به گزارش خبرنگار ایمنا، هر ساله در تاریخ ۸ ژوئن "روز جهانی اقیانوس‌ها" گرامی داشته می‌شود که در سال جاری مصادف با ۱۸ خرداد است. این تاریخ روزی برای آشنایی مردم با تأثیر فعالیت‌های انسانی، گرمایش جهانی و تغییر اقلیمی روی اقیانوس‌ها، تالاب‌ها و پهنه‌های آبی کره زمین است. موضوع روز جهانی اقیانوس ابتدا در کنفرانس محیط‌زیست و توسعه ریودوژانیر برزیل در سال ۱۹۹۲ پیشنهاد داده شد. روز جهانی اقیانوس سال ۲۰۰۸ برای اولین بار توسط سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شد. این روز از اجرای اهداف توسعه پایدار حمایت و علاقمندی مردم را در حفاظت از اقیانوس و مدیریت پایدار منابع آن تقویت می‌کند. به طوری‌که سازمان ملل متحد شعار امسال روز جهانی اقیانوس را سیاره اقیانوس: جزر و مد در حال تغییر، تعیین کرده است.
«روز جهانی اقیانوس‌ها» نه‌تنها روزی برای بزرگداشت زیبایی، ثروت، حیات و مزایای اقیانوس‌ها که فرصتی برای درک این امر مهم است که آنها بخش مهمی از بیوسفر را تشکیل می‌دهند، منبع مهمی از غذا و دارو هستند و نادیده گرفتن یا بدرفتاری با آنها ضربات سهمگین و جبران‌ناپذیری بر پیکره حیات وارد می‌کند. شرایط کلی اقیانوس‌ها حاکی از آن است که در حال حاضر حامیان این پوشش‌های آبی باید در راستای تمیز و قابل‌استفاده باقی ماندن این بسترهای گسترده، بر گفت‌وگو حول محور پایداری اقیانوس‌ها تمرکز کنند. این روز یادآور خوبی برای جلب توجهات جهانی به این واقعیت است که اقیانوس‌ها نقش مهمی در زندگی روزمره سراسر جهان دارند.
براساس تحقیقات؛ ۷۰ درصد از کل جهان هستی را یک پوشش آبی غنی و پرجنب‌وجوش در بر گرفته است که ۸۰ درصد از تنوع زیستی جهان را تأمین می‌کند و روزگاری از اعماق آن سلول‌های اولیه حیات روی زمین شکل گرفت. این پوشش آبی همان اقیانوس‌های جهان است که حجم عظیمی از حیات را در خود جای داده، به‌عنوان بزرگ‌ترین اکوسیستم سیاره زمین به‌صورت یک سیستم پشتیبانی از حیات برای همه ساکنان آن عمل می‌کند و مسکن میلیون‌ها گونه زیستی مختلف است که تنها ۲۰۰ هزار نوع آن شناخته شده است.
اقیانوس‌ها نقاط کل زمین را به یکدیگر متصل و از حیات زمین محافظت می‌کنند، حفاظت از آنها برای کمک به تضمین دسترسی به خانه‌ای سالم برای همه گونه‌های حیات مهم است. این مأواهای آبی تأمین‌کننده بخش عمده اکسیژنی هستند که بشر و سایر جانداران تنفس می‌کنند، به همین دلیل بسیاری از انسان‌ها اقیانوس‌ها را ریه‌های سیاره زمین می‌دانند. از سوی دیگر اقیانوس‌ها منبع اصلی پروتئین برای بیش‌از یک میلیارد نفر در سراسر جهان هستند.
علاوه بر دربر داشتن ویژگی‌های مثبت اثرگذار بر حیات کره زمین، اقیانوس‌ها در سراسر جهان یکی از محبوب‌ترین اماکن گردشگری در طول تعطیلات محسوب می‌شوند و نقشی حیاتی در اقتصاد کشورهای سراسر جهان دارند. این آب‌های شور به‌عنوان گذرگاه اصلی تجارت سالانه شاهد عبور مقادیر انبوهی از محموله‌های تجاری هستند و تخمین زده می‌شود تا سال ۲۰۳۰ حدود ۴۰ میلیون نفر در صنایع مبتنی بر اقیانوس مشغول به کار شوند. با وجود تمام مزایا، اقیانوس‌ها اکنون نیاز به حمایت دارند.
در این میان با توجه به اهمیت زیادی که محیط‌زیست روی زندگی انسان‌ها دارد، هر ساله یکی از مسائلی که محیط زیست را تهدید می‌کند، توسط سازمان ملل، تحت عنوان موضوعی خاص جهت حفظ محیط زیست برای مردم و سازمان‌ها پررنگ‌تر و مورد توجه جدی قرار می‌گیرد که شعار و موضوع روز جهانی محیط زیست در سال ۲۰۲۳ "راه حل‌ها برای آلودگی پلاستیک" انتخاب شده است چراکه طبق نظر متخصصان امر، امروزه کیسه‌های پلاستیکی، بیشترین کالای مصرفی در دنیا است و به‌رغم کاربردهای فراوان با ماندگاری بیش از ۵۰۰ سال در محیط‌زیست، سالانه عامل مرگ هزاران جانور آبزی اقیانوس‌ها و بیش از میلیون‌ها پرنده در جهان می‌شوند.
براین اساس برخی از دانشمندان معتقدند در حال حاضر آلودگی پلاستیکی مهم‌ترین عامل تهدیدات دریایی محسوب شده و درعین حال تغییر آب و هوایی و شیلات به‌عنوان سایر عوامل تهدیدکننده محیط‌زیست دریایی نیاز به توجه فوری دارند. چراکه در دنیای امروز پلاستیک به‌صورت یک بار مصرف مورد استفاده بیش از حد مردم در سراسر دنیا قرار می‌گیرد و بدون توجه به زمان بسیار زیادی که برای تجزیه آن لازم است به سادگی در طبیعت کره زمین رها می‌شود.
این رهاسازی علاوه بر آسیب به آب و خاک، حیات گیاهان و جانوران را نیز با خطر مواجه می‌کند. زباله‌های پلاستیکی رها شده که از طریق رودخانه‌ها راهی دریاها و اقیانوس‌ها می‌شوند باعث تشکیل زباله‌دان‌های بزرگ اقیانوسی می‌شوند که بزرگ‌ترین آنها در اقیانوس آرام، جایی در میان جزایر هاوایی و ساحل کالیفرنیا قرار دارد. جزیره‌ای بزرگ از جنس پلاستیک که به اندازه کل مساحت ایران وسعت دارد و سالانه به میزان قابل‌توجهی به ابعاد آن اضافه می‌شود.
آلودگی‌های پلاستیکی بلای جان آبزیان‌ها
براساس این پیوند؛ مهدی رهنما رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور درباره اهمیت اقیانوس‌ها برای حیات زمین می‌گوید: بیش از ۷۰ درصد از سطح کره زمین را پهنه‌های آبی یا همان اقیانوس‌ها تشکیل می‌دهند همچنین تنوع زیستی اقیانوس‌ها موجب شده است که از آنها به عنوان ذخیرگاه ژنتیکی کره زمین نام برده شود این در حالی است که اقیانوس‌ها به عنوان یکی از منابع اصلی، حدود ۶۰ درصد اکسیژن موجود در سطح زمین را تأمین می‌کنند.
وی می‌افزاید: جذب دی اکسید کربن موجود در جو نیز به کمک اقیانوس‌ها انجام می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد ۴۰ درصد از دی اکسید کربن تولید شده توسط انسان در اقیانوس‌ها جذب می‌شود و در نتیجه می‌توان گفت که اقیانوس‌ها به عنوان مخزن کربن در سطح کره زمین و یک حائل مهم برای کاهش اثرات ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای متأثر از فعالیت‌های انسانی هستند.
رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور درباره آلودگی‌هایی که در اقیانوس‌ها و دریاها وجود دارد، اظهار می‌کند: یکی از انواع آلودگی‌های موجود در اقیانوس‌ها پساب‌های صنعتی و خانگی است که اثرات مخربی نظیر بر هم زدن چرخه زندگی آبزیان، رشد بیش از حد جلبک‌ها و کمبود اکسیژن در نتیجه آن، بر هم زدن منظر دریاها، مرگ آبزیان، اسیدی و سمی شدن آب‌های اقیانوس‌ها و.. را در پی دارد.
وی ادامه می‌دهد: از جمله آلودگی‌های دیگری که به اقیانوس‌ها صدمه می‌زنند، می‌توان به آلودگی پلاستیکی اشاره کرد که به هیچ وجه قابل تجزیه نیستند و در حیات حیوانات بسیار تأثیرگذار هستند. به‌طور مثال برخی از دلفین‌ها، خرچنگ‌ها و لاک‌پشت‌ها از بقایای پلاستیک‌ها تغذیه می‌کنند و تلف می‌شوند.
تأثیر افزایش دمای اقیانوس‌ها بر زیر آب رفتن جزایر
رهنما درباره تأثیر تغییرات اقلیمی بر سطح و کیفیت اقیانوس‌ها اظهار می‌کند: تغییرات اقلیمی موجب بالا رفتن درجه حرارت در سطح کره زمین شده است. تأثیر این افزایش درجه حرارت در سطح زمین با سطح اقیانوس‌ها متفاوت است. مطالعات نشان می‌دهد که در ازای هر یک درجه افزایش دما در سطح آب اقیانوس‌ها بین ۷۰ سانتیمتر تا یک متر تراز آب بالا می‌رود که در این صورت مناطق ساحلی و خط ساحلی کشورهای مختلفی که در حاشیه اقیانوس‌ها و دریاها قرار گرفته‌اند، جابه‌جا می‌شوند و جزایر زیر آب می‌روند.
وی با تاکید بر اینکه افزایش دما موجب کاهش اکسیژن اقیانوس‌ها و مهاجرت آبزیان از مناطقی که آب‌های گرم‌تری دارند به مناطقی با آب سردتر می‌شود، می‌گوید: از جمله تأثیرات دیگر تغییرات اقلیمی افزایش شوری آب و املاح است. بر اثر تغییر اقلیم و افزایش دما در برخی مناطق میزان تبخیر و تعرق نیز تغییر می‌کند و محیط‌های آبی از نظر زیست محیطی دچار مشکل می‌شوند.
رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور درباره تأثیرات تغییرات اقلیمی بر اقیانوس‌ها و پدیده‌های جوی خاطرنشان می‌کند: افزایش دما در اقیانوس‌ها موجب پدید آمدن شرایط آب و هوایی متفاوت نسبت به شرایط عادی می‌شود چراکه دمای سطح اقیانوس‌ها در تشکیل جریان‌های آب و هوایی مؤثر است و می‌تواند برخی مناطق را دچار ترسالی و برخی مناطق را دچار خشکسالی کند.
پیامدهای بالا آمدن سطح آب اقیانوس‌ها و دریاها
در ادامه این پیوند؛ علی مهدی‌نیا معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی و علوم جوی در مورد دلیل شعار امسال روز جهانی اقیانوس، می‌گوید: شعار امسال سازمان ملل به مناسبت روز جهانی اقیانوس‌ها بر تغییر تراز آب دریاها و اقیانوس‌ها اشاره دارد. اقیانوس‌ها میزان اثر افزایش آزادسازی گازهای گلخانه‌ای را کاهش و دریاهای جهان بیش از ۹۰ درصد گرمای این گازها را جذب کرده‌اند، اما این امر به اقیانوس‌ها آسیب می‌زند و سال ۲۰۲۱ رکورد جدیدی برای گرمایش اقیانوس‌ها ثبت شد.
وی می‌افزاید: بالا آمدن دریاها یکی از آثار آن تغییرات آب و هوایی است. میانگین سطح آب دریاها از سال ۱۸۸۰ بیش از حدود ۲۳ سانتیمتر بالا آمده که حدود هفت سانتی متر از این میزان در ۲۵ سال گذشته افزایش یافته است. هر سال سطح دریاها ۳.۲ میلی متر بالا می‌رود. تحقیقات منتشر شده در فوریه ۲۰۲۲ (بهمن / اسفند ۱۴۰۰) نشان می‌دهد افزایش سطح دریاها رو به رشد است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ به حدود ۳۰ سانتیمتر افزایش یابد.
معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی و علوم جوی درباره پیامدهای این امر، اظهار می‌کند: افزایش سطح آب دریاها می‌تواند آثار مخربی روی زیستگاه‌های ساحلی داشته باشد؛ باعث فرسایش ساحل، سیل تالاب‌ها، آلودگی آبخوان‌ها و خاک کشاورزی با نمک و از بین رفتن زیستگاه ماهی‌ها، پرندگان و گیاهان شود.
وی ادامه می‌دهد: سطح بالاتر دریا می‌تواند موجب تشکیل موج‌های توفانی قوی‌تر شود. بر اساس داده‌های یک مطالعه بین سال‌های ۱۹۶۳ تا ۲۰۱۲، تقریباً نیمی از مرگ‌ومیرهای ناشی از توفان‌های اقیانوس اطلس ناشی از موج‌های توفان بوده است.
مهدی‌نیا می‌افزاید: پیامدهای دیگر این امر عبارتند از؛ سیل و آسیب به مناطق ساحلی. در بسیاری موارد، علاوه‌بر زیستگاه‌های حیات‌وحش شکننده، مراکز جمعیتی بزرگی در مناطق ساحلی قرار دارند که با افزایش سطح آب دریاها جان و مال آنها به خطر می‌افتد و این امر می‌تواند زندگی دورتر در خشکی را نیز با خطر مواجه کند.
افزایش سطح آب دریاها تا ۷۷ سانتیمتر
وی درباره میزان بالا رفتن سطح آب اقیانوس‌ها می‌گوید: بر اساس بیشتر پیش‌بینی‌ها گرم شدن سیاره زمین ادامه خواهد داشت، شتاب می‌گیرد و باعث می‌شود اقیانوس‌ها همچنان بالا بیایند. یعنی صدها شهر ساحلی با سیل مواجه هستند.
معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی و علوم جوی خاطرنشان می‌کند: گزارش ویژه‌ای از هیأت بین دول تغییرات آب و هوایی نشان می‌دهد می‌توانیم انتظار داشته باشیم اقیانوس‌ها تا سال ۲۱۰۰ بین ۲۶ تا ۷۷ سانتی متر با دمای ۱.۵ درجه سانتیگراد افزایش پیدا کند. این برای تأثیر جدی بر بسیاری از شهرهای ساحل کافی است. تحلیل دیگری بر اساس داده‌های (اداره کل ملی هوانوردی و فضا) ناسا و اروپا پیش‌بینی می‌کند در صورت ادامه مسیر فعلی، تا پایان این قرن سطح آب دریاها ۶۵ سانتیمتر افزایش یابد.
راهکارهای پاک‌سازی اقیانوس
یکی از دلایلی که نشان می‌دهد توجه به آلودگی پلاستیکی به نسبت سایر موارد تهدیدکننده دریاها مهم‌تر محسوب می‌شود، این موضوع است که پاک‌سازی اقیانوس‌ها نیازمند فناوری‌های مدرن بوده و برخلاف گرمایش و ماهی‌گیری بیش‌ازحد، به‌واسطه وضع قوانین حمایتی، قابل کنترل نیست. پاک‌سازی اقیانوس به کمک راه حل‌های فنی پیشرفته امکان‌پذیر بوده و دانشمندان پیشنهاد می‌کنند با استفاده از موانعی به طول ۶۰۰ متر که به‌صورت شناور شدن در مسیر جریان‌های اقیانوسی قرار می‌گیرند، پلاستیک‌ها جمع‌آوری‌شده و وارد اکوسیستم نشوند.
تاکنون ایده‌های متعددی برای جلوگیری از آلودگی پلاستیکی در محیط‌زیست، ارائه شده است که از آن جمله می‌توان به محدودیت تولید و استفاده از بطری‌های پلاستیکی، ممنوعیت مصرف نی‌های پلاستیکی و حمایت و گسترش از بطری‌های تصفیه‌کننده آب اشاره کرد. به‌رغم همه این موارد، فرهنگ‌سازی جهانی و تغییر رفتارهای فردی ازجمله دور نیانداختن پلاستیک در طبیعت و جمع‌آوری زباله‌ها در کنار اعمال سیاست‌های حمایتی و بازدارنده در سطح جهانی می‌تواند بسیار مؤثر باشد. تأکید بر تأثیر بصری آلودگی پلاستیک و نازیبا شدن دریاها و سواحل در کنار پررنگ کردن منافع عمومی در این حوزه می‌تواند دیگر راهکار اساسی به شمار رود. در بسیاری از کشورها، پاک کردن مناطق ساحلی به‌طور منظم رخ می‌دهد و خوشبختانه این ایده به‌سرعت در حال محبوب شدن است.
اندیشه بین‌المللی، عملکرد منطقه‌ای
فعالان محیط‌زیست امیدوارند با استفاده گسترده و جهانی از ابزارهای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، موفق به تشکیل گروه‌های حافظ محیط‌زیست شوند که در سطح محلی با این آلودگی مبارزه می‌کنند. این شبکه‌ها نیاز به اقدامات و انگیزه‌هایی فراتر از معرفی بطری‌های تصفیه آب و تمییز کردن مناطق ساحلی و فاضلاب‌های سواحل یا رودخانه دارند تا با بهره‌گیری از این مؤلفه‌ها، گروه‌های مختلف و افراد علاقه‌مند در جامعه را تحریک و جذب کنند.
در سیاست‌گذاری‌های این حوزه باید به‌گونه‌ای عمل شود که خرده‌فروشان محلی، خود را در این مسئله ذی‌نفع دانسته و برای نمونه می‌توان طرح‌هایی مانند خریداری بطری‌های پلاستیکی و مواد قابل بازیافت را به آنها ارائه کرد. این موضوع می‌تواند گسترده‌تر از بطری‌ها بوده و حتی شامل ممنوعیت فروش ظروف یک‌بارمصرف پلاستیکی و کیسه‌های نایلونی در مناطق ساحلی و مجاور رودها شود.
به باور کارشناسان، بسته‌بندی‌های غیرضروری باید فوری قابل بازیافت شوند و برنامه‌های انگیزشی بازیافت، مانند پرداخت هزینه‌های بازیافتی، باید فراتر از روش‌های استفاده شده توسط خرده‌فروشان محلی معرفی و اجرا شوند. از سوی دیگر، راه حل‌های مبتنی بر فناوری می‌تواند و باید بخشی از رویکرد ما نسبت به مسائل زیست‌محیطی، یعنی آلودگی پلاستیک یا تغییرات آب و هوایی باشد، البته تأکید می‌شود که این موضوع فقط می‌توانند بخشی از یک راه حل باشند.
نظر شما