به گزارش خبرنگار ایمنا، سیل از جمله حوادث طبیعی است که همواره سکونتگاه‌های انسانی را تهدید می‌کرده است و پیشگیری و مقابله با آن نیاز به برنامه‌ریزی صحیح از سوی برنامه‌ریزان شهری دارد تا شهروندان از آسیب‌های جدی آن در امان باشند و خسارت چندانی به زیرساخت‌های شهری وارد نشود.
به‌رغم اینکه در گذشته‌های دور مردم تمدن‌های قدیمی و شهرهای باستانی، شهر را در مجاورت رودخانه‌ها ایجاد می‌کردند، اما سعی داشتند حریم ایمن را حفظ کنند و در مسیر مسیل‌ها سکونت‌گاهی ایجاد نکنند که این تدبیر خطرات وقوع سیل را تا حد زیادی کاهش می‌داد و ایمنی شهرها را تضمین می‌کرد، لذا آنچه که به نظر می‌رسد امروزه مورد غفلت قرار گرفته، این است که با گذشت زمان، افزایش جمعیت و توسعه شهرها، نه تنها شهر حریم رودخانه‌ها و مسیل‌ها را حفظ نکرد، بلکه از حد آن تجاوز کرد و در بعضی موارد کالبد شهر تا میانه رودخانه یا مسیل نیز امتداد پیدا کرد.
برخی کارشناسان برنامه‌ریزی شهری معتقد هستند که انسان در روند توسعه و برای رسیدن به اهداف خود، اقدام به دستکاری در طبیعت کرده است، در حالی که در بیشتر مواقع، فکری برای جبران تبعات این تغییرات و پیشگیری از وقوع سیلاب نکرده است که سیل اخیر در بیشتر شهرهای کشور، گواه این موضوع است، از این رو شرایط اقلیمی، توپوگرافی، شناخت شیب زمین و وضعیت حد بستر و حریم رودخانه باید در طراحی زیرساخت‌های شهری مدنظر قرار گیرد، همچنین میزان روان‌آب محاسبه و بر اساس آن سازه‌هایی متناسب برای جمع‌آوری، انتقال و دفع آب طراحی و احداث شود و مهم‌تر از همه اینکه آمادگی لازم برای تخلیه روان‌آب و دور نگهداشتن شهروندان از مخاطرات احتمالی وجود داشته باشد.
بارندگی‌های شدید که روزهای گذشته در اراک اتفاق افتاد، به تعدادی از خانه‌های مردم و مزارع و روستاها آسیب وارد کرد؛ ایجاد سیلاب‌ها و روان آب‌ها در پی بارش‌های اخیر در این کلان‌شهر را می‌توان پیامد غلبه نگاه خودرو محور و سازه محور در ادوار مدیریتی اراک دانست.
سیلاب‌های شهری فرصت است، نه تهدید!
سیاوش آقاخانی، یک کارشناس محیط زیست شهری می‌گوید: در دنیای امروز شهر را محیطی که در آن تعدادی ساختمان در کنار هم ساخته شده باشد، نمی‌دانند، بلکه وظیفه شهرداری‌ها در حوزه اجرایی و شورای اسلامی شهر در حوزه سیاست‌گذاری این است که چارچوب و زیست بوم شهری را در قالب موجود زنده‌ای که مجموعه‌ای از رفتارهای طبیعی را در خود دارد، ببینند و بر همین اساس اقدامات لازم برای مدیریت شهری را انجام دهند.
وی می‌افزاید: به طور مثال در بحث سیاست‌های بلندمرتبه‌سازی، مفهومی در دنیا وجود دارد به نام "دره شهرها" یعنی تونل‌های بادی که هوای شهری را جابه‌جا می‌کند و بلندمرتبه‌سازی بر اساس آنها شکل می‌گیرد یا الگوهایی وجود دارد که جزیره حرارتی و مدیریت جریان هوا و تنظیم دما در سطح شهر را مدیریت می‌کند که این بحث‌ها در قالب طرح‌های جامع و تفصیلی و طرح‌های مدیریت زیست بوم شهر در نظر گرفته می‌شود.
این کارشناس محیط زیست شهری ادامه می‌دهد: در شهر اراک که یک جلگه سیلابی به شمار می‌رود، هر ۲۰ تا ۵۰ سال یک بار سیل طبیعی خواهیم داشت و بارش‌های اخیر در این شهر رفتار طبیعی به شمار می‌رفت؛ سیل، حرکت روان آب‌ها در سطح شهر و جریان شدید باد جزو رفتارهای اکوسیستم شهر است و هنر ما در مدیریت شهری و شهرسازی این است که ابتدا اجازه بروز این رفتارها را به شهر بدهیم و سپس با اقدامات پیشگیرانه و مقابله‌ای، اثرات این بحران‌ها را به حداقل برسانیم.
وی تصریح می‌کند: در شهر اراک بدون توجه به رفتارهای طبیعی جلگه شهر، فقط به ایجاد خانه در کنار هم پرداخته‌ایم، به عنوان مثال تعداد زیادی ساختمان بلندمرتبه در این شهر ساخته شده است و در نمای شهری، ناسازگارترین و پرخطرترین نماها به عنوان یک مد و فرهنگ توسعه پیدا کرده است که در شرایط بحرانی فاجعه ایجاد خواهد کرد.
آقاخانی با بیان اینکه مساحت کل شهر اراک هفت هزار هکتار است، اظهار می‌کند: در گذشته یک سطح وسیع هموار، عاری از ساخت‌وسازها، وجود داشت که آب‌های جاری را جذب و در آبخوان‌ها ذخیره می‌کرد، اما در حال حاضر تمام این سطح به ساختمان و آسفالت تبدیل شده است، در حالی که به‌طور طبیعی جوی‌هایی که ۲۰ سال پیش ساخته شده است، جوابگوی وضعیت فعلی شهر نیست.
وی تصریح می‌کند: فاجعه‌ای که در بارندگی رگباری و طبیعی روزهای اخیر رخ داد، نشان دهنده این بود که در سال‌های گذشته پیش‌بینی‌های لازم برای جلوگیری از وضعیت بد در الگوهای معماری شهری انجام نشده است و مدیریت فعلی شهر نیز برنامه‌ای برای عبور از این شرایط ندارد.
این کارشناس محیط زیست می‌افزاید: شهروندان اراک برای مقابله با سیل آموزش ندیده بودند و مدیریت شهری نیز پیش بینی‌های لازم را انجام نداده بود، علاوه بر بر آن طی سال‌های گذشته زیرساخت‌های شهرسازی در اراک به درستی دیده نشده است، البته به نظر می‌رسد در حال حاضر که در دوران طلایی تهیه طرح جامع و تفصیلی در مدیریت شهری اراک هستیم و برای پنج تا ۱۰ سال آینده برنامه‌ریزی می‌کنیم نیز برنامه‌ای در این زمینه نداریم.
وی ادامه می‌دهد: سیلاب‌های شهری فرصتی برای ذخیره آب و استفاده آن برای فضای سبز شهری است، یعنی اگر ما مدیریت هوشمندی در شهر اراک داشتیم و انهار زیرسطحی تعریف می‌کردیم و این آب‌ها را به جایی هدایت می‌کردیم تا در فصل تابستان برای آبیاری فضای سبز مورد استفاده قرار گیرد، نه تنها این موضوع یک تهدید محسوب نمی‌شد، بلکه یک فرصت به شمار می‌رفت.
آقاخانی تاکید می‌کند: ما پدیده‌هایی همچون آلودگی هوا و رفتارهای طبیعی جلگه سیل‌خیز دشت اراک را داریم و باید این موارد را در قالب سازه شهری برنامه‌ریزی کنیم، در حالی که برنامه‌ای در مدیریت شهری وجود ندارد.
وی ادامه می‌دهد: شهرداری و شورای اسلامی شهر اراک در خصوص آلودگی هوای شهر این کلان‌شهر انگشت اتهام را به سمت محیط زیست و دولت می‌گیرند، در صورتی که خود نیز برنامه‌ای در بحث توسعه شهری ندارند و لازم است که در قالب سیاست‌های شهرسازی مشکلات فعلی شهر اراک پیش‌بینی، برنامه‌ریزی و در یک افق کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت رفع شود.
این کارشناس محیط زیست شهری تصریح می‌کند: در شهر اراک با سیاست‌های سازه محور، خودرو محور و آسفالت محور توجه کمتری به شهروندان و کالبد زنده شهری شده است که این نگاه باید اصلاح شود. ما سال‌های بعد نیز چنین رفتارهای موسمی را بر اثر پدیده تغییر اقلیم خواهیم داشت، لذا مدیریت شهری باید در این زمینه برنامه داشته باشد.
پیش‌بینی مخزن‌های ذخیره و جذب آب در تقاطع‌های اراک
حجت‌اله مرادی، معاون امور زیر بنایی و حمل‌ونقل شهری شهرداری اراک اظهار می‌کند: به طور معمول جداول و کانال‌های سطح شهرهای کشور بر اساس بارندگی‌های نرمال در شهر احداث می‌شود و در هیچیک از شهرهای کشور برای مواقع بحرانی طراحی‌ها انجام نمی‌شود، چرا که در این صورت هزینه‌ها به شدت بالا خواهد رفت و این کار از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر نیست، از همین رو در بارندگی‌های اخیر شهرها در سراسر کشور با مشکل آب‌گرفتگی مواجه بودند، زیرا جداول ظرفیت این حجم از آب را به صورت یکجا و کوتاه مدت ندارد.
وی تصریح می‌کند: در قسمت‌هایی از شهر اراک همچون تقاطع‌ها که به تازگی احداث می‌شود، احداث مخزن‌های ذخیره و جذب آب پیش‌بینی شده است و در مواقع بارندگی در این نقاط با هیچ گونه مشکلی مواجه نخواهیم بود؛ به طور کلی در این محل‌ها چاه‌های جذبی و سیستم‌های مخزن مخروطی شکلی نیز در لایه زیرین پیش‌بینی شده است که مانع از ایجاد مشکل در مواقع بارانی خواهد شد.
بارندگی‌های اخیر ناشی از تغییر اقلیم بوده است
سیدوحید میرنظامی، عضو شورای اسلامی شهر اراک می‌گوید: بر اساس پیش بینی‌های هواشناسی، کشور وارد "تر سالی" شده است، نه به این معنا که بارش‌ها زیاد شده است، بلکه به این معنا که بارش‌های ناگهانی و یکباره در یک بازه زمانی چند دقیقه‌ای بر فراز یک منطقه اتفاق خواهد افتاد و طبیعی است در چنین مواقعی که حجم ورودی آب به معابر و شبکه جداول شهری زیاد است، با مشکلاتی همچون آب‌گرفتگی معابر مواجه شویم.
وی می‌افزاید: هر چند در زیرساخت‌های شهری به‌ویژه در شهرهای بزرگ شرایط استانداردی نداریم، اما این معضلی است که در ۵۰ سال گذشته ایجاد شده است و وضعیت فعلی خیابان‌ها اجازه نمی‌دهد که جداول را تعریض کنیم، البته باید در مواردی از جمله ساخت مسکن ۸۱۰۰ واحدی، شهر جدید امیرکبیر و شهر مهاجران، شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی، شبکه عبور خطوط برق، مخابرات و آب و فاضلاب متناسب با نیاز امروز طراحی و تعبیه شود.
عضو شورای اسلامی شهر اراک ادامه می‌دهد: بعضی از مشکلات که بر اثر بارندگی‌های اخیر در شهرهای مختلف کشور از جمله اراک رخ داد، ناشی از تغییر اقلیم بوده است و هر چند زیرساخت‌های شهری نیازمند تغییراتی است، اما تمام مشکلات ایجاد شده را نمی‌توان مرتبط با مدیریت شهری دانست.
وی تاکید می‌کند: در کمیسیون خدمات شهری شورای اسلامی شهر اراک چگونگی مواجهه با مواقع بحرانی مورد بررسی قرار گرفته است و مقرر شد شبکه معابر به گونه‌ای ساخته شود که جذب آب در آن صورت گیرد، همچنین احداث چاه‌های جذبی برای ذخیره سیلاب‌ها و هدایت آب‌های سطحی در معابر شهری مورد بررسی قرار گرفت، اما این مهم بدون همکاری سایر دستگاه‌های دولتی از جمله راه و شهرسازی و سازمان آب و فاضلاب شهری امکان‌پذیر نخواهد بود.
میرنظامی می‌افزاید: به‌طور مثال احداث بعضی بندهای سیلاب‌گیر در حیطه وظایف مدیریت شهری نیست، اما همین مهم مانع از ایجاد سیلاب‌ها و روان آب‌ها در شهر می‌شود، با این حال از آنجا که در فصول سرد سال، بارش‌های مشابهی خواهیم داشت، تمام دستگاه‌ها باید اقداماتی را برای مدیریت این مسئله در نظر داشته باشند و شورای اسلامی شهر نیز به این موضوع خواهد پرداخت.
نظر شما