به گزارش خبرنگار ایمنا، رشد شهرنشینی در پی افزایش مهاجرت و جمعیت، موجب شده است تا تراکم شهر در ابعاد مختلف افزایش بی‌سابقه‌ای پیدا کند. افزایش تراکم ساختمانی در شهرها موجب افزایش جمعیت ساکن در محلات می‌شود و به تبع تغییرات انجام شده، عوامل مؤثر دیگری که تابعی از میزان جمعیت ساکن در محله است نیز تغییر پیدا می‌کند.
افزایش جمعیت محلات و تراکم ساختمانی موجب تغییر در تولید و جذب سفرها یا اهداف مختلف می‌شود، به عبارت دیگر هرچقدر تراکم ساختمانی و به تبع آن تراکم جمعیت در یک مکان افزایش یابد، تولید و تقاضای سفر نیز بیشتر می‌شود و لازم است زیرساخت‌های شهری در حوزه‌های مختلف از جمله حمل‌ونقل توسعه پیدا کند.
تغییرات تراکمی تأثیرات عمده‌ای بر شبکه حمل‌ونقل، ترافیک و الگوی تولید و جذب سفرها دارد، به نحوی که هرگونه تغییر در ضریب سطح اشغال بنا از جمله افزایش یا کاهش، تأثیر مستقیمی بر میزان جمعیت ساکن در شهر و به تبع آن جمعیت شاغل، تعداد دانش‌آموزان و دانشجویان و تعداد واحدهای کسب دارد.
چنانچه راهکارهای کنترل یا هماهنگی با افزایش تراکم در طرح‌های شهری لحاظ نشود، ناهماهنگی میان سیستم حمل‌ونقل و زیرساخت‌ها با فرآیند متراکم‌سازی به وجود می‌آید. تداوم این روند موجب بروز پیچیدگی‌ها و مشکلات عدیده‌ای می‌شود که ازدحام ترافیک در معابر شهری از نمودهای اولیه آن است.
در گفت‌وگو با فرانک باقری، کارشناس شهرسازی مفهوم تراکم شهری و تأثیر آن بر روند توسعه شهر در ابعاد مختلف را بررسی کردیم. مشروح گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
تراکم شهری پیامد چیست؟
طی دهه‌های اخیر، کلانشهرها به نحو بی‌سابقه‌ای گسترش یافته است، به نحوی که آلودگی‌های زیست‌محیطی، ترافیک بالای درون‌شهری، جدایی بیش از حد محل کار و مسکن، توسعه بی‌رویه شهرها روی اراضی زراعی و اتلاف وقت از نتایج گسترش ناموزون و افزایش تراکم شهری است.
به منظور حل این معضل‌ها، گسترش عمودی شهر و احداث ساختمان‌های بلندمرتبه از جمله راهکارهای منطقی و اقتصادی است. مسئله "تراکم ساختمانی" به عنوان ابزار اصلی جهت کنترل گسترش و فشردگی شهر، مزایایی همچون استفاده بهینه و اقتصادی از زمین شهری، کوتاهی فاصله بین کاربری‌های شهری، کاهش آلودگی هوا، کاهش مصرف سوخت، کاهش اتلاف وقت و دستیابی به توسعه پایدار شهری را به دنبال خواهد داشت، اما این گسترش کالبدی در بسیاری از موارد بیش از روند افزایش جمعیت بوده است.
گسترش عمودی شهرها چه توجیهی دارد؟
بخش‌هایی از اراضی شهری که بتوان از آنها به عنوان محل مناسبی برای استقرار کاربری‌های مختلف استفاده کرد، طی چند دهه اخیر به شدت کاهش یافته و موجب افزایش قابل توجه قیمت اراضی در بعضی از مناطق شهر شده است؛ لذا گسترش عمودی شهر دارای توجیه منطقی و اقتصادی است و احداث بناهای بلندمرتبه در جهان در پی افزایش تراکم شهری مطرح شد. متخصصان عرصه شهرسازی و معماری به جست‌وجوی راهکارهایی پرداختند که فرآیند احداث بناهای شهری را با اصول شهرسازی و طراحی شهری هماهنگ کند.
تئوری الگوی شهر فشرده از سوی بسیاری از کارشناسان شهری برای دستیابی به توسعه پایدار در شرایط رشد شهرنشینی و افزایش تراکم شهری مطرح شده است. مسئله تراکم، به خصوص "تراکم ساختمانی" به عنوان ابزار اصلی جهت کنترل گسترش و فشردگی شهر یا به عبارتی شکل شهر مطرح است و متخصصان شهری که طرفدار بلندمرتبه‌سازی هستند، مزایایی همچون استفاده بهینه و اقتصادی از زمین شهری، کوتاهی فاصله بین کاربری‌های شهر، کاهش آلودگی هوا، کاهش مصرف سوخت، کاهش اتلاف وقت و رسیدن به توسعه پایدار شهری را برای بلندمرتبه‌سازی عنوان می‌کنند.
مخالفان گسترش عمودی شهر چه استدلالی برای توجیه نظر خود دارند؟
مخالفان این نظریه مشکلاتی همچون هزینه و تکنولوژی سنگین احداث ساختمان‌ها، منحصر بودن فناوری مورد نیاز برای تعداد خاصی از کشورهای پیشرفته، تمرکز بیش از حد جمعیت، تراکم فعالیت‌های اجتماعی، تعرض به حقوق شهروندی، مشکلات زیست‌محیطی، فشار بر زمین و نظیر آن را برای انتقاد از الگوی شهر فشرده مطرح می‌کنند، اما نکته‌ای که باید مورد بررسی قرار بگیرد، این است که در کشورهای در حال توسعه ساختمان‌های بلندمرتبه معمولاً بدون هیچ‌گونه ارزیابی مکان و شرایط، تعریف و احداث می‌شود.
تجربه شهرسازی ایران از بلندمرتبه‌سازی چیست؟
معیارهای مؤثر در مکان‌یابی ساختمان‌های بلندمرتبه مشخص نیست؛ لذا این پدیده نگرانی‌های زیادی برای کارشناسان و مدیران توسعه شهری به وجود آورده است. بی‌توجهی به این پدیده در بسیاری از موارد نتایج منفی و زیربنایی بیشتری نسبت به اثرات مثبت آن به همراه خواهد داشت. سیاست‌های شهرنشینی در ایران با انگیزه صرفه‌جویی در مصرف زمین‌های گران‌قیمت در مراکز شهرهای بزرگ موجب شده است تا شهرهای امروز کشور به سمت بلندمرتبه‌سازی پیش برود.
راهکارهای اجرایی جهت پاسخگویی به نیازهای روزافزون جمعیت به مسکن، کمبود زمین و رشد غیرمنطقی قیمت آن در سراسر کشور و افزایش تقاضا جهت اسکان در کلانشهرها، سیاستمداران را بر آن داشت که ضوابط و مقررات افزایش تراکم و بلندمرتبه‌سازی را در سال ۱۳۶۹ تصویب کنند.
بلندمرتبه‌سازی راهکاری مؤثر است؟
طی سال‌های اخیر تدوین خط‌مشی کلی جهت تشویق بلندمرتبه‌سازی، تطبیق الگوی تفکیک زمین‌های شهری با مقتضیات بلندمرتبه‌سازی و تشویق به تجمیع قطعات در مناطق نوسازی شده مورد تاکید بوده است. در قرن حاضر تشدید مسائلی از قبیل افزایش جمعیت، گسترش شهرنشینی، تقاضای مردم برای سکونت یا کار در محل خاص و جلوگیری از گسترش شهرها جزو عواملی محسوب می‌شود که افزایش تراکم ساختمانی در شهرها را مورد تاکید قرار داده است؛ لذا این روند باید به صورت تدریجی انجام و به موازات آن زیرساخت‌های لازم مهیا شود.
این پدیده می‌تواند به بسیاری از مسائل شهری همچون کمبود زمین و مسکن، بهینه کردن هزینه تأسیسات شهری و جلوگیری از رشد افقی شهرها پاسخ دهد، اما از سوی دیگر پدید آورنده مشکلات و نارسایی‌هایی همانند اختلال در تأسیسات زیربنایی و خدمات شهری از جمله ترافیک است و تأثیرهای نامطلوب کالبدی و زیست‌محیطی بر فضاهای شهری دارد.
نظر شما