به گزارش خبرنگار ایمنا، یوزپلنگ، پستاندار از راسته گوشتخواران و خانواده گربه‌سانان است که محل زندگی یوزها در زمان‌های گذشته بیشتر در مناطق آفریقایی بوده و در گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبه قاره هند نیز گونه‌هایی از آن یافت می‌شد، اما امروزه یوزپلنگ آسیایی تنها در ایران زیست می‌کند، از این رو به آن یوزپلنگ ایرانی گفته می‌شود، شرایط خوبی ندارد و خطر انقراض آن‌ها را تهدید می‌کند، به اعتقاد کارشناسان باید دست جنباند و شیب انقراض را کم کرد، در غیر این صورت این حیوان زیبا را برای همیشه از دست خواهیم داد.
مدت‌هاست ماجرای یوزپلنگ برای مردم ایران جذاب شده است. از همان زمانی که در جام‌جهانی ٢٠١٨ عکس یوزپلنگ ایرانی روی لباس فوتبالیست‌ها نقش بست، بحث یوزپلنگ برای مردم جذاب شد. در حالی اسم یوزپلنگ آسیایی سر زبان‌ها افتاد که خیلی‌ها حتی نمی‌دانستند که فلسفه این کار چیست و حتی نمی‌دانستند که کمتر از ٤٠ فرد یوزپلنگ در کشور ما وجود دارد و همه برنامه‌ها و صحبت‌ها برای این است که از این گونه نادر نگهداری شود. نکته این است که همین تعداد یوز را باید حفظ کنیم، زیرا در دنیا دو نوع یوزپلنگ وجود دارد که یک نوع آن آفریقایی و یک نوع دیگر آسیایی است. نوع آسیایی تنها در ایران وجود دارد و در صورتی که فکری اساسی برای آن نشود، نمی‌توان امید به حفظ این‌گونه داشت.
یوزپلنگ‌ها در هر دو نوع آفریقایی و آسیایی، سریع‌ترین حیواناتی هستند که روی زمین حرکت می‌کنند. یوز آسیایی نسبت به نوع آفریقایی کمی کوچک‌تر و تیره‌تر است و دارای پوشش نخودی رنگ با خال‌های سیاه در سر و کمر بدن این جاندار است. ویژگی دقیق یوز آسیایی، نوار سیاه رنگ اشک مانندی است که از گوشه چشم‌ها شروع شده و تا کنار بینی ادامه می‌یابد. انقراض گونه آسیایی این جاندار به اندازه‌ای جدی است که در سال ۱۳۷۵ پروژه‌ای بین‌المللی با همکاری سازمان حفاظت از محیط زیست پایه‌گذاری شد و مرحله نخست آن در سال ۱۳۷۷ در سطح کشور به مرحله اجرا در آمد و نتیجه آن تدوین "پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی" با اعتباری به اندازه ۷۲۵ هزار دلار از سوی صندوق محیط زیست جهانی و معادل آن توسط سازمان حفاظت از محیط زیست در شهریور ماه ۱۳۸۰ شد.
بدیهی است در سال‌های اخیر تلاش‌های مسئولان پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی برای این بوده تا با همکاری طیف گسترده‌ای از نهادهای شناخته شده بین‌المللی و داخلی مانند IUCN، سمن‌ها، علاقه‌مندان و متخصصان، جوامع محلی، ذی‌نفعان و مسئولان اجرایی، قضائی هر چه بیشتر به بقای یوزهای کشور اهتمام ورزند، چرا که یوزپلنگ تنها یک میراث طبیعی متعلق به یک منطقه خاص نیست، بلکه هدف از حفاظت آن‌ها پاسداشت یک میراث ملی و جهانی است، اما روایت مرگ یوزها در جاده‌ها و طبیعت آنقدر تلخ است که دوستداران حیات‌وحش را نگران می‌کند.
آمار تلفات یوزپلنگ‌ها
نگاهی به آخرین آمار اعلام تلفات یوزها از سوی مراجع رسمی دولتی نشان می‌دهد که در سه دهه اخیر ۵۱ یوز در کشور تلف شده است که تصادف، سگ‌های گله و انسان عوامل اصلی این آسیب هستند. طبق آمار ارائه شده از سوی دست‌اندرکاران و رسانه‌ها، در دهه ۷۰ خورشیدی ۱۲ یوز در منطقه حفاظت شده بافق، پناهگاه حیات وحش درّه انجیر یزد و دیگر مناطق کشور از بین رفتند، در دهه ۸۰ نیز ۲۴ یوز از جمله سه یوزپلنگ در تصادف جاده‌ای شاهرود _ مشهد (ابتدا دو توله، سپس یوز مادر در تاریخ هشتم و نهم مرداد ۸۹) و نیز دو یوزپلنگ در تصادفات جاده‌ای استان یزد تلف شدند.
در دهه ۹۰، شش یوز در تصادفات جاده مهریز _ انار (در منطقه کالمند و بهادران یزد) از دست رفتند و در این دهه در سال ۹۱ یک یوز ماده توسط سگ‌های گله در جنوب غربی توران شاهرود (آذر ۹۱) و در سال ۹۲ یک یوز ماده نابالغ توسط سگ‌های گله در جنوب شرقی توران شاهرود (اردیبهشت ۹۲) تلف شدند.
در سال ۹۳ دو یوز در ضلع شمالی توران، جاده شاهرود-مشهد در روزهای ۲۶ و ۳۰ آذر ۹۳ تلف شدند؛ در سال ۹۴ یک یوز نر توسط چوب و چماق افراد محلی در توران شاهرود تلف شد و در همان سال یوز ماده‌ای با نام دلدار در توران تلف شد که گزارش آن پس از دو سال مخفی کاری سازمان و پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی با فاش شدن آن یک گزارش از مؤسسه حیات وحش میراث پارسیان ۱۷ آبان ۹۶ منتشر شد.
مرگ و میرهایی که در آمار نیامده است
در سال ۹۵ یک یوز مادر در ضلع شمالی توران، جاده شاهرود - مشهد در تاریخ ۲۲ اردیبهشت ۹۵ تلف شد، طی سال ۹۷ نیز یک توله یوز در همان منطقه در تاریخ ۱۶ مرداد ۹۷ از بین رفت و طی سال‌های ۹۸ تا ۱۴۰۰ یعنی پس از گذشت یک سال از تصدی پست ریاست محیط زیست توسط عیسی کلانتری که یوزها را مسئله‌ای فرعی دانسته و گفته بود یوزپلنگ ایرانی را باید منقرض شده دانست هیچ‌گونه تلفاتی ثبت نشده است! در سال جاری نیز یک یوز ماده نابالغ، نزدیک به ضلع شمالی توران، جاده شاهرود-مشهد در مورخ ۱۵ مرداد ۱۴۰۱ تلف شد، لذا با جمع‌بندی آمار ذکر شده به عدد ۵۱ یوزپلنگ تلف شده در نزدیک به سه دهه اخیر می‌رسیم.
مرگ «کوشکی» یوزپلنگ پیر توران / تحویل اندام یوزپلنگ تلف‌شده در توران به پژوهشگاه رویان
بر این اساس غلامرضا ابدالی مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش از تلف شدن «کوشکی» – یوزپلنگ آسیایی در اسارت در منطقه حفاظت شده توران– بر اثر کهولت سن خبر داد و گفت: در تماسی که با همکاران اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان داشتم به من اطلاع دادند که صبح امروز و مدتی بعد از اینکه به روال معمول به کوشکی غذا داده‌اند، این یوزپلنگ آسیایی در اسارت تلف شده است.
وی با بیان اینکه کوشکی هنگام مرگ ۱۶ ساله بود، تصریح کرد: بر اساس معاینات صورت گرفته علت مرگ این یوزپلنگ آسیایی کهولت سن اعلام شده و ابتلا به بیماری خاصی گزارش نشده است. ما از گونه‌های یوز در اسارت با دقت و وسواس زیاد مراقبت می‌کنیم و برای آنان تیمارگران خوبی در نظر گرفته‌ایم.
مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش خاطرنشان کرد: معمولاً عمر یوزهای در اسارت در همین حدود است، ما تلاش می‌کنیم بافت‌های لازم از لاشه این یوزپلنگ را برای نگهداری در بانک ژن سازمان حفاظت محیط زیست جدا کنیم.
گفتنی است؛ در سال ۱۳۸۶ یکی از دوستداران محیط زیست به‌نامِ «کوشکی» این یوزپلنگ را که در آن زمان یک توله یوز حدود ۷ ماهه بود از سه چوپان که آن را شکار کرده و قصدِ کشتنش را داشتند خریداری کرده و به سازمان محیط زیست تحویل داد. کوشکی به سازمان محیط زیست منتقل و در پارک پردیسان نگهداری می‌شد. کوشکی بعد از راه‌اندازی مرکز تحقیقات پارک ملی توران، به این ذخیره‌گاه زیستکره منتقل و در آنجا در کنار یوزهای ماده دلبر و ایران نگهداری می‌شد که امروز _شنبه_ هشتم بهمن ماه پس از صرف وعده غذایی صبح و در شرایطی که به لحاظ بالینی مشکل خاصی را نشان نمی‌داد، به علت کهولت سن تلف شد.
طول مدت عمر یوزپلنگ در طبیعت به طور میانگین حدود ۱۲ سال بوده که این مقدار برای گونه‌هایی که در اسارت و باغ وحش نگهداری می‌شوند حدود ۱۴ سال است و تا قبل از تلف شدن کوشکی، بیشترین طول عمر یک یوز در باغ‌وحش ۱۵ سال و ۷ ماه ثبت شده بود. کوشکی از نوع یوزپلنگ آسیایی است که در توران نگهداری می‌شد. پیش از او، آخرین یوزپلنگ آسیایی در اسارت ماریتا نام داشت که در سال ۱۳۸۲ در پارک پردیسان تهران درگذشت. این یوز، در اسفند ۱۳۹۳ و در شرایطی که در قفس بود، اقدام به جفت‌گیری با دلبر کرد ولی در پی عفونت کلیوی دلبر، پزشکان مجبور به سقط جنین دلبر شدند.
همچنین به گفته بهرامعلی ظاهری مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان با بیان اینکه «کوشکی» یوزپلنگ نر ۱۶ ساله پارک ملی توران شاهرود به دلیل کهولت سن تلف شد، گفت: اندام تناسلی و تولیدمثلی این یوز برای انجام تحقیقات به پژوهشگاه رویان تحویل می‌شود. دلبر یوز ماده ۱۵ ساله نیز با توجه به کهولت سن امکان تلف شدنش وجود دارد.
راهکارهای حفاظت از یوزپلنگ‌ها
نورپردازی جاده کم‌هزینه‌ترین راهکار است، چرا که فنس‌کشی بسیار هزینه‌بر است، ضمن اینکه باید شرایط مناسبی برای عبور یوز فراهم شود. در غیر این صورت یوز مسیر خود را تغییر می‌دهد و با عبور از نقطه‌ای دیگر مشکلات دیگری نیز برایش به وجود می‌آید. کنترل سرعت خودروها و عدم تجاوز از سرعت مجاز موضوعی فرهنگی است، راننده باید به هشدارها و تابلوهایی که نشان‌دهنده حضور گونه در معرض خطر انقراض در محدوده است، توجه کند.
در دنیا برای گونه در معرض خطر انقراض از قلاده و دستگاه ردیاب استفاده می‌کنند. با ردیابی حیوان اطلاعات بسیار دقیق و کاملی از کریدورها، مسیرهای حرکت، مهاجرت و رفت‌وآمد او به دست می‌آورند، این در حالی است که در ایران تنها زمان تلف شدن حیوان در جاده مطلع می‌شویم که در حال عبور از این مسیر بوده و سایر نظرات تمام حدس و گمان‌هایی است که تناقضات بسیاری دارد و تصمیم‌گیری بر اساس این تناقضات بسیار کار دشواری است.
تعداد یوزها زیاد نیست، به همین دلیل اگر ردیاب داشتیم می‌توانستیم بسیار سریع‌تر و با اطلاعات دقیق‌تر تصمیم درستی خواهیم گرفت، اکنون یک توله یوز ماده را که خود در آینده ظرفیت بسیار بالایی برای جمعیت یوز کشور بود از دست داده‌ایم. به علت تحریم‌ها و محدودیت در استفاده از ابزارهایی مانند قلاده و ردیاب نمی‌توانیم به اندازه کافی پایش‌های درستی در کشور انجام دهیم.
با توجه به وسعت، گستردگی و تعدد جاده‌ها کنترل تمام آن‌ها بسیار سخت است و خواه‌ناخواه تلفات جاده‌ای را خواهیم داشت، اما باید دید چطور می‌توانیم در مناطقی که ارزش حفاظتی بالایی دارند و زیستگاه گونه‌های خاص هستند، تلفات را کاهش دهیم چراکه به‌طور قطع نمی‌توانیم تلفات را به صفر برسانیم.
نظر شما