به گزارش خبرنگار ایمنا، برخورداری از هوای پاک و سالم به عنوان نعمتی خدادادی، نیاز تمام انسان‌ها است اما امروزه با وجود فراز و نشیب‌های زندگی صنعتی، این موضوع به مخاطره افتاده است.
قوانینی برای حفظ هوای پاک و کاهش آلایندگی‌ها وجود دارد که دستگاه‌های مختلف را ملزم به رعایت کردن نکاتی می‌کند تا هوای پاک به افسانه بدل نشود و بشر بتواند بیشتر از آن بهره‌مند شود.
لازم است بدانیم در قانون هوای پاک و اسناد بالادستی آمده که باید از یک‌سری نبایدها هم پیروی کنیم؛ برای مثال وقتی می‌گویم در شهری بیش از ظرفیت بارگذاری صورت گرفته و تجمیع انتشار این آلاینده‌ها منجر به آلودگی شده است، نباید بارگذاری تازه‌ای در آن شهر ایجاد شود.
امروزه همگان با اهمیت هوای تازه و سالم آشنا و از عوارض آلودگی هوا از جمله آلرژی، آسم، استرس، سردرد، خستگی، کمبود انرژی، خواب‌آلودگی، ناراحتی‌های تنفسی و حتی اثرات منفی بر رشد بلوغ و هوش کودکان آگاه هستند، اما برای داشتن سلامت هوا، آگاهی از فواید هوای سالم یا مضرات هوای آلوده کافی نیست، بلکه باید در این زمینه اقدامات اجرایی نیز انجام گیرد تا مشکلات موجود در این زمینه رفع شود.
همچنین براساس مطالعات و تحقیقات دانشمندان، برای هر آلاینده یک حد مجاز تعریف می‌شود. ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون آلاینده شاخص هوای تهران در روزهای سرد پایتخت است. این آلاینده دارای قطر ۲.۵ میکرون یا کمتر هستند که به طور تقریب یک سی‌ام قطر موی انسان است و به عنوان ذرات ریز (fine) نیز شناخته می‌شود.
ترکیب شیمیایی ذرات بسته به محل، زمان و آب و هوا متفاوت است و منابع انتشار آن شامل انواع فعالیت‌های احتراقی مانند وسایل نقلیه موتوری، نیروگاهی و سوزاندن چوب و فرایندهای صنعتی خاص می‌شود. این ذرات هم به‌طورمستقیم ساطع خواهد شد و هم به شکل آلاینده ثانویه در جو شکل می‌گیرد.
به‌طورکلی عمده‌ترین منابع انتشار ذرات معلق نیز احتراق سوخت مانند سوزاندن زغال‌سنگ و چوب، خودروهای دیزلی بدون فیلتر دوده، انجام فرایندهای صنعتی و کشاورزی و انتشار از خودروهاست. ذرات معلق در ماه‌های سرد سال کیفیت هوا را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
مطالعات علمی متعدد درباره ذرات معلق نشان می‌دهد که قرار گرفتن در معرض این آلاینده‌ها، باعث بروز مشکلات زیادی می‌شود. مرگ زودرس در مبتلایان به بیماری‌های قلبی و ریوی، بروز حملات قلبی غیرکشنده، ابتلاء به سرطان ریه، تشدید آسم، کاهش عملکرد ریه و افزایش علائم تنفسی مشکلاتی است که آلودگی هوا برای سلامت انسان ایجاد می‌کند.
شاخص کیفیت هوا (AQI) به پنج دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شود. براساس این تقسیم‌بندی از عدد صفر تا ۵۰ هوا پاک، از ۵۱ تا ۱۰۰ هوا سالم یا متوسط، از ۱۰۱ تا ۱۵۰ هوا ناسالم برای گروه‌های حساس، از ۱۵۱ تا ۲۰۰ هوا ناسالم برای همه گروه‌ها، از ۲۰۱ تا ۳۰۰ هوا بسیار ناسالم و از ۳۰۱ تا ۵۰۰ شرایط کیفی هوا خطرناک است.
گفتنی است در هوای پاک که با رنگ سبز نشان داده می‌شود، شرایط کیفیت هوا مناسب است و خطری برای سلامت انسان ندارد. در هوای سالم که به رنگ زرد شناخته می‌شود، کیفیت هوا قابل قبول و غلظت آلاینده‌ها کمتر از حدی است که بر سلامت انسان تأثیر منفی داشته باشد، اما در هوای ناسالم برای گروه‌های حساس که به رنگ نارنجی نشانه‌گذاری می‌شود، مقدار AQI بین ۱۰۱ تا ۱۵۰ قرار می‌گیرد که در نتیجه آن گروه‌های حساس اثرپذیری بیشتری از آلودگی هوا خواهند داشت.
در هوای ناسالم که به رنگ قرمز است، همه افراد جامعه در معرض مخاطرات ناشی از آلودگی هوا قرار می‌گیرند و حتی ممکن است گروه‌های حساس دچار عوارض شدیدتری شوند. افزون بر این در هوای بسیار ناسالم که به رنگ بنفش نشان داده می‌شود و عدد AQI بین ۲۰۱ تا ۳۰۰ قرار می‌گیرد، احتمال بروز عوارض جدی برای سلامت افراد جامعه افزایش می‌یابد.
وضعیت هوای اصفهان و تهران در فروردین ۱۴۰۲
در این میان آمار شرکت کنترل کیفیت هوای تهران مطرح کرده است که تا نیمه اول فروردین‌ماه امسال شهروندان تهرانی تعداد روزهای آلوده مشابه سال گذشته را تجربه کرده‌اند. هوای پایتخت یک روز آلوده برای گروه‌های حساس، ۱۰ روز قابل قبول و پنج روز پاک بوده، درحالی‌که سال گذشته در این مدت نیز تنها یک روز گروه‌های حساس هوای آلوده را تنفس کرده‌اند اما ۱۳ روز هوا قابل قبول و تنها دو روز پاک بود. طبق آمارهای موجود، کلان‌شهر تهران از ابتدای فروردین‌ماه تا بیست‌ونهم اسفندماه سال ۱۴۰۱ طی ۳۶۵ روز، سه روز هوای پاک، ۱۹۲ روز هوای قابل قبول (سالم)، ۱۳۲ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و ۳۸ روز هوای ناسالم برای عموم شهروندان (وضعیت قرمز) را تجربه کرد.
براساس این پیوند، کلان‌شهر اصفهان بر پایه آمار اداره کل حفاظت محیط زیست استان از ابتدای فروردین تا بیست‌ونهم اسفندماه سال ۱۴۰۱ طی ۳۶۵ روز، ۹ روز هوای پاک، ۱۸۲ روز هوای قابل قبول (سالم)، ۱۴۸ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و ۲۶ روز هوای ناسالم برای عموم شهروندان (وضعیت قرمز) را تجربه کرد، همچنین طبق آمارهای ارائه شده توسط این سازمان، در ۳۰ روز فروردین سال ۱۴۰۲، ۱۲ روز هوای پاک، ۱۶ روز هوای قابل قبول (سالم) و تنها یک روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی) در کلان‌شهر اصفهان ثبت و گزارش شده است.
جزئیات کیفیت هوای مشهد و اهواز
در ادامه این پیوند، رضا اسماعیلی، مسئول مرکز پایش آلاینده‌های مشهد می‌گوید: تعداد روزهای کیفیت هوای کلان‌شهر مشهد با شاخص پاک در سال ۱۴۰۱ افزایش داشته است، به طوری که شهروندان مشهدی از ابتدای فروردین تا نهم اسفندماه ۳۴ روز هوای پاک را تنفس کردند. این میزان در مدت مشابه سال گذشته هشت روز بود. همچنین ۲۰۵ روز نیز کیفیت هوا روی شاخص قابل قبول قرار داشت، درحالی‌که این شاخص در مدت مشابه پارسال ۲۲۷ روز بوده است.
همچنین بنابر اعلام مرکز پایش آلاینده‌های زیست‌محیطی مشهد و براساس آخرین اطلاعات واصله از ایستگاه‌های سطح شهر، کیفیت هوای مشهد از ابتدای امسال تاکنون سه روز پاک، ۱۷ روز قابل قبول و ۹ روز ناسالم برای گروه‌های حساس بوده است.
علیرضا آذریان، کارشناس مسئول آزمایشگاه هوا اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز می‌گوید: در سال گذشته از نظر آلودگی ذرات با کمتر از ۲.۵ میکرون، در اهواز یک روز پاک، ۹۳ روز قابل قبول، ۱۰۶ روز ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۴۸ روز ناسالم، هشت روز بسیار ناسالم و ۹ روز خطرناک داشتیم.
پایش داده‌های کیفیت هوای قم و اراک
بنا بر اعلام معاونت پایش اداره کل محیط زیست استان قم، طبق داده‌های ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا، در سال گذشته ۲۶ روز پاک، ۲۶۴ روز قابل قبول، ۵۵ روز ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۷ روز ناسالم برای عموم، دو روز بسیار ناسالم و یک روز خطرناک در شهر قم ثبت شد.
علیرضا محرابیان، رئیس مرکز پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی نیز اظهار می‌کند: براساس آخرین آمارها از مراکز پایش اطلاعات، در سال گذشته ۱۳۸ روز ناسالم در این کلان‌شهر ثبت شده است، درحالی‌که اراک ابتدای سال ۱۴۰۲ را با هوای پاک گذرانده، اما تعداد روزهای ناسالم آن از ابتدای سال تا بیست‌ودوم فروردین‌ماه سه روز است.
ملاک هوای پاک و سالم شاخص کیفی پایین ۱۰۰ است
براساس این پیوند داریوش گل‌علیزاده، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست کشور پیش‌تر در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه در حوزه هوا و تغییر اقلیم، دو بحث وجود دارد که یکی از آن‌ها قانون هوای پاک است، می‌گوید: این قانون از سال ۹۶ جایگزین قوانین نحوه جلوگیری از آلودگی هوا شد که در آن با احصای حدود ۱۷۶ تکلیف برای دستگاه‌ها به منظور تقویت ارزیابی عملکرد، سامانه‌ای طراحی شده و دستگاه‌هایی که در این قانون مکلف به اجرا هستند با وظایف خود آشنا شدند و در اختیار دولت و دستگاه‌های نظارتی قرار گرفته است.
وی با اشاره به اینکه وضعیت کیفی هوای سالم و قابل قبول را باید جزو شاخص‌های پاک مدنظر قرار دهیم، اظهار می‌کند: وقتی هوای پاک شاخص صفر تا ۵۰ مدنظر باشد به این معنا است که سایر روزها شهروندان هوای سالم تنفس نکردند، زمانی که شاخص‌های ایستگاه کیفیت هوا پایین عدد ۱۰۰ را نشان می‌دهند بخشی از آن پاک و قسمتی قابل قبول ثبت شده است.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست کشور درباره تصمیمات کارگروه آلودگی هوا براساس وضعیت بسیار ناسالم ایستگاه‌های سنجش کیفی، می‌افزاید: شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک (سبز)، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم (زرد)، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی)، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم (قرمز)، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم (بنفش) و ۳۰۱ تا ۵۰۰ بسیار خطرناک (قهوه‌ای) است.
وی با بیان اینکه تعداد روزهای ناسالم در نیمه نخست سال‌جاری با پدیده گردوغبار نسبت به سال گذشته افزایش داشته است، می‌گوید: در فصول تابستان با ترکیبات آلی فرار ناشی از انتشارات بخارات بنزین و نیترات نیتروژن مواجه هستیم که با قرارگیری در وضعیت گرمای شدید خورشید به عنوان آلاینده ثانویه ازن تشکیل می‌شود و شاهد این نوع آلودگی هوا در تابستان هستیم.
گل‌علیزاده ادامه می‌دهد: با اجرای طرح کنترل انتقال و بازیافت بخارات بنزین در جایگاه‌ها و انبارها و نیز مباحث پایش نشت بخارات بنزین خودروها می‌توانیم آلایندگی‌های اولیه را نظارت کنیم و این میزان از آلایندگی‌ها را کاهش دهیم.
وی درباره اینکه با انباشت آلاینده‌ها که منشأ انتشار آن بیشتر، صنایع و منابع متحرک است و نقش بخش خانگی هم دور از انتظار نیست در نیمه دوم سال با پدیده وارونگی دما مواجه می‌شویم، تصریح می‌کند: وضعیت آلودگی‌ها در بیشتر کلانشهرها امسال در مقایسه با سال گذشته شرایط نامناسبی از نظر شاخص بالا و پایین ۱۰۰ نداشته، اما در تهران روزهای ناسالم برای تمام گروه‌های بیشتر بوده است.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست کشور می‌افزاید: تعداد روزهای سالم و ناسالم به هیچ‌وجه شاخص صحیح برای ارزیابی عملکرد نیست که بگویم اقدامات ما باعث شده اگر امسال همه روزها باد مناسب و وارونگی دمایی داشتیم، بنابراین آلودگی هوا نداشته‌ایم، مانند سال ۱۳۹۷ که با باد و باران مساعد بهترین وضعیت جوی مطلوب و کمترین روزهای ناسالم را طی سال‌های اخیر تجربه کردیم. برای کاهش تشدید وضعیت آلودگی هوا باید ضمن فعالیت‌های مستمر از بارگذاری‌های بیش از ظرفیت در کلان‌شهر خودداری کنیم و برخلاف سیاست‌های کاهش آلایندگی‌های هوا حرکت نکنیم.
راهکار افزایش روزهای سالم و پاک در کلانشهرها چیست؟
وی منابع متحرک آلایندگی‌ها را شامل موتورسیکلت، خودروهای سواری و دیزلی می‌داند و می‌گوید: براساس ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون شاخص آلودگی در هوا، نقش آلایندگی‌های خودروهای دیزلی نسبت به خودروهای بنزینی و موتورسیکلت‌ها بیشتر است، بنابراین در اثر فعل و انفعالات روزانه فعالیت خودروها طی بازچرخش این ذرات نشسته در سطح زمین، غلظت آلاینده‌ها افزایش می‌یابد.
گل‌علیزاده درباره راهکار افزایش روزهای سالم و پاک در کلانشهرها، اظهار می‌کند: برخورداری از هوای پاک به عنوان نعمت خدادادی نیاز تمام انسان‌ها است و در قانون هوای پاک و اسناد بالادستی آمده که باید از یک‌سری نبایدها هم پیروی کنیم؛ برای مثال وقتی می‌گویم در شهری بیش از ظرفیت بارگذاری صورت گرفته و تجمیع انتشار این آلاینده‌ها منجر به آلودگی شده است، نباید بارگذاری تازه‌ای در آن شهر ایجاد شود.
وضعیت سلامت هوای اصفهان در ابتدای فروردین‌ماه زود است
منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با اشاره به اینکه طبق گزارش‌های به دست آمده از سازمان محیط زیست در سی روز فروردین سال ۱۴۰۲، ۱۲ روز هوای پاک، ۱۶ روز هوای قابل قبول (سالم) و تنها یک روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی) در کلان‌شهر اصفهان ثبت و گزارش شده است، می‌گوید: برای اعلام وضعیت سلامت هوای کلان‌شهر اصفهان باید منتظر پایان فصل بهاری امسال باشیم، چراکه با گذشت تنها یک ماه از ابتدای سال، قضاوت پالایش‌ها بسیار زودتر از موعد است.
وی با بیان اینکه طی سال‌های اخیر در نیمه دوم سال با فعالیت کانون‌های گردوغبار در کلان‌شهر اصفهان مواجه هستیم، اظهار می‌کند: کانون‌های فرسایش بادی پدیده خیزش گردوغبار در مناطق کویری کاشان، آران وبیدگل، نطنز، نائین، اردستان، میمه، خوروبیابانک و شرق استان فعالیت ریزگردها را تشدید می‌کند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان پیرامون اینکه ۳۲ درصد مساحت استان به علت اقلیم خشک و نیمه‌خشک و شرایط کم بارش جزو مناطق کویری و بیابانی است، می‌افزاید: طبق مطالعات انجام شده از ۲.۵ میلیون هکتار عرصه‌های بیابانی استان ۱.۵ میلیون هکتار آن تحت فرسایش بادی است.
وی درباره وضعیت هوای کلان‌شهر اصفهان از ابتدای سال جاری تاکنون، خاطرنشان می‌کند: بارش‌های باران در ماه‌های گذشته و تا حدودی حفاظت رطوبت خاک در بعضی مناطق استان با این بارندگی‌ها در وضعیت هوای کلان‌شهر اصفهان طی فروردین‌ماه تأثیرگذار بوده است، اما با وجود سپری شدن یک ماه از ابتدای سال جاری نمی‌توانیم به این زودی سلامت هوای اصفهان را بیان کنیم و باید گزارش‌های به دست آمده از سازمان محیط‌زیست را در پایان فصل بهار مشاهده کنیم.
افزایش روزهای سالم و پاک تهران با نبود وارونگی دمای زمستانی در فروردین
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه آن طور که باید آمار دقیقی از وضعیت هوای تهران از ابتدای سال جاری تاکنون در دسترس نداریم و سازمان محیط‌زیست کشوری متولی ارائه آمارها است، می‌گوید: براساس برداشت‌ها از هوای تهران در فروردین‌ماه امسال با آلودگی‌های آن‌چنانی مواجه نبودیم و چند روز با هوای پاک و در بیشتر روزهای فروردین ماه با شاخص‌های کیفی سالم روبه‌رو شدیم. در یک ماه اخیر، یک تا دو روز به دلیل شرایط خاص و ابتدای صبحگاهی روزهای ناسالم هم داشتیم.
وی درباره افزایش روزهای سالم و پاک در پایتخت در فروردین‌ماه سال جاری، اظهار می‌کند: افزایش به تدریج گرمای هوا، نبود دمای وارونگی هوای زمستانی، کاهش جمعیت و ترافیک با مصرف سوخت کمتر در محدوده کلان‌شهر تهران، استفاده اندک از منابع گرمایش خانگی و تنزل منابع آلاینده‌ها در وضعیت سلامت پایتخت در این مدت تأثیرگذار بوده است.
رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور، وزش بادهای شدید و نسبتاً شدید در کلان‌شهر تهران را بر وضعیت روزهای هوای پاک و سالم در ابتدای فروردین‌ماه بی تأثیر می‌داند و می‌افزاید: با نبود دمای وارونگی هوای زمستانی و موقعیت بادهای مناسب در ابتدای سال، ظرفیت مناسبی برای تعداد روزهای سالم و پاک در تهران فراهم می‌شود.
وی با بیان اینکه شدیدترین و بیشترین بازه زمانی که شاهد روزهای ناسالم و آلودگی هوا هستیم، از نیمه دوم آذر تا دی‌ماه هر سال است، تصریح می‌کند: هر سال از پانزدهم و بیستم دی‌ماه در یک دوره یک ماهه تا ۴۰ روز با سرمای هوا و تشدید وارونگی دمای هوا، نبود دوره‌های مناسب بارش‌ها، کاهش سرعت بادها و رفتار زیست‌محیطی شهروندان، افزایش مصرف سوخت خانگی و عمومی، رشد ترافیک سنگین با بازگشایی مدارس در بیشتر مواقع روزهای ناسالم برای گروه‌های حساس و عموم را در کلان‌شهر تهران تجربه می‌کنیم.
نظر شما