به گزارش خبرنگار ایمنا، امروزه بافت قدیمی شهرها به دلیل بافت سنتی، فرسودگی واحدهای مسکونی، نبود سهولت دسترسی، ضعف زیرساخت‌ها و مشکلات زیست‌محیطی، مسیر رکود و عقب‌ماندگی را طی می‌کند که برای رفع مشکلات این‌گونه بافت‌ها، طرح‌هایی در قالب مرمت، بازسازی، نوسازی، احیا و بهسازی در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی در کشورهای مختلف تهیه و اجرا شده است. شیوه برخورد با این بافت‌ها متأثر از دیدگاه‌های فلسفی، در شهرسازی متفاوت بوده است.
در دهه‌های اخیر، احیای بافت‌های قدیمی و فرسوده شهرها و اعیان‌سازی به همراه حفظ و احیای شهر قدیمی و هماهنگی بین بافت جدید و قدیمی با تأکید بر هنجارها و ارزش‌های اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است و مدیران شهری در کلان‌شهرها با ارائه طرح‌های تشویقی سعی بر تشویق ساکنان بافت‌های فرسوده جهت احیای این بافت‌ها دارند، چرا که بافت‌های فرسوده شهری چهره شهر را نازیبا می‌کند؛ این در حالی است که استفاده از ظرفیت بافت‌های فرسوده‌ای که دارای شرایط بازآفرینی باشد، باعث پیشرفت شهر می‌شود.
بندرعباس نیز یکی از کلان‌شهرهایی است که بخشی از آن را بافت‌های ناکارآمد تشکیل داده است و ساماندهی بافت‌های قدیمی محلات شهری با رویکرد نوشهرگرایی و نوسازی بافت کهن آن، آزمونی برای مدیریت شهری است؛ توجه به الگوهای رونق‌بخشی، نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده شهری، نقش سرمایه اجتماعی و مشارکت اجتماعی ساکنان و شهروندان در نوسازی بافت فرسوده شهری و تاکید بر رویکرد بازآفرینی شهری سبب تقویت و احیای بافت فرسوده شهرها خواهد شد.
با توجه به اینکه ۴۳ درصد از مساحت شهر بندرعباس را بافت فرسوده تشکیل می‌دهد، در سال ۱۳۸۸ مصوبه‌ای جهت احیا، نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده این کلان‌شهر تصویب شد و هیئت دولت ۳۵۰ هکتار زمین در شمال آن جهت اجرای این طرح در اختیار سازمان ملی زمین و مسکن قرار داد تا با نظر مسئولان استانی جهت جبران مشکلات و بهسازی بافت‌های فرسوده انجام شود، اما این امر محقق نشد تا اینکه زمین‌ها به شرکت بازآفرینی شهری واگذار شد و هیچ عایدی از محل اراضی فوق به این منظور صورت نگرفت؛ در این راستا به‌تازگی مهدی نوبانی، شهردار بندرعباس پیشنهاد کرده است جهت جلوگیری از هرگونه خسارات مالی و جانی و مخاطره برای شهروندان ساکن در بافت‌های فرسوده و تسریع در بهسازی این بافت، این ۳۵۰ هکتار در اختیار شهرداری قرار گیرد.
به منظور بررسی پیامدهای نبود سیاست بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد شهری و ضرورت توجه به آن، گفت‌وگویی را با عبدالله محترم‌پناه، کارشناس شهرسازی و مدیر سابق بافت فرسوده شهرداری بندرعباس انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
در حال حاضر چند درصد از شهر بندرعباس را بافت‌های فرسوده تشکیل می‌دهد و این میزان معادل چند هکتار است؟
شهر بندرعباس حدود هفت هزار هکتار بافت فرسوده دارد و در واقع ۴۳ درصد این کلان‌شهر فرسوده است، البته در اعلام این آمار اختلاف نظرهایی وجود دارد، اما به یقین می‌توان گفت نزدیک به ۳۰ تا ۳۵ درصد شهر بندرعباس را بافت فرسوده فراگرفته است.
اگر بخواهیم این شهر را هفت هزار هکتار در نظر بگیریم، حدود دو هزار هکتار معادل یک‌سوم بندرعباس را بافت فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی تشکیل می‌دهد.
تبعات گسترش بافت‌های فرسوده شهری چیست؟
موضوع فقر و به دنبال آن مشکلات و آسیب‌های اجتماعی از پیامدهای گسترش بافت فرسوده به شکل عام و کلی است. به جهت نوع سکونتگاه‌ها و آسیب‌پذیر بودن مناطق از لحاظ کالبدی ممکن است اتفاقات، بلایا و حوادث طبیعی رخ دهد و این موضوع به لحاظ خدمات‌رسانی، سکونت مردم و نوع آسیب‌هایی که وجود دارد، محرز است.
بافت فرسوده‌ها به سه مدل و نوع بافت تفکیک یا تقسیم می‌شود که مدل نخست بافت تاریخی و واجد ارزش است که می‌توان با رویکرد بازآفرینی در آثار و محدوده‌های تاریخی به آن نگاه کرد؛ در محدوده بازار، مسجد گل‌کنی، محله اوزی‌ها، کوچه کارگزاری و معبد هندوها بافت‌های فرسوده دارای ارزش وجود دارد که می‌توان با رویکرد گردشگری و تاریخی آن را احیا کرد.
مدل دوم سکونتگاه‌های غیررسمی است که در حاشیه شهرها با تصرف زمین به وجود آمده است و بیشترین معضل را دارد، رسمیت ندارند این نوع آسیب‌پذیرترین نوع بافت فرسوده محسوب می‌شود و باید اقدامات ویژه‌ای را برای آنها انجام داد.
بین این دو نوع بافت، بافت‌های میانی یعنی بافت‌های قانون‌مندی که تنها دچار فرسودگی شده است که در بندرعباس می‌توان به محدوده بلوار سیدجمال‌الدین اسدآبادی، بازار و شاه‌حسینی اشاره کرد، قابلیت نوسازی و رویکرد برخورد با آن بسیار راحت‌تر است.
فرسودگی بافت فرسوده چگونه به افزایش ناامنی دامن می‌زند؟
در بافت‌های فرسوده وقتی سکونتگاه‌ها دچار مشکل می‌شود، کم‌کم آسیب‌ها و معضلات اجتماعی در آن شکل می‌گیرد، از این‌رو افرادی که به دنبال انجام اقداماتی خلاف قانون هستند، فضای مناسبی را در بافت‌های فرسوده و سکونتگاه‌ها برای حرکت‌های آسیب‌زا به اجتماع می‌بینند.
افرادی که به دنبال فرار از قانون هستند، سعی دارند در بافت‌های فرسوده خود را پنهان کنند تا بتوانند اقداماتی همچون فروش مواد مخدر، مشروبات الکی یا سرقت را انجام دهند، لذا با وجود چنین فضایی، این بافت‌ها، را آسیب‌پذیر کرده است.
به دنبال این اتفاق‌ها کم‌کم آسیب‌های اجتماعی بیشتری به وجود می‌آید و جوانان بیشتری درگیر این موضوع می‌شوند و عارضه‌ها و آسیب‌های اجتماعی بیشتری گسترش پیدا می‌کند که این یک معضل بزرگ برای شهرهای دارای بافت فرسوده می‌شود.
چه راهبردهایی را برای احیای بافت فرسوده مؤثرتر می‌دانید؟
تاکنون روش‌ها و راهبردهای مختلفی برای احیای بافت فرسوده استفاده شده است، اما در واقع نسخه‌های کلی برای این موضوع مردود است و قابل اجرا نیست و باید بر اساس زیست‌بوم و ویژگی‌های آن منطقه، اقدام و برنامه‌ریزی کرد، اما آنچه محرز است اینکه عملکرد دولت برای احیای بافت‌های فرسوده، موفق نبوده است، زیرا در زمان مشخص، مساحت و حجم قابل توجهی از این بافت‌ها احیا نشده است.
در حالی که مناطق توسعه یافته جدیدی به شهرهای با قدمت کمتر اضافه شده است، هنوز محلاتی با دو سه برابر قدمت هستند؛ اگر بخواهیم در بندرعباس نمونه آن را مثال بزنیم، می‌توان به محدوده‌های کمربندی بیش از ۷۰ تا ۸۰ ساله در بندرعباس اشاره کرد، اما در مناطق توسعه یافته‌ای همچون گلشهر، بلوار امام حسین (ع) و مسکن مهر در حالی که اقدام مؤثری انجام نشده است، اما محدوده جدید و توسعه یافته‌ای به شهر اضافه و سبب رشد نامتوازن شهر شده است.
راهبرد دیگر این است که باید ایراد کار را پیدا کرد و بر اساس آن راهبرد، بزرگترین معضل در توسعه بافت‌های فرسوده را پیدا کرد؛ دولت نیز باید با برنامه‌ریزی مدون، تسهیلات لازم را برای نوسازی بافت‌های ناکارآمد شهری در نظر بگیرد، زیرا اگر ارائه خدمات نامتوازن باشد، سبب می‌شود مناطق بافت فرسوده نتواند به خوبی با مناطق جدید و توسعه یافته رقابت کند و از مقوله رقابت و توسعه باز می‌ماند.
آیا تسهیلات ویژه‌ای برای ساکنان این بافت‌ها جهت احیا و نوسازی در نظر گرفته شده است؟
یکی از اقدامات دولت تخفیف در هزینه صدور پروانه و ارائه تسهیلات کم است که در حد نمایشی خبرساز بیش نیست، زیرا اقدام مؤثری انجام نمی‌شود و در عمل تسهیلاتی که ارائه می‌شود، کارساز نیست. این رویکردها در ۴۰ سال گذشته نتوانسته اقدام کارسازی برای احیای بافت فرسوده باشد و تنها در حد شعارهای پرطمطراق بوده است، لذا باید راهکار و راهبردهای بهتری جایگزین کرد تا این محدوده‌ها نونوار یابد.
بهتر است به جای آن که دغدغه داشته باشیم که به مردم اعلام کنیم در بافت‌های فرسوده تسهیلات یا تخفیف‌هایی ارائه می‌کنیم، به صورت دقیق‌تر و جدی‌تر برنامه‌ریزی بهتری انجام دهیم زیرا شرکت‌های خدمات‌رسان همچون آب، برق، گاز، مخابرات و فاضلاب به این مناطق، خدماتی را ارائه نمی‌دهند.
افرادی که می‌خواهند در بافت فرسوده منزل مسکونی را نوسازی کنند، سازمان‌هایی همچون نظام مهندسی، تأمین اجتماعی و ادارات مختلف که به نوعی خدمات ارائه می‌کنند، هیچ تفکیک، ویژگی خاص یا تخفیفی برای بافت‌های فرسوده ندارند.
ایجاد دفاتر تسهیل‌گری برای احیای بافت‌های فرسوده تا چه اندازه اثرگذار بوده است؟
از جمله اقدامات شکست خورده دولت در بافت‌های فرسوده ایجاد دفاتر تسهیل‌گری است که با هزینه و بودجه‌های هنگفتی در سراسر کشور راه‌اندازی شد، اما در پنج سال اخیر به اهداف خود نرسید.
دفاتر تسهیل‌گری به جز برگزاری کلاس‌های آموزشی و شناسایی بافت‌ها که آن هم در گذشته توسط بانک‌های جهانی و سازمان‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی اجرا می‌شد، مبحث جدیدی برای ارائه نداشت، برای این دفاتر جای بحث مفصل است و در خصوص آن به عنوان یک نشست مستقل، گفت‌وگو یا مصاحبه درباره شکست اهداف دولت در بافت‌های فرسوده با ایجاد دفتر تسهیل‌گری می‌توان گزارشی ارائه داد.
نهادها، وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مختلفی اقدام به تأسیس دفتر تسهیل‌گری کردند که از بین آنها می‌توان به دفاتر تسهیل‌گری وزارت کشور، استانداری هرمزگان، وزارت راه و شهرسازی و شرکت بازآفرینی و عمران و بهسازی اشاره کرد و در ارتباط با عملکرد آنها سخن گفت.
نظر شما