به گزارش خبرنگار ایمنا، «سلام فردا ساعت ۲ از طرف تختی به سمت شهدا سر کوچه شماره ۱۶ منتظرتون هستیم»، این برای بار چندم است پیام را می‌خوانم و به همراه راننده تاکسی در کوچه‌های اطراف مسیر تختی و شهدا گم شده‌ایم!، از هر که درباره کوچه شماره ۱۶ و خانه تاریخی بخردی می‌پرسیم، همه از کوچه اطلاع دارند اما از این خانه اطلاعی ندارند، با هر زحمتی است کوچه را پیدا می‌کنم، هرچند کارکردهای معماری مدرن را می‌توانی در محله و کوچه‌های اطراف آن مشاهده کنی، اما هنوز بوی نان داغ پیچیده شده در کوچه‌های باریک حاکی از هویت و معماری قدیم شهر اصفهان است. هنوز درگیر این فضا هستم که نگاهم به گروهی ۳۰ نفره از اصحاب رسانه اصفهان می‌افتد که همچون من از سوی اداره گردشگری سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان برای بازدید از خانه تاریخی بخردی (کاخ سرهنگ) دعوت شده‌اند.
پس از عبور از کوچه‌های باریک و توقف برای عبور ماشین از این کوچه‌ها سر در خانه‌ای را می‌بینی که با بقیه خانه‌های اطراف متفاوت است، ورودی که با وجود مدرنیته شدن شهر هنوز شکوه و جلال سابق خود را حفظ کرده است، پس از عبور از دالان تاریک و پله‌های خشتی بلند این خانه به پشت درِ چوبی می‌رسی، با باز شدن در همه‌چیز به یک‌باره تغییر می‌کند، زمان و مکان برائت مفهومی ندارد، انگار دستی تو را از تاریخی به تاریخ دیگر آورده است.
گویی آمده‌ای که از گذشته خبر ببری، در اوج زیبایی مسحورکننده‌ای که دارد اما همچون یک دشت بزرگ تنها است، همچون غربت شب بی‌انتها اما پرشکوه؛ اما این شکوه نمی‌تواند زخم‌هایی که در طول تاریخ بر سر این خانه آمده است را پنهان کند، اینجا فضا با تو حرف می‌زند، هر کدام از تزئینات و جزئیات این ساختمان همچون شهرزاد قصه‌گوی هزارویک شب برای بازدیدکنندگانش هزاران قصه دارد؛ قصه‌ای از آدم‌هایی که در این مکان عاشق شدند، قصه رازهایی سربه‌مهر، قصه‌ای از افرادی که در اوج شکوه همه‌چیز را برای بازماندگان خود گذاشتند و راهی دیار باقی شدند.
نمی‌توانی از این جزئیات و زیبایی بگذری، هر فرد با نگاهی کوتاه به بنا می‌گوید چه آدم‌هایی در این خانه به‌عنوان مهمان آمده‌اند و رفته‌اند، چه افرادی که در این خانه بیم و امید داشته‌اند و سعی داشتند با زیبایی و شکوه این خانه به سایر افراد فخرفروشی کنند، حالا فقط خانه مانده است و تزئینات آن، خانه مانده است و هاله‌ای از شکوه خود که بیانگر زندگی گذشتگان ما است، زندگی‌ای که امروز برای بسیاری از ما فراموش شده است معماری و هنری که با وجود اهمیت و کاربرد آن، در حال سلاخی است.
ویژگی‌های منحصربه‌فرد خانه تاریخی بخردی
علی نجیمی ورزنه، راهنمای تور بین‌المللی وزارت میراث فرهنگی کشور اولین فردی است که ویژگی‌های منحصربه‌فرد خانه تاریخی بخردی (کاخ سرهنگ) را برای اصحاب رسانه تشریح و در ادامه اظهار می‌کند: این بنای تاریخی متعلق به دوره صفویه است و یکی از معدود خانه‌های تاریخی کشور است که در آن می‌توان معماری و هنر سه دوره صفوی، زندیه و قاجار را مشاهده کرد، بی‌آنکه هرکدام از معماری و تزئینات دوره قبل تخریب شده باشد.
وی می‌افزاید: خانه تاریخی بخردی (کاخ سرهنگ) سال‌های سال مخروبه بود، درواقع از زمان دوره پهلوی اول این بنا بدون صاحب اداره می‌شد تا در مزایده‌ای که از طرف صندوق احیای وزارت میراث فرهنگی صورت گرفت، خانواده محمدی توانستند با مبلغ سه میلیارد تومان در این مزایده برنده شوند و شروع به بازسازی و مرمت این خانه تاریخی ارزشمند در شهر اصفهان کنند.
این کارشناس حوزه گردشگری و آثار تاریخی می‌گوید: پس از مزایده و بازسازی خانه تاریخی بخردی (کاخ سرهنگ)، این خانه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و مجلل‌ترین هتل‌های سنتی کشور به‌حساب می‌آید زیرا هتل‌های سنتی در کشور در نهایت بین ۱۰ تا ۱۲ اتاق دارد حتی هتل سنتی عامری‌ها در کاشان دارای ۱۶ اتاق است اما این هتل هم‌اکنون دارای ۲۰ اتاق، یک زیرزمین برای تبدیل نمایشگاه صنایع‌دستی و یک اتاق شاه‌نشین است.
وی ادامه داد: معماری تمام اتاق‌ها متعلق به دوره صفویه، زندیه و قاجار است و این هتل مثل برخی از هتل‌های سنتی نیست که مرمت دقیق و اصولی بر آن صورت نگرفته باشد و شاهد تغییر کالبد و تزئینات خانه تاریخی باشیم. در سیستم برق، گاز و آب‌رسانی حتی یک سوراخ در دیوار و طاق‌های اتاق‌ها و خود عمارت مشاهده نمی‌کنید و تمام انشعابات از کف ساختمان گرفته شده است تا اصالت و کالبد بناها به‌هیچ‌عنوان تغییر نکند.
نجیمی می‌افزاید: از سال ۹۶ تا پایان سال گذشته مرمت این خانه تاریخی ادامه داشت و از فروردین امسال خانه تاریخی بخردی (کاخ سرهنگ) به‌عنوان یک مکان تاریخی منحصربه‌فرد در گردشگری به‌ویژه گردشگران خارجی در حال فعالیت است.
تجلی معماری سه دوره تاریخی در خانه تاریخی بخردی
در ادامه مژگان محمدی، مدیر خانه تاریخی بخردی (کاخ سرهنگ) با اشاره به دغدغه و علاقه‌مندی خانواده‌اش برای حفظ و حراست بناهای تاریخی اظهار می‌کند: مادر و برادرهایم به دلیل علاقه وافری که به حفظ و نگهداشت خانه‌های تاریخی اصفهان داشتند، در مزایده این بنا شرکت کردند و با صرف مبلغ سه میلیارد تومان در مزایده این بنای تاریخی برنده شدند، اما مرمت این خانه به‌غیر از مرمت بخش شاه‌نشین تاکنون نزدیک ۳۰ میلیارد تومان هزینه برده است و از مدت ۱۷ سالی که وزارت میراث فرهنگی برای اجاره این خانه توسط خانواده‌ام مجوز داده است، نزدیک به چهار سال آن می‌گذرد.
وی ادامه می‌دهد: اصل بنا مربوط به دوره صفوی است و در دوره زندیه و قاجاریه تکمیل می‌شود و جزو معدود بناهایی در ایران است که می‌تواند معماری و هنر سه دوره تاریخی را نشان دهد و همین امر یکی از ویژگی مهم است که این بنای تاریخی را نسبت به سایر بناهای کشور منحصربه‌فرد و خاص می‌کند. بیشترین دخل و تصرف‌های این بنا برای دوره زندیه است و رنگ و لعاب و تزئینات این ساختمان متعلق به دوره زندیه است، ضمن اینکه در اصفهان بناهای دوره زندیه بسیار کم وجود دارد.
مدیر خانه تاریخی بخردی (کاخ سرهنگ) با اشاره به اینکه طرح‌ها و نقش‌هایی که در حیاط خانه شاهد آن هستیم، متعلق به دوران قاجار است، می‌گوید: رنگ‌بندی و بخشی از تزئینات این ساختمان به‌ویژه در ضلع غربی متعلق به دوره زندیه است. درواقع ضلع جنوبی این خانه معماری و تزئینات دوره صفویه، ضلع غربی معماری و تزئینات دوره زندیه و ضلع شرقی معماری و تزئینات دوران قاجار را دارد.
وی اضافه می‌کند: خانه تاریخی بخردی (کاخ سرهنگ) جز وخانه‌های اقماری و دارای چند حیاط بوده است که حیاط بیرونی حکم دفتر کار داشته و شاه‌نشین نیز دفتر مدیریت صاحب‌خانه بوده است، پشت ضلع شمالی خانه، حیاط اندرونی است و پشت ضلع جنوبی حیاط، غلام‌نشین است که متأسفانه از چهار جبهه فقط یک جبهه آن باقی مانده است. در شرق و غرب خانه حیاط‌های مهمانسرا قرار داشته که امروزه همه از بین رفته است؛ پیش‌بینی می‌شود این خانه دارای حداقل بین پنج تا شش حیاط مهمانسرا بوده است.
رعایت چیدمان خانه ایرانی و اصفهانی در معماری کاخ سرهنگ
محمدی ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه در اصفهان بادها از جنوب غربی به شمال شرقی می‌وزد، ضلع شمال خانه را مرتفع‌تر در نظر گرفته‌اند، به همین جهت در این خانه شاهد سیستم چیدمان خانه ایرانی و اصفهانی هستیم. همه تالارها از تزئینات خاص خود برخوردار است. این خانه همچون خانه‌های تاریخی دارای یک شاه‌نشین است اما متأسفانه امروزه به‌اشتباه برای برخی از خانه‌ها از چند شاه‌نشین نام‌برده می‌شود. هر خانه تاریخی _هیچ فرقی نمی‌کند که در کدام از شهرهای ایران ساخته‌شده باشد_ دارای یک شاه‌نشین است که در خانه‌های تاریخی اصفهان شاه‌نشین ضلع شمالی بوده است.
وی اظهار می‌کند: خانه تاریخی بخردی (کاخ سرهنگ) ملقب به خانه آثار است زیرا هر از هر نوع متریالی که در بناهای تاریخی شاهد هستیم، یک نمونه شاخص آن در این بنای تاریخی وجود دارد. کمتر بنای تاریخی را شاهد هستیم که در حیاطش این‌چنین تزئینات چهار رنگ برجسته‌ای وجود داشته باشد، ما سعی کرده‌ایم مرمت این خانه به بهترین نحو ممکن صورت گیرد و تا جایی که در توانمان بود دخل و تصرفی که نشان از جعل باشد انجام ندادیم، تنها کاری که در این خانه صورت گرفته است مرمت با حداقل تداخل در بنا بوده است.
مدیر خانه تاریخی بخردی (کاخ سرهنگ) ادامه می‌دهد: طی صحبتی که با خاندان حاج‌رسولی‌ها انجام دادم، زمانی که دولت صفوی از قزوین به اصفهان نقل مکان می‌کند، این خاندان هم به اصفهان نقل مکان می‌کنند و این منطقه را برای ساخت خانه در نظر می‌گیرند. پس از حمله افغان‌ها به اصفهان بخشی اعظمی از این خانه همچون سایر بناها تخریب می‌شود و در دوره زندیه مجدد بخش‌هایی از این خانه ساخته و تکمیل می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: بنا به گفته خاندان حاج‌رسولی‌ها فردی به نام «زکی خان» که سرسلسله این خاندان است، مجلسی را تشکیل می‌دهد و مهر شاهی نادرشاه را می‌گیرد و بعد از آن پسر وی حاج‌رسول به‌عنوان سرسلسله حاج‌رسولی و صاحب این خانه می‌شود، آخرین مالک این خانه سرهنگ بخردی در دولت پهلوی است، این سرهنگ فامیلش همان حاج‌رسولی‌ها بوده است اما به‌واسطه خرد و درایتی که داشته است، پهلوی به او لقب بخردی می‌دهد و به همین جهت این خانه به‌عنوان خانه تاریخی بخردی شناخته می‌شود.
دلیل نام‌گذاری برخی تالارها به شکم‌دریده
پس از توضیحات اولیه، محمدی اصحاب رسانه را به بازدید از ضلع جنوبی خانه قسمت غلام‌نشین خانه دعوت می‌کند، قسمتی که در آن خبری از تزئینات مسحورکننده همچون حیاط خانه نیست. در ادامه راه برای رسیدن به قسمت غلام‌نشین به تالاری به نام «شکم‌دریده» برمی‌خوری، تالاری که بیش از هر چیز دیگری عنوان آن برای بازدیدکنندگان جالب به نظر می‌رسد.
محمدی در پاسخ به پرسش‌های اصحاب رسانه مبنی بر دلیل نام‌گذاری این تالار می‌گوید: تالارهایی که با نام شکم‌دریده از آن نام‌برده می‌شود، مربوط به دوره صفوی است و در هیچ‌یک از دوره‌های تاریخی به‌غیر از دوره صفوی شاهد این نوع تالار نیستیم. در دوره صفوی یک سری سواره‌نظام وجود داشته است که به آدم‌های پیاده و معمولی جهت غارت اموالشان حمله می‌کردند، در اصفهان برای جلوگیری از این امر ساباط و دالانی در کوچه‌ها تعبیه می‌کردند که به دلیل ویژگی هندسی و معماری این ساباط‌ها، سواره‌نظام قادر به رد شدن از زیر آن‌ها را ندارند.
وی ادامه می‌دهد: ساباط‌ها به دلیل قوسی که دارد به جایی متصل نیست و به‌مرورزمان در اثر بارش برف و باران، ریزش پیدا می‌کند، درواقع در اثر ریزش دیوار مجاور ساباط، خانه فردی که ساباط به آن متصل بود آسیب می‌دید، برای جلوگیری از ریزش ساباط و آسیب دیدن خانه، دیوار کنار ساباط را می‌شکافتند و جزو فضای خانه می‌آوردند که این امر باعث به وجود آمدن تالارهای می‌شد؛ به دلیل شکافتن و ایجاد تالارها به آن‌ها شکم‌دریده می‌گفتند.
تالار عروس نگینی در دل خانه تاریخی بخردی
پس از بازدید قسمت غلام‌نشین خانه به سمت غربی خانه می‌رویم، به سمتی یکی از مجلل‌ترین تالارهای خانه با عنوان «تالار عروس» قرار دارد، تالاری که اوج تزئینات و توجه به جزئیات در آن به‌کار برده شده است و هر فرد با ورود به آن مسحور زیبایی خیره‌کننده‌اش می‌شود.
محمدی درباره این تالار می‌گوید: همان‌طور که قبلاً گفته شد، قسمت غربی خانه متعلق به دوران زندیه است. تزئینات و معماری این دوره با دوره صفویه و قاجاریه بسیار تفاوت دارد. در دوره صفویه بیشتر شاهد دقت در نوع معماری و سازه هستیم و توجه به تزئینات بسیار کمتر از دوره زندیه است و دوره قاجاریه به خاطر شرایط بد اقتصادی آن زمان شاهد کمترین توجه به نوع کیفیت مواد به‌کار رفته در بنا و تزئینات آن هستیم.
مدیر خانه تاریخی بخردی (کاخ سرهنگ) در ادامه اظهار می‌کند: در دوره زندیه شاهد توجه به تزئینات بسیاری در خانه‌ها هستیم و نوع تزئینات به‌کار برده شده در خانه به‌نوعی ابزاری برای فخرفروشی صاحب‌خانه به میهمانان بوده است. تالار عروس در گذشته کاربری و فضای خصوصی برای مردها و زن‌های خانه داشته است، به همین خاطر برخلاف تزئینات قسمت شاه‌نشین که از تصاویر و رویدادهای رسمی روز جامعه استفاده شده است در این فضاها بیشتر به رویدادها و تصاویر با مضمون خصوصی‌تر همچون میهمانی‌ها پرداخته شده است.
پس از توضیحات محمدی به فضای حوض‌خانه، شگفت‌انگیزترین قسمت بنا از لحاظ معماری می‌رویم؛ معماری که بنا به گفته مدیر خانه تاریخی بخردی (کاخ سرهنگ) نمونه آن را در کمترین بنای تاریخی کشور شاهد هستیم.
بنا به گفته محمدی فضای حوض‌خانه کاخ سرهنگ تنها نمونه فضای باز است که در کشور نمونه باز این‌چنینی وجود ندارد.
در آخر به مهم‌ترین بخش خانه همان فضای شاه‌نشین خانه بخردی می‌رویم، فضایی که بنا به گفته مدیر خانه هنوز مرمت و بازسازی آن تکمیل نشده است و با توجه به جزئیات و تزئینات خاصی که در این تالار به‌کار برده شده است، مرمت کامل آن حداقل چهار سال به طول می‌انجامد.
وی در ادامه در توضیح قسمت شاه‌نشین خانه می‌گوید: فضای شاه‌نشین مجلل‌ترین و بزرگ‌ترین قسمت هر بنای تاریخی است و در خانه بخردی هم این اتفاق از لحاظ تزئینات، معماری و توجه به جزئیات را شاهد هستیم. هرچند از لحاظ ظاهر تالار عروس تزئینات بیشتری نسبت به قسمت شاه‌نشین خانه دارد، اما این قسمت از لحاظ تکنیک و رعایت جزئیات در تزئینات بیشتر از تالار عروس است. حجم طلاکاری‌ها نیز در قسمت شاه‌نشین بیشتر از سایر قسمت‌ها و تالارهای خانه است.
محمدی می‌افزاید: نمونه هفت‌دری قسمت شاه‌نشین خانه بخردی از لحاظ فاخر بودن و توجه به جزئیات در ایران بسیار کم است، این هفت‌دری از لحاظ اندازه و مساحت از ۹ دری که در خانه تاریخی اصفهان وجود دارد، یعنی صاحب‌خانه با نصب این هفت‌دری می‌خواسته است کیفیت را به میهمانان نشان دهد.
وی اظهار می‌کند: ما ریزترین گره‌ای که در بنای تاریخی خانه کار شده است را در گوشواره قسمت شاه‌نشین داریم، هر گره‌ای که در گوشواره‌های بالای قسمت شاه‌نشین این خانه کار شده است در ابعاد شش در شش سانتی‌متر است.
بازدید با عکس یادگاری اصحاب رسانه به پایان می‌رسد، هوا گرگ‌ومیش است، از درِ خانه که خارج می‌شوی حس و حال و هوایت به‌یک‌باره تغییر می‌کند انگار دوباره از گذشته به زبان حال سفر کردی، زمانی که کمترین ارزش را به داشته‌ها و هویت خود به‌ویژه معماری خود هستیم، تابلوهای نئون مغازه‌ها و پاساژها یادآوری می‌کند، هرچه هست در آن خانه و معماری گذشته است. این بار بدون استرس از گم‌شدن در کوچه شماره ۱۶ راه بازگشت می‌پیمایم.
نظر شما