به گزارش خبرنگار ایمنا و براساس چکیده یک مقاله، پدیده سیل یکی از رویدادهای هیدرواقلیمی و از جدی‌ترین بلایای طبیعی است که جوامع بشری را تهدید می‌کند. فراوانی وقوع سیل طی چند دهه اخیر موجب شده است که بیشتر مناطق کشور در معرض تهاجم سیلاب‌های ادواری و مخرب قرار بگیرد و تلفات جانی و مالی سیل به نحو چشمگیری افزایش یابد. افزایش جمعیت همراه با ضعف برنامه‌ریزی برای بهره‌برداری از زمین، تخریب جنگل‌ها و مراتع و توسعه سطوح غیرقابل نفوذ موجب شده است تا در حوزه‌های آبخیز، آب کمتری به زمین نفوذ و سریع‌تر به طرف پایین دست جریان پیدا کند، در نتیجه سیل‌ها فراوان‌تر، شدیدتر و ناگهانی‌تر شده است و افراد بیشتری از این سیل‌ها آسیب می‌بینند.
موقعیت جغرافیایی اردبیل
شهرستان اردبیل مرکز استان در ۴۸ درجه و ۱۸ دقیقه طول جغرافیایی، ۳۸ درجه و ۱۵ دقیقه عرض جغرافیایی و در ارتفاع ۱۳۱۱ متر از سطح دریا قرار گرفته است. وسعت این شهرستان ۳۸۱۰ کیلومتر مربع است. چهره عمومی شهرستان اردبیل متأثر از ارتفاعات کوهستان‌های سبلان، طالش و بزغوش است و این عوامل طبیعی موجب محصور شدن آن شده است. این شهرستان به عنوان یکی از مناطق سردسیر ایران بین پنج تا هشت ماه از سال سرد است. اردبیل از شمال به شهرستان نمین از جنوب به گیوی از غرب به مشکین‌شهر و از شرق به استان گیلان محدود است.
استان اردبیل به ویژه شهر اردبیل در بالادست رودخانه بالخلوچای قرار دارد. سرشاخه‌های آن از دامنه‌های سبلان سرچشمه می‌گیرد و به دلیل شیب زیاد حوضه، زمان تمرکز سیلاب به شدت کم است، بر این اساس به یک‌باره دبی سیلاب با مقادیر بسیار بالا وارد مسیل‌ها می‌شود و در نهایت موجب بالا آمدن سطح آب در مجرای انتقال، رودخانه‌ها و نهرها و موجب بروز خسارات جانی و مالی در شهر می‌شود.
خطر بروز سیل در شهرستان اردبیل
با توجه به رژیم بارشی کشور، بارش‌های رگباری و ذوب برف‌های زمستانه پدیده سیل و پیامدهای ناگوار آن را در مقیاس‌های مختلف مشاهده می‌کنیم. در این منطقه بیش از ۳۲ درصد حوضه رودخانه در ارتفاعات سبلان قرار گرفته است که بارش‌هایی تا ۷۲۲ میلی‌متر را دریافت می‌کند؛ طی ۱۵ سال گذشته حدود ۱۴۰ سیل نظیر سیل موئیل در شهرستان مشکین‌شهر با ۳۳ کشته، سیل جنوب استان با دو کشته و تخریب ساختمان‌ها و مزارع در سطح استان اردبیل رخ داده است. روند افزایش سیلاب می‌تواند بر اثر افزایش بارش، ناشی از تغییر کاربری اراضی یا افزایش شدت بهره‌برداری از مراتع باشد.
ارزیابی، یک گام بنیادین در توسعه و تعیین کیفیت نقشه پهنه‌بندی خطر سیلاب است. اساساً رودخانه‌ها و پهنه‌های آبی همانند دریاچه‌ها به عنوان مانعی طبیعی، یکی از پارامترهای مهم و اساسی در پهنه‌بندی سیلاب محسوب می‌شود که بسته به شکل، وضع طبیعی، مسیر، پهنا، عمق و شدت جریان در عملیات پخش سیلاب تأثیر دارد. انجام فعالیت‌های گوناگون و ارتباط بین فضاهای مختلف تا حد زیادی به شبکه ارتباطی بستگی دارد. رفت‌وآمد و دسترسی بین عناصر مختلف یکی از شاخص‌های اصلی و تعیین‌کننده است و وجود گسل‌های فعال در منطقه موجب ناپایداری عرصه‌های طبیعی نظیر خاک می‌شود؛ بنابراین شناسایی این عوامل به عنوان یک پارامتر حیاتی مهم است.
میزان بارش باران در منطقه شهری اردبیل و نواحی حومه‌ای آن به عواملی همچون رودخانه، پوشش گیاهی منطقه، میزان شیب منطقه، ارتفاع منطقه از سطح دریا و نوع کاربری موجود بستگی و جنس سنگ و سازند به ترتیب بیشترین تأثیر را در سیل‌خیزی حوضه شهری اردبیل دارد.
از لحاظ شیب، بیشتر مناطق شهرستان در شیب‌های سه تا پنج درصد قرار گرفته است که نشان‌دهنده تأثیر بسزای این عامل در پخش سیلاب است، با این حال بیشترین خطر سیل‌خیزی در حوالی شمال غربی تا غرب (بخش مرکزی) و تا حدودی جنوب شرق منطقه در محدوده بخش هیر است و خطر سیلاب با احتمال خیلی زیاد در نواحی شمال شرق محدوده دشت اردبیل رخ می‌دهد. در این مناطق تراکم رودخانه‌ها بیشتر از جاهای دیگر است و نواحی مرکزی دشت اردبیل خطر متوسط تا زیادی در تشکیل سیلاب دارد.
راهکارها چیست؟
به‌کارگیری تصاویر ماهواره‌ای و سیستم اطلاعات جغرافیایی راهی سریع در شناسایی مناطق دارای قابلیت‌های مختلف جهت توسعه در یک منطقه از جمله شناسایی مکان‌های مستعد جهت تغذیه مصنوعی به روش پخش سیلاب است.
بررسی سازندهای زمین شناسی در حوضه آبخیز نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. فرسایش و رسوب‌زایی حوضه آبخیز و کیفیت آب‌های سطحی و زیرزمینی بر پتانسیل سیل‌خیزی اثرگذار است، از طرفی شناخت ویژگی‌های زمین‌شناسی سطحی حوضه آبخیز برای ارزیابی فرسایش و رسوب‌زایی دارای اهمیت ویژه‌ای است، از طرف دیگر این مناطق برای فعالیت‌های اقتصادی مناسب است؛ بنابراین مطالعه این مناطق از نظر پارامترهای سیل‌خیزی و تهیه نقشه‌های پهنه‌بندی سیل و خطرات سیل یکی از ضروریات برنامه‌ریزی است.
برنامه‌ریزی جهت نفوذ سیلاب به درون آبخوان، علاوه بر افزایش حجم مخزن و جلوگیری از روند شدید افت سطح آب زیرزمینی موجب کنترل سیل و حفاظت خاک می‌شود. در طراحی شبکه‌های پخش سیلاب حتماً باید به پارامتر دفعات وقوع سیل در هرسال توجه شود و نباید تنها حجم سیلاب و رواناب حوضه در طراحی مدنظر قرار بگیرد.
نظر شما