به گزارش سرویس ترجمه ایمنا، «زتا افیوچی» ستاره باشکوه آبی-سفید و سومین ستاره درخشان صورت فلکی اوفیوچوس (مار) است که احتمالاً توسط یک انفجار ستاره‌ای قدرتمند از زادگاه خود به بیرون پرتاب شده است. رصد این ستاره بی‌نظیر توسط رصدخانه پرتو ایکس چاندرا حاکی از آن است که این ستاره فراری گذشته پیچیده‌ای دارد.
ستاره فراری چیست؟
خورشید و تمام ستارگان راه شیری در مدار مرکزی این کهکشان در حال حرکت هستند. این حرکت کم‌وبیش منظم است با این وجود گاهی در این جریان عمومی ستارگان حرکاتی محدود و نامنظم نیز دیده می‌شود. اخترشناسان طی چند دهه اخیر موفق به شناسایی ستارگانی در راه شیری شده‌اند که سریع‌تر از حد انتظار حرکت می‌کنند یا در جهتی غیرعادی نسبت به سایر ستارگان قرار دارند و نام «ستاره فراری» را به این گروه اختصاص دادند.
ردیابی حرکات یک ستاره فراری گاهی به اخترشناسان کمک می‌کند که دریابند قبل از وقوع اتفاقی که ستاره را به حرکت سریع در مسیری متفاوت از خوشه یا انجمن اصلی‌اش وادارد در گذشته به کدام انجمن ستاره‌ای تعلق داشته است.
زتا افیوچی و یک موج ضربه‌ای تماشایی
مشاهدات چاندرا نشان می‌دهد زتا افیوچی با درخشندگی ۶۸ هزار برابر و جرمی ۲۰ برابر بزرگ‌تر از خورشید که در فاصله ۴۴۰ میلیون سال نوری از زمین واقع شده است، زمانی با یک ستاره دیگر در مداری نزدیک قرار داشته تا این‌که با سرعت ۱۰۰ هزار مایل در ساعت به بیرون پرتاب شده است. ستاره همراه زتا افیوچی بیش‌از یک میلیون سال پیش طی یک انفجار ابرنواختری نابود شد و درحال‌حاضر یک ستاره نوترونی کوچک است.
داده‌های مادون قرمز قدیمی تلسکوپ فضایی بازنشسته اسپیترز در ترکیب با تصاویر دریافتی جدید ناسا نشان‌دهنده یک موج ضربه‌ای دیدنی است که در تصاویر منتشرشده ناسا به رنگ‌های قرمز و سبز به نمایش درآمده و طبق بررسی‌های متخصصان در اثر دور شدن ماده از سطح ستاره و برخورد به گاز در مسیر خود شکل گرفته است. داده‌های چاندرا همچنین حباب تابش پرتو ایکس را (رنگ آبی) نشان می‌دهد که در اطراف ستاره قرار دارد و توسط گازی تولید می‌شود که در اثر موج ضربه‌ای تا ده‌ها میلیون درجه گرم شده است.
موج ضربه‌ای چیست؟
موج ضربه‌ای (shock wave) یا موج شوک که به‌عنوان بوم یا غریو صوتی (sonic boom) نیز شناخته می‌شود همان صدای رعدمانندی است که در عبور هر یک از وسایل‌نقلیه هوایی ازجمله هواپیماها، جت‌ها و فضاپیماها با سرعتی «مافوق صوت» به گوش می‌رسد و زمانی ایجاد می‌شود که ماده‌ای که موج از آن عبور می‌کند فشرده شود و مولکول‌های آن به‌هم برخورد کنند و به ارتعاش درآیند. فضا همواره شاهد وقوع انفجار است. در هر سانتی‌متر مکعب آن نیز چند ذره وجود دارد و امواج ضربه‌ای آن بسیار فراوان است. امواج ضربه‌ای تأثیرگذار بر زمین از شراره‌های خورشیدی نشئت می‌گیرند. زمانی‌که یک شراره بزرگ خورشیدی فوران کند تابش الکترومغناطیسی به شکل اشعه ایکس و امواج رادیویی با سرعت نور به زمین می‌رسد که مدت زمان آن هشت دقیقه محاسبه شده است.
موج ضربه‌ای در نجوم
موج ضربه‌ای یک موج فشار قوی است که منجر به تغییر ناگهانی در فشار، دما یا سایر شرایط محیطی می‌شود و به‌طور خاص در نجوم به یک موج فشار قوی اشاره دارد که می‌تواند باعث انفجار و تشکیل ستاره، همچنین فشرده‌سازی ابرهای میان‌ستاره‌ای شود.
امواج ضربه‌ای میان‌سیاره‌ای می‌تواند به دلیل شراره‌های خورشیدی رخ دهد. شوک‌های کمانی از برهم کنش باد خورشیدی با مگنتوسفرهای سیاره‌ای شکل می‌گیرد. ابرنواخترها در درون ستاره در حال فروپاشی برای تشکیل انفجار و همچنین ستاره در حال حرکت در خود محیط بین‌ستاره‌ای ضربه یا شوک‌های قدرتمندی ایجاد می‌کنند.
سرنخ‌هایی از گذشته زتا افیوچی
زتا افیوچی، یکی از درخشان‌ترین ستارگان در آسمان است که به‌طور قابل‌توجهی تحت‌تأثیر جذب و قرمز شدن نور در اثر عبور از غبار بین ستاره‌ای قرار می‌گیرد. این ستاره عمیقاً با ابرهای گازی گردوغبار کیهان در تعامل است و به‌عنوان منبع نور پس‌زمینه برای بررسی مواد فضای میان‌ستاره‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. زتا افیوچی با هشت میلیون سال عمر، تقریباً در اواسط عمر کوتاه‌مدت خود قرار دارد و مانند بیشتر ستارگان درخشان در حال از دست دادن جرم خود از طریق باد شدیدی است که با سرعتی در حدود ۱۶۰۰ کیلومتر در ثانیه به میزان حدود یک صدم میلیونیم جرم خورشیدی در سال می‌وزد و به‌نظر می‌رسد تنها سرنوشت آن انفجار به‌عنوان یک ابرنواختر باشد.
دانشمندان بر این باورند که ستاره چشم‌نواز زتا افیوچی به‌دنبال شوک ناشی از انفجار ابرنواختری ستاره همراهش به فضا پرتاب شده و سفر پر سرعت خود را آغاز کرده است. به‌همین دلیل تیمی از اخترشناسان ناسا برای اولین بار با مدل‌سازی سه‌بعدی موج ضربه‌ای سعی دارند حباب تشعشات پرتو ایکس شناسایی‌شده در اطراف این ستاره را توضیح دهند.
تیم دانشمندان با آزمایشات گوناگون سعی در توضیح داده‌های به‌دست‌آمده در طول موج‌های مختلف از جمله مشاهدات اشعه ایکس، فروسرخ، نور مرئی و رادیویی دارند. در مشاهدات این تیم طی هر سه مدل طراحی‌شده مشخص شد که انتشار اشعه ایکس ضعیف‌تر از پیش‌بینی‌ها بوده است. علاوه بر این، حباب تابش پرتو ایکس در نزدیکی ستاره درخشان‌ترین بخش است درحالی‌که طبق پیش‌بینی دو مدل از سه مدل کامپیوتری، تابش پرتو ایکس باید در نزدیکی موج ضربه‌ای روشن‌تر از سایر بخش‌ها باشد.
دانشمندان ناسا به همین دلیل در نظر دارند با اصلاح مدل‌های خود، در آینده مدل‌های پیچیده‌تری را با در نظر گرفتن عناصر فیزیک بیشتر (از جمله اثرات آشفتگی و شتاب ذرات) مورد آزمایش قرار دهند تا مطمئن شوند داده‌های اشعه ایکس به‌درستی استخراج شده است.
نظر شما