به گزارش خبرنگار ایمنا، بیش‌فعالی اختلالی است که باعث می‌شود، کودکان در کنترل رفتارهای خود دچار مشکل شوند. این اختلال یکی از شایع‌ترین اختلالات روانپزشکی در کودکان است. شیوع این بیماری در پسران سه برابر بیشتر از دختران و میزان شیوع این بیماری در کودکان زیر ۱۸ سال، ۲/۷ درصد و در بزرگسالان ۳.۴ درصد است.
کودکان با اختلال بیش‌فعالی دچار مشکل در کنترل رفتارهای خود هستند. آنها ممکن است در مکان‌هایی که باید آرام باشند بیش از اندازه سروصدا و جنب‌وجوش داشته باشند و همینطور در ارتباط با سایر همسالان خود دچار مشکل باشند؛ به همین دلیل دچار مشکلات عملکردی فراوانی در منزل و مدرسه خواهند شد. آنها ممکن است دچار افت تحصیلی شوند و به علت اینکه درک درستی از خطر ندارند، خود را در شرایط بسیار خطرناکی قرار دهند.
این اختلال با افزایش سن بهتر می‌شود، اما ممکن است در بزرگسالی هم ادامه پیدا کند؛ در این صورت بیش‌فعالی تخفیف پیدا می‌کند، اما رفتارهای تکانشی، ضعف تمرکز و ریسک‌پذیری ممکن است بدتر شوند. این مسائل ممکن است با یادگیری، کار و نحوه ارتباط فرد با دیگران تداخل پیدا کنند. افسردگی، اضطراب، اعتماد به نفس پایین و سوءمصرف مواد در بزرگسالان مبتلا به ADHD شایع است.
علائم و نشانه‌های اختلال بیش‌فعالی – نقص توجه
علائم ADHD از بی‌توجهی تا بیش‌فعالی می‌تواند متغیر باشد. طبیعی است که کودکان گاهی در تمرکز دچار مشکل شوند، اما کودکان مبتلا به ADHD، به صورت ادامه‌دار با این مشکل مواجه‌اند. این علائم می‌تواند شدید باشد و برای آنها در مدرسه، خانه و در ارتباط با دوستانشان مشکل ایجاد کند. بر اساس اینکه کدام دسته از علائم در فرد قوی‌تر است، ADHD را در سه نوع مختلف دسته‌بندی می‌کنیم:
بی‌توجه (Inattentive): در این نوع از اختلال، منظم انجام دادن و به پایان رساندن یک کار، توجه به جزئیات یا پیروی از دستورالعمل‌ها برای کودک دشوار است. توجه او به راحتی منحرف می‌شود یا جزئیات کارهای روزمره خود را فراموش می‌کند.
بیش‌فعال – تکانشی (Impulsive/Hyperactive): در نوع بیش‌فعالی – تکانشی، کودک بی‌قرار است و زیاد صحبت می‌کند. نشستن طولانی مدت (برای غذا خوردن یا هنگام انجام تکالیف) برای او دشوار است. کودکان کوچک‌تر ممکن است به صورت مداوم بدوند، بپرند یا از جایی بالا بروند.
در این نوع از اختلال ADHD، کودک احساس بی‌قراری می‌کند و روی رفتار خود کنترل ندارد. ممکن است صحبت دیگران را قطع کند یا در زمان‌های نامناسب صحبت کند. برای او سخت است که نوبت را رعایت کند یا به دستورالعمل‌ها گوش دهد. کودکان مبتلا به تکانشگری ممکن است آسیب و جراحات جسمی بیشتری را نسبت به دیگران تجربه کنند.
ترکیبی (Combined): در این حالت، علائم هر دو نوع بالا به طور مساوی در کودک وجود دارد.
علل اختلال بیش‌فعالی – نقص توجه
مطالعات انجام شده، تأثیر مواردی مانند مصرف زیاد قند، تماشای زیاد تلویزیون، عوامل اجتماعی و محیطی مانند فقر یا مشکلات خانوادگی را در ایجاد ADHD تأیید نمی‌کنند؛ البته این موارد می‌توانند شدت علائم را بیشتر کنند، اما شواهد آنقدر قوی نیست که بتوانیم به این نتیجه برسیم که این‌ها، عوامل ایجاد ADHD هستند.
علل و عوامل خطر ADHD ناشناخته است، اما تحقیقات فعلی نشان می‌دهند که ژنتیک نقش مهمی در ابتلاء به این بیماری دارد. سابقه بیماری ADHD در اعضای خانواده و همچنین سابقه سایر اختلالات روانی (مانند افسردگی، اضطراب و وسواس ) در والدین ، ریسک ابتلاء به ADHD را در کودکان بالا می‌برد.
علاوه بر ژنتیک، علت‌های احتمالی و عوامل خطر دیگری نظیر آسیب مغزی، قرار گرفتن در معرض آلودگی‌های محیطی در دوران بارداری یا در سنین پایین مانند سرب، مصرف الکل و دخانیات در دوران بارداری، زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد نیز توسط محققان در حال بررسی است.
تشخیص بیش‌فعالی
تشخیص بیماری در کودک مبتلا به ADHD روش واحدی ندارد؛ در واقع هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص بیش فعالی وجود ندارد. بسیاری از مشکلات دیگر مانند اضطراب، افسردگی، مشکلات خواب و انواع خاصی از اختلالات یادگیری می‌توانند علائم مشابهی داشته باشند.
در تشخیص این بیماری عمدتاً بنابر تعریف بیش‌فعالی و علت به وجود آمدن آن و علائم بیماری، با گرفتن شرح حال کودک از اطرافیان و پر کردن چک لیستی از علائم صورت می‌پذیرد. تشخیص باید توسط متخصص صورت گیرد و توصیه می‌شود برای تشخیص و درمان ADHD از متخصصان آن حوزه کمک گرفته شود.
عوارض بیش‌فعالی بیش از آن چیزی که فکر می‌کنید می‌تواند زندگی فرد را با مخاطرات جدی مواجه کند. حوادث، اعتیاد و مشکلات در روابط اجتماعی با همسر و همکاران از جمله این مشکلات هستند.
این علائم می‌تواند در محل کار، خانه یا روابط ناخوشایند باشند و ممکن است در سنین بالاتر متفاوت باشند؛ به عنوان مثال، بیش‌فعالی بزرگسالان ممکن است به عنوان بی‌قراری شدید ظاهر شود. وقتی سن بیمار افزایش یابد، علائم نیز می‌توانند شدیدتر باشند.
درمان ADHD
درمان سریع، کامل و قطعی برای بیش‌فعالی وجود ندارد، اما علائم آن قابل کنترل هستند؛ در واقع می‌توان بیماری و نشانه‌های آن را کاهش داد و با توانبخشی و به‌کارگیری روش‌های روان درمانی، اینگونه افراد را با شرایط محیطی سازگارتر کرد. حتی می‌توان کمک کرد که نوع عادی زندگی را در پیش بگیرند و به درس و کار مشغول شوند.
روش‌های رایج درمان ADHD توسط پزشکان و روانشناسان، به‌کارگیری دارو، مشاوره برای فرد و خانواده، به کارگیری روش‌های جدید در زندگی آنها و تغییر مدرسه و برخی فعالیت‌ها است. برخی داروها به افراد مبتلا کمک می‌کند تا تمرکز خود را ارتقا بخشند، اما با نظریه پزشک متخصص باید دقت کرد که دارو به چه میزان، چند نوبت و برای چه مدت مصرف شود. از آنجا که شایع‌ترین این داروها ریتالین ضروری است که میزان آن به تناسب دلخواه والدین و مربیان کم و زیاد نشود و حتماً مطابق دستور پزشک مصرف شود.
مسائل و مشکلات کودک بیش‌فعال باید به درستی در نظر گرفته شود. تنبیه بدنی همیشه اثر سو دارد و باید از آن اجتناب کرد. تذکرهای نابه‌جای آشنایان، اعتماد به نفس کودک را سرکوب می‌کند و منجر به ناتوانی او بر انجام کارهای حتی ساده می‌شود. او که به علت ضعف توجه و تمرکز، پیشرفت تحصیلی قابل قبولی ندارد، برای فرار از این مشکلات، تحصیلات را بی‌فایده می‌داند.
در این موارد، برخوردهای صحیح و معقول از جانب خانواده، صبر زیادی می‌خواهد. مادر و پدر، کودکی را می‌بینند که با آنها دچار مشکل است، تکالیف خود را به درستی انجام نمی‌دهد، وسایل خانه را می‌شکند، لوازم خود را گم می‌کند، آموزگارش با او مشکل دارد و با هم‌کلاسی‌ها تفاهم ندارد و هنگامی که علت اینگونه برخورد از کودک پرسیده می‌شود، او گیج و مبهوت نمی‌داند مشکل از کجاست، اما کودک می‌بیند که از کودکی با او برخوردهای بیشتری انجام شده، بیشتر او را طرد کرده‌اند، بیشتر به او تذکر داده‌اند و پیوسته افراد به او یادآور می‌شوند که او دارد اشتباه می‌کند، گاهی به او توهین می‌کنند یا تنبیه بدنی و برخورد فیزیکی را از اطرافیان خود می‌بیند، اما علت آن را نمی‌داند.
کودک از بیماری خود شناخت ندارد و تا سنین نوجوانی نیز به دست آوردن این شناخت بعید است. کودک تنها می‌فهمد مورد تبعیض و ظلم واقع شده و با بقیه فرق دارد، بنابراین اگر والدین آگاه باشند و اطلاعات کافی راجع به چگونگی برخورد با فرزند بیش‌فعال خود را بدانند، از بسیاری از مسائل ذکر شده اجتناب می‌کنند. در درجه اول، الگوی صحیح روابط سالم بین فرزند و والدین شکل می‌گیرد و این امر از ضعف اعتماد به نفس کودک جلوگیری می‌کند.
رابطه تنگاتنگ بیش‌فعالی با افسردگی
در هماهنگی این اطلاع‌رسانی، مشاور نقش بسیار پر اهمیتی را می‌تواند ایفا کند. با شرکت دادن فرد بیش‌فعال در گروه‌های درمانی، صحبت با والدین، آگاهی دادن به مربی و کنترل اطرافیان، کودک توانمندتر می‌شود و بهتر حریف مشکل خود می‌شود. از آنجا که بیش‌فعالی با افسردگی رابطه تنگاتنگی دارد، باید از قرار دادن کودک در شرایط پر استرس و اضطراب‌آور که موجب موفق نشدن او و در نتیجه ضعف اعتماد به نفس می‌شود، خودداری کرد.
تشخیص درست، درمان به جا و اطلاع‌رسانی، رمزهای موفق رفتار با این کودکان هستند. اگر دارای بیش‌فعالی هستید، جلوی کلاس بنشینید تا کمتر حواستان پرت شود، هنگام انجام تکالیف وسایل الکترونیکی خود از قبیل تلفن همراه را خاموش کنید، مسئولان مدرسه خود از قبیل مدیر، معاون، آموزگار را در جریان بگذارید و به صورت خیلی شفاف، وضعیت خود را برای آنها توضیح دهید و از تمام ابزاری که می‌تواند به سازماندهی و نظم و ترتیب کارها کمک کند، استفاده کنید.
دوستان نزدیک فرد و خانواده آنها را در جریان امر قرار دهید. نیاز نیست که آنها بدانند کودک شما بیش‌فعال است و اختلال تمرکز دارد، بلکه می‌توان به صورتی دوستانه به آنها گفت که کودک برخی اوقات حرف‌های تندی می‌زند یا کارهایی می‌کند که منظوری ندارد اما این‌ها قلبی نیستند و در اصل او دوست بسیار خوب و مصممی می‌تواند باشد؛ چرا که ممکن است کودک به دوستان خود در شرایط هیجانی توهین کند یا آنها را از خود براند. معمولاً این موارد به ندرت پیش می‌آیند و به همین دلیل اطلاع قبلی می‌تواند بسیار مفید باشد.
کودکان بیش‌فعال در برخی موارد بسیار باهوش هستند. در حقیقت افراد بیش‌فعال با اینکه گاهی اوقات اختلال تمرکز دارند، در عین حال توانایی‌های خود را نیز دارند؛ مهم این است که این توانایی‌ها که از فرد به فرد متفاوت است، شناخته و کانالیزه شده و روی این نقاط به عنوان قوت کار شود.
نظر شما