف نیز به‌طور جدی جریان‌سازی کرده است اما نباید به‌طور مثال برای مشکل گرد و غبار یک ساختار جداگانه ایجاد شود و یا بخشی از یک سیستم به این مسئله بپردازد و این یک اشتباه بزرگ استراتژیک است. بخشی‌نگری یکی از مهمترین آفات مدیریتی از جمله مدیریت پدیده‌های پیچیده‌ای همچون محیط زیست و منابع طبیعی است که تا حدودی ما نیز به آن مبتلا هستیم.
لزوم ارتقای قوانین حوزه مالکیت برای مدیریت گردوغبار
وی با تاکید بر اینکه پیامدهای تخریب سرزمین باید با توجه به مسائل، علل و ریشه‌های دیگر حل شود، گفت: گرد و غبار یکی از حلقه‌های یک زنجیر بزرگ است و نمی‌توانیم به‌طور جداگانه به آن فکر و آن را کنترل کنیم. یکی از مهمترین اقداماتی که در رابطه با مقابله با بیابان‌زایی می‌توانیم انجام دهیم، بهبود قوانین در حوزه مالکیت و حق دسترسی جوامع محلی است که کارگروه گرد و غبار حتی به آن فکر هم نمی‌کند. برخی فکر می‌کنند اعتباری بگیرند و نهالکاری یا مالچ‌پاشی کنند و بگویند خاک اینجا تثبیت شد اما مشکلات بسیار عمیق‌تر از این مسائل است. جامعه جهانی طی ۳۰ سال قدم به قدم دانش خود را تقویت کرده و به نقطه‌ای رسیده است که می‌گوید باید در زمینه مالکیت زمین و یا حق بهره‌برداری از زمین فعالیت کنیم.
جعفریان ادامه داد: بر اساس آخرین مطالعات در سال ۱۳۹۷ حدود ۳۰ میلیون هکتار از عرصه‌های بیابانی کشور تحت تأثیر فرسایش بادی هستند، یعنی شرایط خشکی زمین، زمین‌شناسی و پوشش گیاهی و شرایط اقلیمی به‌نوعی باعث می‌شود خاک نسبت به باد آسیب‌پذیر باشد و جابه جا شود. این جابجایی هم می‌تواند در منشأ و هم در منطقه حمل و هم محل انباشت رسوبات همچون تپه‌های ماسه‌ای خسارت‌زا باشد. رسالت اصلی دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور نیز مهار و کنترل فرسایش باد در مناطق خسارت‌زا است. این مناطق خسارت‌زا کانون‌های بحرانی فرسایش باد هستند.
وی تصریح کرد: از ۳۰ میلیون هکتار منطقه تحت تأثیری که در کشور وجود دارد، ۱۴ میلیون هکتار کانون بحرانی فرسایش بادی است. به‌طور متوسط در طول برنامه ششم توسعه سالانه حدود ۳۰۰ هزار هکتار از کانون‌های بحرانی فرسایش بادی را کنترل کردیم اما با توجه به اینکه حدود یک میلیون هکتار در سال به سطح کانون‌ها افزوده می‌شود یک عدم توازن جدی بین کنترل کانون‌ها و افزایش میزان آن‌ها وجود دارد.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری طرح بزرگ ملی تحت عنوان نهضت جهادی یک میلیارد اصله نهال در دستور کار قرار دارد. طرح‌های بزرگ نیازمند یک دانش عمیق از ظرفیت‌های اکولوژیک، ایجاد زیرساخت‌های مناسب و ایجاد یک بستر مشارکتی برای اطمینان از پایداری مشارکت‌ها است. برای انجام این اقدام توجه آحاد جامعه بسیار کمک کننده است تا ما بتوانیم با تأمین منابع و با مشارکت جدی بنگاه‌های بزرگ مالی و سرمایه‌گذاری‌های بنگاه‌های سرمایه‌داری بزرگ در این راستا گام برداریم و این عقب ماندگی را جبران کنیم.
معدن‌کاوی از جمله عوامل مهم تأثیرگذار بر افزایش بیابان‌زایی
وی درباره تأثیر معدن‌کاوی بر افزایش بیابان‌زایی اظهار کرد: بخش وسیعی از بیابان‌زایی در کشور ایران متأثر از اقدامات معدن کاوی در کشور است که بسیاری از آن‌ها در مناطق خشک و بیابانی هستند. سوال مهم این است که چگونه می‌توانیم منابع اعتباری مورد نیاز برای شتاب‌بخشی به فعالیت‌های بیابان‌زایی داشته باشیم؟ در بسیاری از کشورهای دنیا مالیات قابل توجهی برای این بنگاه‌های مالی در نظر گرفته‌اند و تأمین کننده اصلی خسارات سرزمین خودشان هستند و نمی‌شود که برخی دستگاه‌ها تخریب کنند و سودهای چندصد برابری ببرند در صورتی که منابع طبیعی با اعتبارات بسیار محدود که اعتبار آن شاید برای احداث یک سد بزرگ هم کافی نباشد، بخواهد پاسخگوی این گستره وسیع با این پیچیدگی تخریب باشد.
جعفریان ادامه داد: جایگاه مسئولیت اجتماعی باید در نظام برنامه‌ریزی بازنگری شود همچنین موضوع مالیات سبز نیز باید به‌طور جدی مورد توجه قرار گیرد. از جمله موارد دیگری که باید مورد توجه واقع شود می‌توان به پرداخت برای خدمات اکوسیستم که در اصطلاح اقتصاد زیست محیطی است، اشاره کرد. ابزارهای بازدارنده و ابزارهای تشویقی همچنین حمایتی باید به‌درستی همچون چرخ دنده در کنار یکدیگر قرار گیرند و همسوی یکدیگر حرکت کنند.
وی خاطرنشان کرد: موضوع کمی دشوار است، چرا که وقتی موضوع کارهای مشارکتی به میان می‌آید این مسئله نیز پیش می‌آید که چگونه بودجه دستگاه‌ها ادغام و نتایج به دست آمده تفکیک شود همچنین چگونه به یک پروژه نظارت داشته و پاسخگوی دستگاه‌های نظارتی باشیم؟ و… این‌ها مسائل کوچکی هستند که در سیاستگذاری‌ها باید به آن‌ها توجه جدی شود.
سرعت افزایش بیابان‌زایی سه برابر عملیات بیابان‌زدایی در کشور
حسن وحید، سرپرست معاونت آبخیزداری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، موفقیت برنامه‌های بیابان‌زدایی را در گرو انسجام بخشی در بدنه دولت دانست.
وی مساحت مناطق بیابانی کشور را حدود ۳۲ میلیون هکتار عنوان و اظهار کرد: ۳۰ میلیون هکتار از کشور ما تحت تأثیر فرسایش بادی قرار دارد و کانون‌های بحرانی مولد گرد و غبار هم به ۱۴ میلیون هکتار بالغ می‌شوند.
سرپرست معاونت آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور کاهش سطح مراتع کشور به ۵۰ میلیون هکتار و جایگزینی آن با مناطق بیابانی را از مهمترین دلایل گسترش پدیده گرد و غبار در کشور توصیف کرد و گفت: سالانه به‌طور متوسط حدود ۳۰۰ هزار هکتار بیابان‌زدایی در کشور اتفاق می‌افتد این در حالیست که حدود یک میلیون هکتار در سال به وسعت مناطق بیابانی ما افزوده می‌شود.
وی تصریح کرد: حدود ۱۲ میلیون هکتار برنامه مصوب بیابان‌زدایی داریم و تاکنون عملیات بیابان‌زدایی در ۸.۷ میلیون هکتار از اراضی اجرا شده است. این بدان معناست که ۴ میلیون هکتار از برنامه عقب هستیم و در ۱۸ میلیون هکتار از وسعت بیابان‌های کشور هم هیچ اقدامی صورت نگرفته است. ریزگردها یکی از چالش‌های عمده کشور است و موفقیت برنامه‌های بیابان‌زدایی در گرو انسجام‌بخشی در بدنه دولت است.
۱.۵ هکتار از بیابان‌های اصفهان تحت‌تأثیر فرسایش بادی است
منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، گفت: طبق مطالعات انجام شده از ۲.۵ میلیون هکتار عرصه‌های بیابانی استان ۱.۵ میلیون هکتار آن تحت فرسایش بادی قرار دارد که با همکاری سازمان منابع طبیعی، برنامه‌ریزی‌هایی در این زمینه اجرایی شده است.
وی با بیان اینکه کشور ایران بالغ بر ۲.۴ درصد از مجموع کل بیابان‌های جهان را به خود اختصاص داده که در ۲۲ استان از جمله اصفهان پراکنده است، اظهار کرد: ۳۲ درصد مساحت استان اصفهان به علت اقلیم خشک و نیمه‌خشک و شرایط کم‌بارش جزو مناطق کویری و بیابانی است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان افزود: کانون‌های فرسایش بادی پدیده خیزش گردوغبار در مناطق کویری کاشان، آران‌وبیدگل، نطنز، نائین، اردستان، میمه، خوروبیابانک و شرق استان فعالیت ریزگردها را تشدید می‌کند.
وی با تأکید بر اینکه بارش‌های استان اصفهان یک‌سوم بارش‌های کشور و یک‌هشتم بارش‌های جهان است، تصریح کرد: میزان بارندگی سالانه در این استان بین ۱۲۰ تا ۱۲۵ میلی‌متر است.
شیشه‌فروش با بیان اینکه بادهای جنوب‌غربی و جنوبی زمان خاصی ندارد و در اکثر سال می‌وزد، گفت: بادهای غربی در دو نوبت شروع به وزش می‌کنند، نخستین نوبت از نیمه اسفند تا نیمه اردیبهشت و دومین نوبت از اواسط شهریور تا اواسط مهرماه است، در تابستان نیز شاهد وزش بادهای شرق به غرب هستیم.
وی با اشاره به اینکه در استان اصفهان شاهد آب و هوای بیابانی هستیم که مناطق خوروبیابانک، انارک و شمال اردستان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اظهار کرد: در قسمت‌هایی از استان اصفهان آب و هوای نیمه‌بیابانی داریم که شهرستان اصفهان و مناطق مرکزی را تحت پوشش قرار می‌دهد و از ویژگی‌های آن خشکی هوا و کمی باران است.
بیابان‌زایی یکی از مخاطرات زیست‌محیطی در استان اصفهان
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان موقعیت بیابان‌زایی را یکی از مخاطرات زیست‌محیطی در استان اصفهان دانست و تاکید کرد: طبق مطالعات انجام شده از ۲.۵ میلیون هکتار عرصه‌های بیابانی استان ۱.۵ میلیون هکتار آن تحت فرسایش بادی قرار دارد که با همکاری سازمان منابع طبیعی، برنامه‌ریزی‌هایی در این زمینه اجرایی شده است.
وی افزود: حدود ۱۹ کانون گردوغبار در استان مطالعه و شناسایی شده است و امسال شاهد تقویت کانون‌های جدید نقطه‌ای ناشی از نبود کشت نزدیک به ۱۰۰ هزار هکتار اراضی در مسیر رودخانه زاینده‌رود هستیم که با وزش بادهای کم‌حجم، خیزش گردوخاک ایجاد می‌شود.
شیشه‌فروش تصریح کرد: در سال‌های گذشته تاکنون با هدف تثبیت بیابان‌زدایی، پیشگیری از تشدید گردوخاک و کنترل شن‌های روان ۱۰ هزار هکتار نهالکاری، ۴۵ کیلومتر بادشکن غیرزنده و ۲۰۰ کیلومتر بادشکن زنده مانند درخت‌های زیتون، اکالیپتوس و توت برای حفاظت جاده‌ها و تأسیسات شهری در برابر گردوغبار و طوفان‌های شنی و ۳۰ هزار و ۸۰۰ هکتار مالچ‌پاشی در مناطق بیابانی استان صورت گرفته است.
انجام عملیات بیابان‌زدایی در ۲۰ هزار هکتار
وی با اشاره به شهرستانی‌هایی که در مجاورت کویر مرکزی کشور قرار دارند، گفت: شهرستان‌های نائین، کاشان، نطنز، اردستان، آران‌وبیدگل، برخوار، خوروبیابانک و اصفهان در مجاورت کویر مرکزی ایران قرار دارند و اقدامات بیابان‌زدایی هر ساله به منظور تشکیل شن‌های روان انجام می‌شود.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان اینکه برای کنترل بیابان‌زایی و کاهش اثرات مخرب آن پروژه‌هایی در سطح استان اجرا شده است، افزود: این پروژه‌ها در سال‌های ۹۸ و ۹۹ انجام و حدود ۴۳ پروژه در سال ۹۸ و ۱۷ پروژه در سال ۹۹ اجرا شده است.
وی ادامه داد: در این سال‌ها عملیات بیابان‌زدایی در ۲۰ هزار هکتار از استان اصفهان انجام شده است که شامل دو هزار هکتار نهال کاری، ۳۲۰۵ هکتار جنگل‌های دست کاشت و مبارزه با موش و یک هزار هکتار آبیاری و ۶۰۰ کیلومتر بادشکن زنده یعنی دور مزارع درخت‌های اکالیپتوس کاشته می‌شود تا از فرسایش بادی جلوگیری کند.
شیشه‌فروش خاطرنشان کرد: در استان اصفهان شرایط بیابان‌زایی و گرم و خشک را داریم که حفاظت از صنعت کشاورزی، نگهداری از گونه‌های گیاهی، حفظ محیط‌زیست و کاهش آلودگی در اثر گردوغبار از مهمترین نتایج انجام شده بیابان‌زدایی‌ها در استان است.
نظر شما