به گزارش خبرنگار ایمنا، جهان امروز در حال گذار از عصر صنعتی به عصر خلاق است. انسان عصر خلاق علاوه بر تأمین نیازهای اساسی، در پی پاسخگویی به نیازهای خلاق خود نظیر نیاز به تخیل، چیرگی، سرزندگی، نوآوری و کنجکاوی است. از اواخر قرن بیستم، مفهوم خلاقیت به طرز فزاینده ای در مباحث مرتبط با توسعه‌ی گردشگری و بازسازی شهری مورد توجه قرار گرفته است. ظهور و فراگیر شدن ایده‌ی شهر خلاق شاهدی بر این ادعاست. رقابت شدید میان شهرها به عنوان مقاصد گردشگری، شهرها را ناگزیر به یافتن راهکارهایی جهت متمایز شدن از سایر شهرها و مقاصدگردشگری کرده است. تمرکز بر توسعه‌ی صنایع خلاق و به کارگیری استراتژی‌های شهرهای خلاق یکی از راهکارهای پیش روی بسیاری از شهرهای امروزی است. گردشگری خلاق آخرین حلقه از زنجیره‌ی تکامل گردشگری است. امکان توسعه‌ی گردشگری خلاق در ایران به ویژه در کلان شهرهایی مانند اصفهان، به دلایلی نظیر وجود خرده فرهنگ‌های متعدد، غنای آثار فرهنگی و هنری و اصالت صنایع خلاق از جمله صنایع دستی وجود دارد.
از طرفی با توجه به ظرفیت شهر اصفهان در حوزه صنایع دستی این شهر به عنوان نخستین شهر کشور به عضویت شبکه شهرهای خلاق یونسکو در زمینه صنایع‌دستی و هنرهای‌مردمی درآمد. با معرفی اصفهان به‌عنوان «شهرخلاق صنایع دستی»، جهشی در زمینه بسته‌بندی و توجه به بازارهای هدف بین‌المللی و آشنایی با علم روز در هنرمندان به‌وجود آمد.وقتی اصفهان به عنوان شهر جهانی خلاق صنایع دستی ثبت شد، مسئولیت آن به شهرداری سپرد و این نهاد مسئولیت‌های این حوزه را به مرکز خلاقیت و نوآوری خود واگذار کرد، این واگذاری مأموریت در زمانی اتفاق افتاد که محمدعلی ایزدخواستی مدیریت این مرکز را بر عهده داشت از این رو خبرگزاری ایمنا برای بررسی روند اجرای سیاست‌های شهر خلاق صنایع دستی در اصفهان و برنامه‌های راهبردی که این مرکز در زمان مدیریت ایزدی دنبال کرد، با وی که هم اکنون مدیر دفتر نمایندگی کمیسیون ملی یونسکو در استان اصفهان است، گفت و گویی انجام داده که در ذیل از نظر می گذارنید.
ایمنا، چه شد اصفهان به عنوان شهر خلاق صنایع دستی ثبت شد؟
مدیر دفتر نمایندگی کمیسیون ملی یونسکو در استان اصفهان: سال ۱۳۹۴ بود که اصفهان به‌طور رسمی به عضویت شبکه شهرهای خلاق جهان در آمد. شبکه شهرهای خلاق مستقیماً زیرنظر یونسکو است و جزئی از ساختار سازمان فرهنگی ملل متحد یونسکو و یکی از معتبرترین شبکه‌های شهری جهان به حساب می‌آید.
رویکرد این شبکه ترغیب شهرهای جهان به‌ویژه شهرهای دارای کارکرد تأثیرگذار در حوزه‌های فرهنگی پیرامون خودشان هستند است. هر شهری به عضویت این شبکه در نمی‌آیند و شهرهای مهم و تأثیرگذار که مبنایی در خلاقیت و نوآوری دارند و خلاقیتشان موتور محرک توسعه خودشان باشد در شبکه شهرهای خلاق جهان قرار می‌گیرند و براساس چند دسته‌بندی مثل صنایع دستی، معماری، موسیقی، هنرهای نمایشی، غذا، ادبیات می‌توانند به عضویت در آیند. به عنوان مثال برای شیراز به دلیل حضور شاعران نامدار، زمینه‌سازی جذب گردشگر صورت گرفته است و این قابلیت را دارد که به عنوان شهری که ادبیات موتور محرک توسعه آن بوده است به عنوان شهر خلاق شناخته شود.
سال ۱۳۹۴ اصفهان به عنوان اولین شهر در کشور به عضویت شهرهای خلاق درآمد و آن زمان موضوع اساسی صنایع دستی و هنرهای سنتی بود. اصفهان جزو معدود شهرهای جهان بود که از چند موضوع می‌توانست به عضویت شبکه در آید. این وضعیت بسیار ویژه‌ای است که اصفهان دارد. اصفهان در طول تاریخ به عنوان یک شهر پیش‌ساز تمدنی فرهنگی نقش‌آفرین بوده است و کوله‌بار تاریخی قوی دارد. اصفهان در حوزه صنایع دستی و هنرهای سنتی در سطح جهان بسیار شاخص است و تعدد رشته‌ها نیز در این زمینه مؤثر است. ۱۹۶ رسته در این بخش در اصفهان وجود دارد که بسیاری از آن‌ها هنوز زنده و فعال است.
من آن زمان به عنوان مشاور شهردار اصفهان و مدیر مرکز خلاقیت و نوآوری شهرداری اصفهان بودم و مسئولیت شهر خلاق صنایع دستی به این مرکز سپرده شد.
ایمنا: در آن زمان که مسئولیت شهر خلاق صنایع دستی به مرکز خلاقیت و نوآوری سپرده شد، چه سیاست و راهبردی را دنبال کردید؟
مدیر دفتر نمایندگی کمیسیون ملی یونسکو در استان اصفهان: در درجه اول ادبیات شهر خلاق بومی‌سازی شد و مبنایی برای نظام برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری شهر اصفهان شد. نتیجه آن ده‌ها جلد کتاب در حوزه شهر خلاق بود. دومین گام ریشه‌شناسی و تحلیل دقیق صنایع دستی اصفهان و حرکت از صنایع دستی به سمت صنایع خلاق بود که دستاورد آن تنظیم لایحه‌ای در حوزه شهر خلاق صنایع دستی در شورای شهر بود.
ایمنا: در این سیاست‌گذاری و اقدامات در حوزه شهر خلاق صنایع دستی به چه نتایج دست یافتید که نیاز است امروز هم به این نتایج توجه شود؟
مدیر دفتر نمایندگی کمیسیون ملی یونسکو در استان اصفهان: مسئله اساسی که با آن موجه هستیم این است که شهری همچون اصفهان که دارای چنین قدرتی در صنایع دستی است، دیگر امروز یک صنایع مولد قدرتمند برای او نیست. صنایع دستی که وارد چرخه صنایع خلاق شده است، باید الزامات صنعت خلاق نیز به آن اضافه شود. این الزامات باعث می‌شود صنایع دستی بتواند در جایگاه بالاتری وارد کار شود و بتواند تجارت بزرگی را به دست بگیرد.
امروز دیگر دوره بازارهای سنت‌زده صنایع دستی گذشته است و برای ورود به بازارهای جهانی دیگر نمی‌توان تنها به صنایع دستی سنتی تکیه کرد، آنچه که حد تعالی شهر خلاق است، جور دیگری است. صنایع دستی وقتی در قالب صنایع خلاق درآمد می‌توانیم بگوییم که مهمترین موتور محرک توسعه شهر اصفهان است.
ایمنا: چه موانعی و مشکلاتی در مسیر شهر خلاق صنایع دستی وجود داشت؟
مدیر دفتر نمایندگی کمیسیون ملی یونسکو در استان اصفهان: صنایع دستی اصفهان اگر می‌خواهد در جهان حرفی برای گفتن داشته باشد، باید به صنایع دستی خلاق تبدیل شود. در دو سالی که من مسئولیت داشتم، مهمترین اتفاقی که رقم زدیم، چیستی و چگونگی صنایع دستی خلاق بود اینکه چطور صنایع دستی می‌تواند به جرگه صنایع خلاق بپیوندند. این مسئله خیلی مهم است که به چگونگی رهیافت صنایع دستی اصفهان به صنعت خلاق پیشرو برسیم. اسناد آن نیز در مرکز خلاقیت موجود است.
ایمنا: در راستای تحقق چیستی با چه موانعی روبه‌رو بودید؟
مدیر دفتر نمایندگی کمیسیون ملی یونسکو در استان اصفهان: به چیستی رسیده‌ایم، اما به نظر من این چیستی آن طور که انتظار می‌رود محقق نشده است ونیاز است که به مرکز خلاقیت و نوآوری بیش از گذشته توجه شود.به نظر من حرکت تبدیل اصفهان از یک شهر با محوریت صنایع دستی به یک شهر خلاق با محوریت صنعت دستی خلاق متوقف شده است. حالا که به چگونگی رسیده‌ایم باید به آن عمل کنیم.
مثل اینکه وقتی نزد پزشک می‌رویم به دستورات او و ضوابط توجه کنیم، در حال حاضر به مرحله شناخت رسیده‌ایم، اما قدم دوم که اقدام است محقق نشد. محقق شدن آن نیز نیاز به اهتمام و توچه بیشتری دارد. اگر بخواهم مثال بزنم، صنایع دستی وقتی می‌خواهد به صنایع خلاق تبدیل شود باید بازار هدف را بشناسد. رصد، پایش و شناخت بازار هدف مهم است. ما نمی‌توانیم محصول که تولید شد انتظار داشته باشیم به نتیجه برسد، صنعت خلاق یک صنعت پیشرو و حرفه‌ای است.
در بازه زمانی صنایع دستی صنعت اصلی بود چرا که کاربردی بود. صنایع دستی در قرن اخیر دیگر کاربردی نیست و تزئینی شده است. کشور به کشور باید برنامه‌ریزی برای بازار هدف متفاوت باشد. وقتی سلیقه جامعه هدف مشخص شد باید از طریق موسساتی سلیقه و نیاز را طراحی کنید و این طراحی در اختیار هنرمند قرار بگیرد. ما در تولید و فروش انبوه همزمان مشکل داریم، تولید انبوه یعنی آنقدر بتوانیم محصول یکپارچه و استاندارد تولید کنیم که شبکه فروش تأمین شود. کارگاه‌های ما انسجام لازم برای تهیه کار مشابه و براساس استاندارد یکسان را ندارند.
عناصر دیگر که می‌تواند چرخه صنایع دستی را به صنایع خلاق تبدیل کند، اضافه شدن برندینگ و جریان حرفه‌ای تبلیغات است. دریافت واکنش جامعه هدف بعد از اینکه پایش شد مورد رصد قرار بگیرد. روند همواره به‌روز شود. عنصر دیگر تحلیل و نظرسنجی است. امروز هنرمندان صنایع دستی ما تنها واقع شدند عناصری که گفتیم، هیچکدام در کنار هنرمندان قرار نمی‌گیرند تا به آن‌ها کمک کنند.
ایمنا: بروز مشکلات در حوزه صنایع دستی را به چه اندازه در حوزه قانونگذاری می‌بینید؟
مدیر دفتر نمایندگی کمیسیون ملی یونسکو در استان اصفهان: مسئله بیشتر در زمینه اقدام است، نه قانونگذاری. برای مثال حمایت‌های دولتی، تراکنش‌های مالی و… باید به کمک صنایع دستی بیاید. شهر اصفهان می‌تواند به تنهایی قطب حل مشکل بیکاری شود و کارخانه‌های صنایع سنگین را خاموش کرده و صنایع خلاق را جایگزین آن کند و چرخش‌های مالی را هم به‌وجود بیاورد یکی از مهمترین رهیافت‌های ما برای وضعیت کنونی خواهد بود.
ایمنا: بسیاری انتظار هنرمندان صنایع دستی برای حمایت دولت را کاری اشتباه می‌دانند و بر این عقیده هستند خود هنرمند باید روی پای خود ایستاده و مشکلات خود را حل کند، نظر شما در این خصوص چیست؟
مدیر دفتر نمایندگی کمیسیون ملی یونسکو در استان اصفهان: مسئله این است که دولت باید زیرساخت‌های اساسی را مهیا کند. صنعت خلاق یکپارچه است و یکی از رکن‌های آن خود صنایع دستی است و دیگر ارکان خارج از این بحث است. اگر چند رکن آن فعال شود مشکلات حل می‌شود، اما اصلاً فعال کردن این ارکان کار هنرمند نیست، وسعت نگاه هنرمند بسیار بالاتر است و نیاز است سرمایه‌گذاری بیشتری انجام شود، پس نیاز است حاکمیت ورود کند. این خیلی فرق دارد با نگاهی که می‌گفت دولت باید اثر هنرمند را بخرد یا به او کمک مالی کند. دولت باید زیرساخت را مهیا کند، شبکه‌های تجارت شکل بگیرد و با هنرمند متصل شوند، مهمترین کار دولت این می‌تواند باشد که شبکه داخلی خود را بسازند و اتصال درونی داشته باشند که تولید کلان صنایع دستی رقم بخورد.
برای مثال اگر هزار کارگاه در اصفهان وجود دارد، بتوانند شبکه شوند، از یک نفر فرمان بپذیرند و اگر نیاز به یک محصول واحد بود، همه با هماهنگی یکدیگر آن محصول را به‌طور کلان تولید کنند. این وظیفه جامعه هنرمندان صنایع دستی است، اما حلقه‌های دیگر مثل زمینه سازی ورود بخش خصوصی، وظیفه دولت و حاکمیت است.
ایمنا: شهرداری اصفهان قرار است یک دفتر تخصصی صنایع دستی راه‌اندازی کند، به نظر شما این دفتر به چه اندازه می‌تواند در حوزه صنایع دستی خلاق مؤثر باشد؟
مدیر دفتر نمایندگی کمیسیون ملی یونسکو در استان اصفهان: در جریان اهداف و مأموریت‌های این دفتر نیستم، اما پاسخ من کاملاً مشخص است، ما گام‌های اولیه و چیستی صنایع دستی را برداشته‌ایم، شهرداری می‌تواند گام‌های بعدی را بردارد و صنایع دستی خلاق را به‌طور کامل تحقق ببخشد.
نظر شما