به گزارش خبرنگار ایمنا، درگیری میان ایروان و باکو در سال ۲۰۲۰، تحول مهمی در وضعیت مرزهای جمهوری آذربایجان با ایران و ارمنستان ایجاد کرد و با کنار رفتن جمهوری قره‌باغ و پیوستن دوباره آن به حاکمیت جمهوری آذربایجان، پس از سه دهه نوارهای مرزی در منطقه شمال غرب رسمیت یافت اما آنچه در میان درگیری‌های اخیر آذربایجان و ارمنستان، باعث شده است مرز مشترک ایران و ارمنستان به خطر بیفتد، کریدور نخجوان به جمهوری آذربایجان است که با نام «دالان زنگه‌زور» در نقشه‌های جغرافیایی مشخص می‌شود و همان مرز ۳۸ کیلومتری مشترک ایران و ارمنستان در نوار جنوب خاک ارمنستان است که می‌تواند آذربایجان را به نخجوان وصل کند.
با اینکه ارمنستان قصد واگذاری «زنگه‌زور» به آذربایجان یا هر کشور دیگری را ندارد اما ایران به عنوان کشور سوم که به صورت مستقیم تحت تأثیر این تصمیم قرار خواهد گرفت، از آغاز اعلام کرد اجازه نخواهند داد درگیری‌های دو کشور منجر به از دست رفتن مرز ایران و ارمنستان شود. سفر اخیر نخست‌وزیر ارمنستان به تهران علاوه بر تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، اهداف زیادی را در راستای و حفظ صلح و امنیت در منطقه قفقاز دنبال می‌کرد. گفت‌وگوی ایمنا با پاتریک ساهاکیان، کارشناس روابط بین‌الملل را درباره دستاوردهای این سفر در ادامه می‌خوانید:
اهداف اقتصادی و سیاسی ایران از تقویت روابط با ارمنستان چیست؟
دستاوردهای سفرهای اخیر مقامات این دو کشور را می‌توان در زمینه‌های مختلف تقسیم‌بندی کرد، بخش عمده این دستاوردها اقتصادی است و در زمینه حامل‌های انرژی نیز مباحثی مطرح شده است از جمله انتقال گاز و برق از دو طرف به این دلیل که گاز از خطوط ایران به ارمنستان صادر و در برخی فصول از ارمنستان به ایران صادر می‌شود.
نظر برخی کارشناسان این بود که سقف مبادلات و تراز تجاری کشور با چشم‌انداز یک میلیارد دلار تعریف شود اما آخرین اظهارات دو رئیس دولت نشان داد که افزایش تبادلات تا سقف سه میلیارد دلار برنامه‌ریزی شده است که این رقم قابل توجه است، از سوی دیگر باید در نظر داشت که منطقه قفقاز به خاطر مرز مشترک با ایران در حوزه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از اهمیت زیادی برخوردار است و در منطقه قفقاز جنوبی که از کشورهای گرجستان، ارمنستان و آذربایجان تشکیل می‌شود دو کشور دارای مرز مشترک خاکی با ایران هستند و تأثیرات این کشورها بر سیاست خارجی ایران بسیار زیاد است. بر همین اساس ایران در نظر دارد که در قفقاز آرامش و امنیتی برقرار شود از سوی دیگر مخالف هر گونه تغییر در مرزهای جغرافیایی کشورهای همسایه است به همین دلیل تلاش می‌کند مسائل را از طریق دیپلماسی و مهم‌تر از آن با حضور و میانجیگری کشورهای منطقه حل کند نه کشورهای غربی که منافع خود را در این منطقه دنبال می‌کنند.
پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان در ابتدای دوره نخست‌وزیری خود تمایلاتی به غرب داشت که اکنون مشخص شده است تمام آنها به ضرر ارمنستان بود. حضور صهیونیست در منطقه یکی دیگر از مشکلات ایران است که سیاست‌های آذربایجان می‌تواند سرعت این پیشروی را افزایش دهد، در حالی‌که ایران هیچ‌گاه موافق ایجاد پایگاه‌های نظامی صهیونیست‌ها در منطقه قفقاز نیست و در گذشته این اتفاق به واسطه آذربایجان رخ داد.
نقش روسیه در حل اختلافات مرزی بین آذربایجان و ارمنستان چیست؟
سیاست‌های پوتینیسم درباره مرزهای کشورهای استقلال یافته از اتحاد جماهیر شوروی این است که آنها را بخشی از مرز و حاکمیت غیررسمی خود می‌داند، بنابراین اگر اتفاقاتی در داخل این کشورها رخ دهد که نقشی در تغییر مرزها نداشته باشد برای روسیه از اهمیت چندانی برخوردار نیست اما به واسطه اینکه ارمنستان تکرار اشتباهی نباشد که گرجستان در سال ۲۰۱۴ و اوکراین در سال جاری انجام دادند و به اتحادیه اروپا نزدیک شدند، در نظر دارد که هرگز اجازه ندهد که این کشورها پای ناتو و اتحادیه اروپا را به منطقه باز کنند.
سیاست‌های اشتباه پاشینیان در گذشته باعث شد که حمایت‌های ایران و روسیه کمرنگ شوند اما سیاستی که در حال حاضر ترویج می‌شود این است که دو کشور از طریق دیپلماتیک و میانجیگری ایران مشکلات خود را حل کنند. ایران نیز نظری به ناامنی در منطقه ندارد در واقع عقلانیت در عملکرد ایران این است که مشکلات را به شکل دیپلماتیک حل کند و بر همین اساس تمام تلاش خود را به کار می‌گیرد.
آذری‌ها همواره تلاش می‌کنند که درگیری‌های بین ارمنستان و آذربایجان را به شکل جنگ دینی و مذهبی درآورند زیرا معتقدند که ایران و آذربایجان دو کشور مسلمان به ویژه شیعه هستند، پس می‌توانند با یکدیگر همکاری کنند، این در حالی است که آذربایجان از هویت مستقلی به نام آذری و ترک زبانی برخوردار است که هویت پان‌ترکیسم را بر هرگونه هویت دیگری ترجیح می‌دهد، بنابراین نمی‌تواند به ایران نزدیک شود زیرا سیاست‌های پان‌ترکیسم توسعه‌طلبی و اتحاد ترک‌زبانان است و ایران در این شرایط منافعی ندارد. علاوه بر این تعلیمات تشیع در آذربایجان مغایراتی با تشیع ایران دارد؛ از جمله اینکه در این کشور صدای اذان به گوش نمی‌رسد و همه مراسم مذهبی و دینی به شکل محدود برگزار می‌شود.
گرایش اصلی مقامات آذربایجان به ترکیه، تجزیه‌طلبی ایران از طریق استان‌های آذری‌زبان، اتحاد تمام آذری‌زبانان است پس منافع همگرایی با ایران ندارن، بر این اساس همواره در نظر دارند که ایران را به رفتار غیرمیانجیگرانه محکوم کند.
چرا آذربایجان موضوع گسترش همکاری‌های بین ایران و ارمنستان را به زیان خود برداشت کرده است؟
سیاست‌هایی را که آذربایجان در عرصه داخلی و بین‌المللی دنبال می‌کند، می‌توان به دو بخش تقسیم کرد؛ نخست تلاش برای هویت‌سازی آذری‌ها که موضوع پنهانی نیست و از گذشته وجود داشته است. هویت آذری و ترک بودن برای آنها بسیار مهم است و در تمام حرکاتی که انجام می‌دهند و تفکراتی که در ذهن دولتمردان و بخشی از جمعیت آذری‌زبانان آذربایجان وجود دارد این است که این هویت را در سیاست‌های داخلی خود تقویت کنند. در سیاست خارجی نیز تلاش می‌کنند که با ادامه موضوع تجزیه‌طلبی، استان‌های آذری‌زبان ایران را به خود الحاق کنند.
تراز تجاری آذربایجان با رژیم صهیونیستی نیز قابل ملاحظه است و در سال ۲۰۱۸ به ۸۰۰ میلیون دلار رسید. موضوع منابع نفتی آذربایجان نیز مطرح است که باعث می‌شود کشورهای دیگری مانند ترکیه تلاش کنند که از منافع مادی آن برای تقویت بخشی از قدرت بالقوه خود بهره گیرند همچنین آذربایجان به دلیل ارتباط با رژیم صهیونیستی برخی از سیاست‌های مربوط به تحکیم و قدرت‌بخشی به صهیونیسم در منطقه را ترویج می‌کند، به همین دلیل نمی‌تواند دوست مشترکی با ایران داشته باشد و این موضوع باعث می‌شود برای ترویج سیاست‌های داخلی و خارجی خود بر ضد ایران جبهه‌گیری کنند.
آیا تقویت روابط با ارمنستان به تثبیت مرزها و منطقه قفقاز خواهد انجامید؟
رؤسای دو دولت که در ارمنستان نخست‌وزیر و در ایران رئیس‌جمهور هستند، به تازگی دیدارهایی داشتند. یکی از دستاوردهای سفر نخست‌وزیر ارمنستان به ایران، اشاره فراوان هر دو شخصیت به در حوزه تاریخ ایران و ارمنستان بود که نشان می‌دهد در چند سده گذشته جنگ یا هیچ حرکت خصمانه‌ای بین ایران و ارمنستان وجود نداشته است، این به آن معنا است که دو کشور تاریخ همراه با امنیت و آرامشی داشتند و هنوز هم ارمنستان در بین ۱۵ کشور همسایه مرز امن ایران به شمار می‌آید، به همین دلیل آذری‌ها مخالف تحکیم روابط بین ایران و ارمنستان هستند زیرا روابط تجاری دو کشور می‌تواند منافع آنها را ترمیم کند.
موضوع قفقاز نیز به عنوان یک کانال ارتباطی برای برقراری مسیر جغرافیایی ایران به روسیه به‌شمار می‌آید، بی‌نتیجه بودن سیاست‌های نادرست نخست‌وزیر ارمنستان برای تعامل با صهیونیست‌ها و غرب آنها را به این نتیجه رسانده که تنها روابط سودمند ارمنستان از طریق ایران و روسیه است.
نظر شما