به گزارش خبرنگار ایمنا، سازمان فضایی ایران و سازمان فضایی روسیه طی یک همکاری بین‌المللی روز هجدهم مردادماه از پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان ماهواره خیام را با پرتابگر روسی سایوز (Sayuz) به مدار ۵۰۰ کیلومتری از زمین فرستادند.
سازمان فضایی ایران اعلام کرده که این ماهواره مخابراتی ایرانی است و به گزارش خبرگزاری‌های روسی و سازمان فضایی دولتی روسیه، این ماهواره ۶۰۰ کیلوگرمی را چند شرکت روسی به سفارش ایران ساخته و روس‌کازموز آن را با راکت سایوز ۲.۱۶ (Sayuz-2.16) به مدار زمین فرستاده است.
به نظر می‌رسد که این ماهواره برای «ارتقای بهره‌وری در حوزه کشاورزی، پایش دقیق منابع آبی کشور، مدیریت مخاطرات طبیعی، پایش تغییرات کاربری، ساخت و سازهای غیرمجاز و مقابله با جنگل‌خواری، پایش مخاطرات زیست‌محیطی، پایش معادن و اکتشافات معدنی، پایش مرزهای کشور و بسیاری از کاربردهای دیگر» به فضا پرتاب شده است.
در حال حاضر، ایران توانایی ساخت چنین ماهواره‌هایی را ندارد و تا امروز تمام ماهواره‌های ساخته شده، آزمایشی بودند و به همین دلیل پرتاب ماهواره خیام اتفاق خوشایندی در حوزه فناوری فضایی ایران است که حمید محمدی، کارشناس مسائل دفاعی این ماهواره و پرتابگر آن‌را گامی رو به جلو در توسعه فناوری فضایی و حوزه‌های مرتبط می‌داند. متن گفت‌وگوی خبرنگار ایمنا با این کارشناس را در ادامه می‌خوانید:
چرا دستیابی به فناوری‌های فضایی جزو اهداف کشور ما تعریف شده است؟
فعالیت‌ها، صنعت و تکنولوژی مربوط به فضا از پیشرفته‌ترین فناوری‌هایی است که بشر توانسته است به آن دست یابد و تعداد بسیار اندکی از کشورها توان تسخیر فضا را دارند و می‌توانند در این زمینه عرض اندام کنند. دست یافتن به فضا برای هر کشور یک مزیت نسبی است و جمهوری اسلامی ایران نیز افتخار آن را دارد که با تکیه بر توان بومی خود وارد باشگاه کشورهای فضایی شود.
دسترسی به فضا بایدها و نیازمندی‌هایی دارد؛ از جمله دستیابی به تکنولوژی ساخت ایستگاه فضایی تا بتوان از طریق آن ماهواره به فضا پرتاب کرد. دومین نیاز ایجاد تکنولوژی موتورهای پرتابگرها است که به وسیله آنها می‌توان ماهواره را به فضا پرتاب کرد، تکنولوژی به کار رفته در ساخت ماهواره، ایستگاه زمینی برای دریافت و پردازش سیگنال‌هایی را که از سوی ماهواره به زمین ارسال می‌شود نیز از دیگر پیش‌زمینه‌های دستیابی به فناوری‌های فضایی به شمار می‌آید.
امروز جمهوری اسلامی ایران افتخار آن را دارد که اعلام کند وارد باشگاه کشورهای فضایی شده و تمام مراحل فرستادن ماهواره به فضا را بومی کرده است، همانگونه که در سالیان گذشته شاهد این روند بودیم و توانستیم آن‌را به منصه ظهور برسانیم.
تعداد کشورهایی که توانسته‌اند به طور کامل به این پروسه دسترسی پیدا کنند، از انگشتان یک دست تجاوز نمی‌کند، به عنوان مثال کشوری مانند انگلستان پرتابگر در اختیار ندارد در حالی که ما از طریق سایت امام خمینی (ره) در سمنان امکان فرستادن ماهواره به فضا را داریم همچنین موتورها، پرتابگرها و پیشرانه‌های فضایی از جمله سیمرغ، سفیر، سریر و سروش را در اختیار داریم.
اما درباره لزوم دستیابی به فناوری‌های فضایی باید به این نکته اشاره کرد که بر اساس نقشه جامع علمی کشور مصوب سال ۹۱ و همچنین برنامه جامع صنعت فضایی کشور که برنامه‌هایی بالادستی به‌شمار می‌آیند باید تا سال ۱۴۰۷ بتوانیم ماهواره خودمان را در مدار ۳۶۰۰ کیلومتری زمین قرار دهیم که اجرای این اسناد در چهار گام تعریف شده است و گام آخر آن گذاشتن ماهواره در مدار ۳۶۰۰ کیلومتری است.
تاکنون در این چهارچوب دو ماهواره‌بر تست شده و برنامه‌های تحقیقاتی بر روی ماهواره‌های سفیر، سیمرغ، سریر و سروش انجام شده است و در حال ساخت هستند که امیدواریم با رونمایی از آنها بتوانیم ماهواره‌های خود را در مدار ۳۶۰۰ کیلومتری زمین قرار دهیم.
همکاری فضایی بین کشورهای مختلف یک موضوع عادی است و به همین دلیل است که شاهد همکاری روسیه و آمریکا در زمینه فضایی هستیم، با اینکه در بسیاری از زمینه‌ها منافع آنها با یکدیگر سازگار نیست اما در زمینه فضا با یکدیگر همکاری می‌کنند و این موضوع تازه و بعید نیست، اما همیشه زمانی که جمهوری اسلامی ایران همواره و در همه علوم، وقتی قصد رشد و پیشرفت زمینه‌های علمی را داشته با تقابل کشورهای غربی روبه‌رو شده و مسلم است که در صورت همکاری با روسیه در این مسیر، چنین تقابلی بیشتر خود را نشان می‌دهد.
زمینه‌های همکاری ما با روسیه متعدد است اما در فناوری‌های فضایی روسیه یکی از کشورهای پیشرو به‌شمار می‌آید و در خصوص پرتابگرها، ایستگاه‌های فضایی از جمله بایکونور قزاقستان که در تملک روسیه است، تجهیزات پیشرفته‌ای در اختیار دارد. بایکونور یک ایستگاه شناخته شده است که بعد از اتحاد جماهیر شوروی روسیه و کشورهای دیگر بارها از آن استفاده کردند، حتی ایالات متحده آمریکا نیز در یکی از برنامه‌های فضایی خود از همین ایستگاه استفاده کرد و این موضوع تازه‌ای نیست اما از آنجا که فضا و دستیابی به آن برای جمهوری اسلامی ایران، محیط جدیدی است که دست کشور را برای دستیابی به منافع دیگر خود باز می‌کند و همین موضوع باعث شده است که با تقابل غرب روبه‌رو شویم.
چه کارکردهای برای این ماهواره در نظر گرفته شده است؟
ماهواره‌هایی که به فضا فرستاده می‌شود دارای جنبه‌های عملیاتی گوناگونی از جمله دفاعی، نظامی، زیست‌محیطی، اقتصادی و فعالیت‌های روزمره هستند اما درباره قابلیت‌های این ماهواره خاص به نام خیام که محصول همکاری مشترک جمهوری اسلامی ایران و سازمان فضایی دولتی روسیه است باید گفت در همه بخش‌ها می‌توان از آن استفاده کرد.
دوربین این ماهواره مجهز به تکنولوژی بالایی است که ضریب خطای آن به کمتر از یک متر می‌رسد و امکان تصویربرداری و اطلاعات را فراهم می‌کند به عنوان مثال در زمینه زیست‌محیطی می‌توان از داده‌های این ماهواره در زمینه تراکم جنگل‌ها، مراتع، آلودگی دریاها، کنترل جزر و مد، سطح آب رودخانه‌ها، پیش‌بینی و برآورد خسارت بلایای طبیعی استفاده کرد. در زمینه اقتصادی می‌توان از این داده‌ها برای اکتشاف معادن، صنایع و آمایش سرزمینی در زمینه کشاورزی استفاده کرد همچنین در زمینه نظامی ماهواره خیام قابلیت آن را دارد که در کمتر از هشت ساعت، تصاویر خود را بازیابی و به روز کند بنابراین هرگونه تحرکات دشمن در اقصی نقاط دنیا با تاکید بر منطقه غرب آسیا، خاورمیانه و حتی اسرائیل و کشورهای اطراف و حاشیه خلیج فارسی به وسیله این ماهواره قابل رصد هستند و کاربردهای مخابراتی این ماهواره نیز قابل توجه است.
نکته دارای اهمیت دیگر در این زمینه موضوع اقتصاد صنعت هوایی است، یک بررسی اجمالی در این زمینه نشان می‌دهد که گردش مالی صنعت فضایی در سال ۲۰۲۰ به مبلغ محیرالعقول حدود ۴۳۹ میلیارد دلار در سال رسید و این باعث می‌شود سرمایه‌گذاری در این صنعت به یک موضوع جذاب برای کشورها و بخش خصوصی تبدیل شود همانگونه که بزرگترین سرمایه‌داران دنیا وارد فعالیت در این حوزه شده‌اند.
آمار دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که ۷۵ درصد از برنامه فضایی کشورها تحت نظارت شرکت‌های خصوصی اداره می‌شود که نشان‌دهنده جذابیت این صنعت است گرچه کشورها برای حفظ منافع خود مجبور هستند اقدامات و برنامه‌های کشورهای دیگر به ویژه دولت‌های در تزاحم خود را رصد کنند، به همین دلیل است که آمریکا و کشورهای دارای ماهواره در فضا در این زمینه به ما کمک نمی‌کنند.
وابستگی ماهواره‌ای باعث می‌شود در ناوبری کشتی‌ها، هوایی و زمینی خود آسیب‌پذیر باشیم زیرا ایالات متحده آمریکا می‌تواند تمام جی‌پی‌اس‌های ما را قطع کند در حالی که وقتی که خودمان ماهواره بر فراز آسمان داشته باشیم، دغدغه‌ای برای وصل شدن به ماهواره‌های دیگر کشورها در فضا نداریم.
هزینه‌های همکاری فضایی با روسیه چیست و چه دستاوردی برای کشور دارد؟
در موضوع هزینه فایده که یک مقوله حیاتی در نظریات روابط بین‌الملل به‌شمار می‌رود، هنگامی که هزینه و فایده‌های این همکاری را در کنار یکدیگر قرار دهیم به این نتیجه می‌رسیم که آنچه باعث شده است ما به این همکاری دست یابیم و آن‌را تداوم بخشیم، موضوع فایده این همکاری‌ها برای کشور ما است.
رسیدن به قله‌های دانش و پله‌هایی که ما را به منافع ملی می‌رساند به طور قطع برای ما هزینه‌بر خواهد بود اما باید ببینیم که آیا این موضوع در درازمدت منافعی خواهد داشت؟ به نظر می‌رسد از نظر نظامی، اقتصادی و زیست محیطی قطعاً این هزینه برای ما سودآور و لازم است زیرا هیچ راهی جز دستیابی به فضا نداریم، در غیر این صورت از کشورهای دیگر عقب خواهیم ماند چراکه دنیای آینده، دنیای فضا است و باید بپذیریم که منابعی که روی زمین قرار دارند محدود هستند، همین محدودیت منابع ما را موظف می‌کند که قدم به فضا بگذاریم تا بتوانیم به منابع جدید دست پیدا کنیم و فراموش نکنیم کشورهایی که به فضا دست پیدا نکنند شکست خوردگان آینده روی زمین هستند.
آیا زمینه بومی‌سازی این صنعت در داخل کشور نیز وجود دارد؟
ایستگاه گیرنده ماهدشت در کرج برای دریافت سیگنال‌ها از فضا با تکیه بر قدرت داخلی طراحی شده است، همچنین یک پایگاه تازه‌تأسیس در چابهار ایجاد شده است که به راحتی می‌توانیم آن‌را گسترش دهیم. اطمینان داشته باشید که در داخل کشور نیز مراکزی وجود دارند که اگر از پایگاه قزاقستان بهتر نباشند کمتر از آن نیستند اما موضوع اینجا است که مکان سکوی پرتاب باید نزدیک به پرتابگر باشد و اگر این پرتابگر در کشور ما قرار داشت می‌توانستیم آن‌را از پایگاه امام خمینی (ره) پرتاب کنیم اما تولید ماهواره خیام محصول مشترک ایران و روسیه است و پرتابگر آن نیز متعلق به روسیه است.
برای بومی‌سازی این تکنولوژی باید چه اقداماتی انجام شود؟
در زمینه ساخت پرتابگر، تاکنون اقداماتی انجام شده است، پرتابگر سفیر با سوخت مایع و ارتفاع ۲۶ متر نخستین گام ایران در این زمینه بود، سپس این فناوری یک مرحله ارتقا یافت و پرتابگر دیگری به نام سیمرغ با ارتفاع ۳۶ متر به فضا پرتاب شد، سریر و سروش نیز ارتقا یافته است؛ همین دو ماهواره‌بر قدیمی هستند که اکنون روی آنها کار می‌شود اما همچنان سوخت آنها مایع است. اگر بتوانیم همچنان که در زمینه موشکی به پرتابگرهایی با سوخت جامد دست پیدا کردیم، این سوخت جامد را روی پرتابگرها بارگذاری و استفاده کنیم قطعاً دیگر از پرتابگرهای روسی بی‌نیاز خواهیم بود.
باید به این نکته نیز توجه کنیم که همکاری ما با روسیه در مباحث روابط بین‌الملل و در زمینه فضایی دارای پیام است و به کشورهای غربی به ویژه ایالات متحده آمریکا این سیگنال را می‌دهد که در اتفاقاتی که به عنوان نظریه گذار قدرت یا نظم نوین جهانی رخ می‌دهد، جمهوری اسلامی ایران و روسیه نیز در نظمی که آینده شکل خواهد گرفت، نقش تعیین‌کننده خواهند داشت.
سازمان فضایی جمهوری اسلامی ایران همکاری خوبی با دانشگاه‌ها دارد، اگر همکاری میان دانشگاه‌های نظامی و دانشگاه‌های غیرنظامی و این دو مجموعه با صنعت شکل گیرد باعث می‌شود که رشد صنعت فضایی در آینده شتاب بیشتری به خود گیرد.
نظر شما