به گزارش خبرنگار ایمنا، قیام امام حسین (ع)، حرکت اعتراضی ایشان علیه حکومت یزید بن معاویه بود که به شهادت او و یارانش در دهم محرم سال ۶۱ هجری و اسارت خانواده‌اش انجامید. این حرکت با خودداری امام حسین (ع) از بیعت با حاکم مدینه به‌عنوان نماینده یزید و خروج از مدینه در رجب سال ۶۰ قمری آغاز شد و با برگشت اسیران به مدینه پایان یافت.
قیام امام حسین (ع) سبب شکل‌گیری قیام‌هایی علیه حکومت بنی‌امیه شد و در سقوط آن نقش داشت. شیعیان هر ساله در سالگرد این واقعه، مراسم‌های مختلفی برگزار می‌کنند. رواج آئین‌های عزاداری، شکل‌گیری ادبیات عاشورایی، ساخت بناها و اماکن مذهبی، تولید آثار هنری و تقویت روحیه ظلم‌ستیزی و شهادت‌طلبی از تأثیرات این واقعه بر جامعه و فرهنگ شیعی به شمار می‌آید. پیرامون این موضوع گفت‌وگویی را با «هوشنگ جمشیدیان» کارشناس ارشد هنری و نمایشنامه نویس داشتیم که در ادامه می‌خوانید:
نمایشنامه‌نویسی با موضوع محرم از لحاظ شکل نوشتار و خصوصیات چه تغییراتی کرده است؟
نمایشنامه، رسانه مکتوبی است که با اجرا در منظر تماشاگران به کمال خود می‌رسد. نویسنده نمایش آئینی با توجه به موضوعی که انتخاب می‌کند تم نمایش را مذهبی، مکتبی، اسطوره‌ای قرار داده و سپس بستر حکایت خود را گسترش می‌دهد.
نمایش‌های دینی و مذهبی یکی از برجسته‌ترین گونه‌های تئاتری است که از بطن آئین‌های نمایشی بیرون آمده و موفقیت آن متکی به اتصال منطقی و مناسب تماشاگر با مضمون نمایش، پرهیز از کلیشه‌سازی و نگاهی مسلط به رویکردهای هنر و دین در عرصه‌ی هنرهای نمایشی است. حال اگر به تاریخ تئاتر دینی در ایران مراجعه کنیم، تعریف تئاتر دینی چیزی جز روایت تاریخی دین از زندگی پیامبران و مسائل پیرامون ایشان نبوده است.
محرم و عاشورای حسینی نیز از این رسم دیرین دور نبوده و نمایشنامه نویس محور قصه خود را پیرامون این رخداد واقعی قرار داده و قیام امام حسین (ع) و سرزمین مبارزه وی با مخالفین حکومت الهی و شخصیت‌های مثبت و منفی این واقعه را دست مایه نگارش خود قرار می‌دهد.
در این بین هرگاه اعتقاد نویسنده راسخ‌تر و همراه بوده با آگاهی بیشتر ابعاد مختلف قیام امام حسین (ع) زیباتر بیان شده است و جلوه شخصیت‌های معروف همراه امام نیز ابعاد گسترده‌تری پیدا کرده است.
هرچه اشراف نویسنده به تاریخ اسلام بیشتر بوده وقایع ابتدایی قبل قیام، انگیزه سفر به سرزمین کربلا، آنچه در راه گذشته، دعوت کوفیان از امام، دعوت امام حسین (ع) برای همراهی با قیام از مسلمان و شخصیت‌های معروف و تأثیر گذارحاضر در واقعه کربلا هم پر رنگ تر، واقعی‌تر و البته مؤثر طرح شده است. اما آنجه واقعه کربلا، عاشورای حسینی را در محرم جاودانه کرده می‌توان از برحق بودن قیام امام حسین (ع) و واقعی بودن شخصیت‌های مظلوم و ابعاد مختلف حرکت و سه بعد معنویت، اخلاص و اعتماد به خدا تأکید کرد که محور اصلی اکثر نمایشنامه‌های نوشته شده در مورد کربلا و محرم و عاشورای حسینی (ع) است نام برد.
لزوم تولیدات هنری و به خصوص نمایشنامه در حوزه محرم و عاشورا چقدر است؟
آنچه امام حسین (ع) در سال ۶۱ هجری انجام داد تا ابد کاخ‌های ظلم را به لرزه در می‌آورد. این خون سیدالشهدا است که در طول تاریخ اسلام توانسته ملت‌های مسلمان را در دفاع از اسلام به پاخیزاند و هرچه مسلمانان به امام حسین (ع) و قیام او نزدیک تر شدند روح بیداری و مبارزه و تلاش برای اصلاح وضعیت امت در آنها افزایش یافته است.
در هر دورانی که امت اسلامی به سید شباب اهل جنت اقتدا کرد و از او درس حماسه و جهاد را آموخت، به اهداف جامعه اسلامی نزدیکتر شد و هر زمان که از امام حسین (ع) فاصله گرفت بیش از پیش در چنگال یزیدیان زمانه خود اسیر شد. امام حسین (ع) برای اصلاح امت اسلامی قیام کرد و این قیام جاویدان ضامن حفظ اسلام و بقای دین پیامبر اکرم (ص) است.
اما چه چیز باعث شده است که قیام امام حسین (ع) یک انقلاب ابدی و یک قیام جاویدان بماند و هرگز رنگ کهنگی و گذر زمان بر آن اثر نگذارد؟ چه عاملی باعث شده است که هر سال گویی دوباره حسین (ع) از نو قیام کرده است و یکبار دیگر کاخ ظلم یزدیان هر زمان را به لرزه در می‌آورد، دستمایه نویسندگان است که بایستی در جامعه انتشار پیدا کند و رسالت هنرمند اینجاست که به کمال می‌رسد.
چالش‌های یک نمایشنامه نویس آئینی برای پرداختن به مصائب ائمه (ع) چیست؟
دغدغه یک نویسنده آئینی، ابتدا ایمان و اعتقاد مخاطب خود به باورهای مشترک است. حق طلبی، مودت و دوستی، مبارزه با جاه طلب‌ها، مفاهیم عام هستند که همه در پی آن هستند. پیام قیام امام حسین (ع) یک پیام جهانی دارد، حتی وقتی می‌فرمایند اگر دین ندارید لااقل آزاده باشید. نویسنده، قیام عاشورا فقط برای شیعیان نمی‌نویسد که به امام حسین (ع) ایمان دارند بلکه بایستی پیام او برای سایرین مفید باشد و آئینه تمام نمای غیرت و مردانگی، حق خواهی و حق طلبی، خانواده و اجتماع، مردم زمانه خود و فرهنگ‌های مشترک انسانی را در نظر بگیرد تا بتواند پیام خود را در قالب نمایشنامه مطرح کند.
میل و رغبت نمایشنامه نویسان برای ورود به حوزه نمایشنامه نویسی عاشورائی به چه میزان است؟
نویسندگان نمایش‌های آئینی با توجه به ابعاد گسترده عاشورای حسینی (ع) محدودیتی برای نوشتن ندارند و با هر اعتقادی نوشته‌اند و می‌نویسند، اما هرگاه این اعتقاد قلبی برای نویسنده واقعی‌تر بوده در نمایش ابعاد مختلف قیام موفق تر عمل کرده است و با تکیه بر باور مخاطب خود به هدف نزدیکتر شده است از طرفی به دلیل جامعیت مفهوم قیام امام حسین (ع) دیگران هم در مورد کربلا و محرم قلم زده‌اند و گاهی موفق بوده‌اند.
از آنچه درباره اهداف و فلسفه قیام عاشورا از نگاه‌های مختلف گفته شده و نقد و بررسی شده، روشن است که برخی از این نظریات، تصویری وارائه یا حداقل نامناسب با شأن رهبر قیام ارائه کرده‌اند و هیچکدام از آنها، در ارائه یک تصویر روشن و جامع از انگیزه‌های قیام امام حسین (ع) توفیق نداشته‌اند.
نمایشنامه نویس تاریخ عاشورا اگر بخواهد به ماهیت و جوهره قیام عاشورا پی ببرد، باید در گام نخست، با نگاه جامع و مطالعه کامل درباره امام حسین (ع)، از زندگی، شخصیت و مقام ایشان در جایگاه امام معصوم، شناخت لازم و کافی پیدا کند و سپس با مطالعه و تعمق در بیانات و گفتارهایی که آن حضرت در مقاطع مختلف قیام و حتی پیش از آغاز آن، درباره انگیزه حرکت خویش بیان کرده است، فلسفه و ماهیت قیام آن حضرت را بشناسد و این مستلزم همتی بلند است.
برای اثر بخشی تولیدهای هنری با موضوع محرم و عاشورا برای نسل جوان به چه مواردی باید توجه کرد؟
آگاهی بخشی در جامعه بایستی نهادینه شود و هنرمندان در این راستا نقش مؤثری دارند، شما نگاه کنید جامعه مسلمانان، همان‌که رسول خدا (ص) خود، آن را تأسیس کرده بود و بر آن حاکمیت داشت پس از پنجاه سال این چنین دچار انحراف و سقوط شد و این واقعیت حکایت‌گر آن است که خداوند به سعادت و سلامت هیچ قومی متعهد نیست مگر آنکه آنان خود طریق هدایت را انتخاب نمایند و بر پیمودن راه هدایت استقامت ورزند که البته اگر چنین شد خداوند از نصرت خود دریغ نمی‌ورزد.
نسل جوان اگر از مفاهیم اصلی مذهبی و دینی فاصله گرفت جامعه به مصائبی دچار می‌شود که فرهنگ غیر خودی برایش رقم خواهد زد و امروزه این را در پیرامون خود میبینم و لذا ضرورت دارد پیام قیام امام حسین (ع) و واقعه عاشورا در آثار نویسندگان بازیان قابل درک در قالب‌های جدید از جمله رسانه‌های جدید منعکس شود.
و اما سخن آخر در باب نمایشنامه نویسی برای محرم و عاشورا حسینی:
بی تردید یکی از اصلی‌ترین رسانه‌هایی که در خدمت انتقال مبانی دین اسلام درآمد، هنر نمایش بود که به زبانی برنده، غرا و گیرا برای بیان حوادث دهه نخست محرم و به خصوص اوج حادثه تلخ آن، یعنی ظهر عاشورا و شهادت امام حسین علیه السلام و یاران باوفای آن امام همام بدل شد. در این میان بهره بردن از شکل داستانی تاسوعا و عاشورای حسینی و خوانش دراماتیک آن برای رسیدن به بالاترین جنبه تأثیرگذاری این حادثه و صدور این هنر به خارج از مرزهای ایران، باعث شد تا روایت شهادت امام حسین (ع) نیز به زبانی جهانی برای بیان یک تراژدی مذهبی بدل شود.
نظر شما