به گزارش خبرنگار ایمنا، طی سال‌های اخیر رشد سریع شهرنشینی موجب شد تا مسئولان شهری رویکردهای مختلفی را برای رفاه حال مردم در جامعه و دسترسی آسان و سریع به امکانات شهری در شهرسازی نوین ارائه دهند؛ در این راستا عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی بسیاری بر توسعه پایدار شهری تأثیرگذار بوده که با توجه به وابستگی درونی هریک از این عوامل، توسعه یک عامل بر توسعه سایر عوامل نیز حائز اهمیت است.
شهرها به عنوان بستر، بهترین امکان برای تحقق توسعه پایدار به‌شمار می‌رود و فضاهای شهری نیز به عنوان یکی از عناصر در ساختار شهری می‌تواند فرصت‌ها را برای دست‌یابی به آرمان توسعه پایدار افزایش دهد اما بررسی‌های تاریخی بیانگر آن است که بخش قابل توجهی از مسائلی که امروزه فضای شهری با آن روبه‌رو است، تازگی ندارد و بارها در طول تاریخ تکرار شده است، چراکه اغلب به محدودیت‌هایی مرتبط است که توسط مالکیت‌های عمومی یا خصوصی اعمال شده است؛ با این حال، سیر تحول فضای شهری در طول تاریخ را می‌توان بر مبنای مؤلفه‌های توسعه پایدار (اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی) مطالعه کرد.
فضاهای شهری در طول تاریخ نقش مهمی در زندگی شهروندان دارد و به عنوان مرکز ارتباط و تحول در شهرها عمل کرده است؛ اگر قرار باشد این فضاها به‌نحوی پایدار باشد که در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی جامعه نقش ایفا کنند، باید اندیشه غالب زمانه نیز در این جهت باشد، چراکه فضای شهری، محصول زمانه خویش بوده و در همین راستا، ساختارهای ذهنی و عقلانی جامعه می‌تواند اساس شکل‌گیری و تسلط گفتمان پایداری را فراهم سازد.
نمی‌توان فقط با رویکردی عقلایی و بر پایه فرایندهای خطی برای شهرها برنامه‌ریزی کرد
علی شمس‌الدینی، دانشیار جغرافیای شهری در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با اشاره به اینکه توسعه و رشد شهری پدیده‌ای مرسوم بوده اما الگوها و عوامل محرک آن تا حدودی نامعلوم و مبهم است، اظهار می‌کند: عوامل وابسته به هر نمونه باید مشخص شود که این مسئله بر اساس مطالعات تجربی، مطالعه ادبیات موضوع و مشورت با آگاهان محلی قابل انجام است
وی می‌افزاید: پیچیدگی، نبود قطعیت، تغییرات شدید، درهم تنیدگی و پیش‌بینی ناپذیر بودن که از ویژگی‌های انکارناپذیر نظام‌های شهری و منطقه‌ای قرن بیست‌ویکم بوده، مهم‌ترین دلایل توجه برنامه‌ریزان شهری به مبحث آینده‌نگری و آینده‌پژوهی است.
این دانشیار جغرافیای شهری با بیان اینکه شهر سیستمی پویا، پیچیده است، تصریح می‌کند: دور از انتظار است که بتوان تنها با رویکردی عقلایی و بر پایه فرایندهای خطی برای شهرها برنامه‌ریزی کرد، لذا برای غلبه بر این مشکلات در دهه‌های اخیر برنامه‌ریزی‌های منعطف‌تر و مشارکت‌محوری مانند برنامه‌ریزی گام‌به‌گام و برنامه‌ریزی دموکراتیک (همان برنامه‌ریزی بر پایه سناریو و تحلیل سیستمی) ایجاد شده و در مورد مسائل شهری اهمیت و جایگاه ویژه‌ای در جوامع مختلف یافته است.
وی ادامه می‌دهد: استفاده از این علم به سیاست‌گذاران، طراحان، برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیرندگان جامعه برای رسیدن به توسعه شهری پایدار و استفاده معقول از منابع طبیعی و حداقل‌سازی پیامدهای زیست‌محیطی کمک شایانی می‌کند، از این‌رو با توجه به مشکلات و چالش‌های به‌وجود آمده در شهرهای کشورهای در حال توسعه، کاربست علم آینده‌پژوهی در راستای توسعه آتی فضاهای شهری به‌عنوان پدیده‌ای معقول و منطقی مورد استفاده سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و مدیران شهری قرار می‌گیرد.
شمس‌الدینی خاطرنشان می‌کند: در مورد سناریوهای آینده و شناسایی راهکارهای جامع برای مدیریت توسعه شهری و رفع مشکلات آن، از این علم در مطالعات مختلفی استفاده شده است و شهرها به‌عنوان مراکز و کانون‌های رشد اقتصادی و اجتماعی ملی و بین‌المللی برای دست‌یابی به اهداف ملی کمک می‌کند و نشان‌دهنده نقاط ثقل حیات انسان‌ها است.
این دانشیار جغرافیای شهری با اشاره به شهر بندری و استراتژیک ماهشهر می‌گوید: این شهر بندری از جمله فضاهای شهری حساس و کلیدی استان خوزستان و کشور است که به‌واسطه سابقه تاریخی درخشان، نقشی حیاتی در صادرات و واردات مواد و کالاهای مختلف نفتی و غیرنفتی ایفا می‌کند و در جنبه‌های مختلف سیاسی، تجاری، امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
وی ادامه می‌دهد: بررسی روند تاریخی جایگاه بندر ماهشهر نشان می‌دهد اهمیت این فضای استراتژیک با سرعت فزاینده‌ای در حال افزایش است و با توجه به همبستگی درونی شاخص‌های توسعه پایدار شهری به یکدیگر، این شهر بندری باید در همه جوانب توسعه پیدا کند، به‌طوری که در کنار توسعه اقتصادی، از توسعه اجتماعی و زیست‌محیطی نیز بهره‌مند شود.
شمس‌الدینی با بیان اینکه در صورت نبود هماهنگی میان ابعاد توسعه پایدار شهر بندری ماهشهر، توسعه همه‌جانبه اتفاق نخواهد افتاد و از ظرفیت‌های توسعه پایدار این شهر استفاده بهینه نخواهد شد، تاکید می‌کند: تبیین عوامل مؤثر بر توسعه پایدار این بندر کلیدی با اتکا به علم آینده‌پژوهی در توسعه و پیشرفت همه‌جانبه این شهر نقش بسزایی ایفا می‌کند.
«توسعه پایدار شهری» فرایندی زمان‌مند برای ایجاد رفاه اقشار مختلف است
کامران رئیس‌قنواتی، دانشجوی دکترای شهرسازی اظهار می‌گوید: «توسعه» از لحاظ لغوی، دارای معانی مشابهی همچون تغییر اجتماعی، رشد اجتماعی، تکامل اجتماعی، مدرنیزه‌شدن و پیشرفت است که جوامع برای متجدد شدن باید از این مرحله سنتی خارج شوند.
وی می‌افزاید: برای تعریف «توسعه» نکاتی را باید مدنظر داشت که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از اینکه ابتدا توسعه را مقوله‌ای ارزشی تلقی کنیم، سپس آن را جریانی چند بعدی و پیچیده بدانیم؛ این پدیده به‌دلیل گستردگی و تنوع عوامل مؤثر بر آن، همچنین تأثیر وسیع و همه جانبه‌ای که بر جنبه‌های گوناگون زندگی بشر امروزی بر جای نهاده است، کاربردهای متنوعی دارد.
دانشجوی دکتری شهرسازی تصریح می‌کند: واژه «توسعه» مفهومی نسبی است و بالتبع شرایط زمانی، مکانی و تحولات ناشی از تکنولوژی از آن تفسیر و برداشت‌های متعددی می‌شود.
وی معتقد است» «توسعه» فرایندی زمان‌مند است که طی آن، تغییرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیربنایی و رفاهی به‌منظور بهبود وضعیت ترقی، خوشبختی، ارتقای بهداشت و ارتقای تحصیلات برای همه اقشار جامعه ایجاد می‌شود.
رئیس‌قنواتی با اشاره به تعاریف و مفهوم شناسی توسعه می‌گوید: توسعه شهری به‌عنوان مفهومی فضایی به معنای تغییرات در کاربری زمین و سطوح تراکم برای رفع نیازهای ساکنان شهر در زمینه مسکن، حمل‌ونقل، اوقات فراغت و غذا است، لذا توسعه پایدار شهری فرایندی است که از طریق آن بهبودهای قابل اندازه‌گیری در بلندمدت برای رفاه انسانی انجام می‌شود و می‌توان آن‌ها را با ابعاد زیست‌محیطی (مصرف منابع با تأثیرات زیست‌محیطی)، اقتصادی (استفاده بهینه از منابع و بازگشت اقتصادی) و اجتماعی (سلامت و رفاه اجتماعی) مورد سنجش قرار داد.
وی خاطرنشان می‌کند: در سیر تحول نگرش به توسعه پایدار شهری، گذر از رویکردهای ابزاری، عینی‌گرا و تکنولوژی‌محور به سمت رویکردهای مشارکتی، ذهنی و نهاد محور رخ داده و این موضوع منجر به ایجاد رویکردهای نوین مدیریتی به توسعه پایدار شهری شده است.
دانشجوی دکترای شهرسازی با بیان اینکه سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان شهری برای رفع مشکلات و چالش‌های فضاهای شهری، رویکردهای مختلفی مطرح کرده‌اند، می‌گوید: این رویکردها در موارد متعددی با ناکامی مواجه شده است اما استناد به متون نظری، کاربست رویکرد آینده‌پژوهی در فرایند برنامه‌ریزی شهری و توسعه پایدار شهری، احتمال موفقیت در برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای و توسعه پایدار شهری را دوچندان می‌کند.
وی تصریح می‌کند: آینده‌پژوهی مشتمل بر مجموعه تلاش‌هایی است که با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر یا ثبات، به تجسم آینده‌های بالقوه و برنامه‌ریزی برای آن‌ها می‌پردازد و منعکس می‌کند که چگونه از دل تغییرات یا تغییر نکردن امروز، واقعیت فردا متولد می‌شود، همچنین طیف وسیعی از رویکردهایی است که منجر به بهبود فرایند تصمیم‌گیری می‌شود، رویکردهایی که تفکر درباره آینده بلندمدت را به‌همراه دارد.
رئیس‌قنواتی با بیان اینکه در متون آینده‌پژوهی، پیشران‌ها به نیروهای عمده شکل‌دهنده آینده جهان اشاره دارد، می‌گوید: بدیهی است که پیشران‌ها به‌صورت غیرمستقیم بر حوزه‌های مختلف تأثیرگذار است؛ توسعه پایدار شهری فرایندی چندجانبه است که تحت تأثیر عوامل مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی بوده و با توجه به وابستگی درونی هریک از این عوامل، موفقیت یا دست نیافتن به توسعه پایدار شهری به نوع برنامه‌ریزی و ظرفیت نهادی مسئولان شهری در خصوص توسعه پایدار شهری مربوط است.
نظر شما