به گزارش خبرنگار ایمنا، اگر به دارایی‌های بانک مرکزی نگاه کنیم می‌بینیم که دارایی‌های این بانک واقعی نیست. برای مثال اگر نوشته شده ارز، این ارز در اختیار بانک مرکزی نیست بلکه مربوط به دولت بوده و در بانکی است که دولت اجازه برداشت آن را ندارد.
نقدینگی به صورت کلی شامل دارایی‌های نقدی می‌شود. درواقع اسکناس‌هایی که برای خرید مایحتاج، روزانه با خود حمل می‌کنیم نقدترین دارایی هستند. هرچه بتوان سریع‌تر دارایی را بدون به وجود آوردن تغییر بسیاری در ارزش آن، به پول نقد تبدیل کرد، نقدینگی آن بیشتر است. به طور خلاصه در اقتصاد به جمع پول و شبه‌پول نقدینگی (Liquidity) گفته می‌شود.
اما پول چیست؟ پول چیزی است که تمام مردم آن را به عنوان وسیله‌ای برای پرداخت پذیرفته‌اند؛ به عبارتی پول وسیله مبادله، واحد محاسبه و معیاری برای سنجش ارزش است. در تعریف اقتصاد کلان و تخصصی‌تر، پول شامل سکه و اسکناس‌های در دست مردم، سپرده‌های دیداری بخش خصوصی در بانک‌ها، چک‌های مسافرتی مؤسسات غیر بانکی و سایر حساب‌های قابل چک کشیدن است. شبه‌پول به طور خلاصه نیز مجموع سپرده‌های پس‌انداز و مدت‌دار است.
از فعالیت‌های تعریف شده برای بانک‌ها خلق نقدینگی است. پولی که بانک ایجاد می‌کند، پول کاغذی نیست که نشان بانک مرکزی روی آن باشد بلکه پول، به صورت سپرده‌ای الکترونیکی در صفحه حساب شخص به وجود می‌آید.
آمار نقدینگی در اقتصاد چگونه بوده است؟
بنابر آمار منتشر شده از سوی بانک مرکزی، حجم نقدینگی در اقتصاد ایران طی سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸، ۴۰.۶ درصد رشد داشته است. مقدار نقدینگی در سال ۹۸، ۲۴,۷۲۱ هزار میلیارد ریال بوده که این مقدار در سال ۹۹ به عدد ۳۴,۷۶۱ هزار میلیارد ریال رسیده است. در سال ۹۹ منتهی به ۱۴۰۰، رشد نقدینگی اندکی کمتر از سال ۹۹-۹۸ بود. میزان رشد نقدینگی از بهمن ۹۹ تا بهمن‌ماه ۱۴۰۰ نیز ۳۹.۷ درصد رشد را تجربه کرد و مقدار نقدینگی از ۳,۳۰۹ همت به ۴,۶۲۴ همت رسید.
اما مطابق آخرین آمار، روند نقدینگی در کشور طی سال ۱۴۰۱ تغییر چشمگیری نکرد و صعودی باقی ماند، به طوری که بانک مرکزی میزان نقدینگی در پایان خردادماه سال جاری را ۵,۱۰۴ هزار و ۹۶۰ میلیارد تومان اعلام کرد. این مقدار بیانگر رشد ۳۷.۸ درصدی نسبت به خردادماه سال گذشته است.
پول کشور ما به هیچ چیزی سنجاق نیست
درخصوص افزایش نقدینگی در اقتصاد، سهراب دل‌انگیزان، اقتصاددان و عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه رازی کرمانشاه در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: در نظام پولی قبل از جنگ جهانی اول، پول تمام کشورها به طلا سنجاق شده بود. برای مثال اگر یک ریال ایران، یازده صدم طلا قدرت خرید داشت، آن یازده صدم همواره ثابت بود. بعد از آنکه این پشتوانه به ارز و… تبدیل شد، کوچک‌ترین نوسان در آن ارزها می‌تواند ارزش پول ملی را به هم بریزد.
وی با بیان اینکه بعد از سال ۱۹۷۳ نظام‌های پولی جدیدی شکل گرفت، می‌گوید: بعد از آن سال، با کنار رفتن کامل طلا، یک‌سری عوامل و مقررات عملاً پشتوانه پول شد که شامل مجموعه‌ای از ارزها و یک‌سری قوانینی بود که دولت، مجلس و مجلس مصوب سپس اجرا می‌کنند. در این شرایط، هم نوسان ارزها ارزش پول را جابه‌جا می‌کرد، هم توجه نداشتن دولتمردان به پشتوانه قانونی پول.
این اقتصاددان ادامه می‌دهد: به همین علت است که وقتی دولت‌ها به پول احتیاج پیدا می‌کنند، ابتدا از بانک مرکزی قرض گرفته و سپس با نپرداختن بدهی این پول در جامعه مثل چک بی‌محلی که به اسکناس تبدیل شود، به جا می‌ماند.
دل‌انگیزان با بیان اینکه اصلی‌ترین عاملی که می‌تواند ارزش پولی را در طول زمان حفظ کند سنجاق شدن به یک منبع غیر قابل تغییر است، اظهار می‌کند: این منبع غیرقابل تغییر در کشور ما وجود ندارد و عملاً پول ما به هیچ چیزی سنجاق نیست. وقتی به دارایی‌های بانک مرکزی نگاه کنیم می‌بینیم که دارایی‌های این بانک واقعی نیستند. برای مثال اگر نوشته شده ارز، این ارز در اختیار بانک مرکزی نیست بلکه مربوط به دولت بوده و در بانکی است که دولت اجازه برداشت آن را ندارد.
وی اضافه می‌کند: معمولاً در این شرایط دولت ارز غیرقابل برداشت را به بانک مرکزی می‌فروشد. سپس بانک مرکزی با چاپ اسکناس به ریال معادل سازی کرده و در اختیار دولت قرار می‌دهد؛ درست است که دولت نتوانسته ارزی را وارد کشور کند اما معادل ریالی‌اش را دریافت کرده است. این نشان دهنده این است که عملاً ریال وابسته به یک منبع غیرقابل تغییر نیست. طبق قانون ابتدا باید ارز وارد شده تحویل بانک مرکزی شود، سپس براساس قاعده‌ای خاص معادل ریالی آن ارز اسکناس چاپ شود.
این اقتصاددان با بیان اینکه هر ارزی که به کشور وارد می‌شود را نمی‌توان به ریال تبدیل کرد، گفت: در این صورت میزان اسکناس‌های موجود در کشور در شرایطی رشد می‌کند که کالایی در مقابلش تولید نشده است؛ خلق غیرواقعی پول در بسیاری از موارد می‌تواند مشکلاتی از جنس بیماری هلندی را برای کشور ایجاد کند.
خلق پول کنترل نشده است
دل‌انگیزان خاطرنشان می‌کند: اینکه نقدینگی ایران در انتهای بهار امسال از مرز پنج میلیون میلیارد تومان گذشته درصورتی‌که در اسفندماه سال ۱۳۹۹ این رقم نزدیک به سه هزار و ۵۰۰ هزار میلیارد تومان بود، ناشی از دو عامل اصلی است؛ اول بی‌انضباطی در برداشت و خرج پول و دوم خلق پول اعتباری توسط بانک‌های تجاری که منجربه اضافه‌برداشت از منابع بانک مرکزی می‌شود. نتیجه افزایش نقدینگی، خلق پول کاذب و رسیدن نقدینگی به بیش از پنج هزار میلیارد تومان است.
وی می‌گوید: دولت از یک طرف در بودجه تعهد کرده که یک‌سری پول‌ها را هزینه کند و از طرفی باید درآمدی داشته باشد تا آن هزینه‌ها را انجام دهد. این هزینه‌ها یا به تولید کالای عمومی ملی و محلی مثل بهداشت و کارکنان دولت مربوط می‌شود که دولت مجبور است بپردازد یا باید به صورت تنخواه گردان از بانک مرکزی بگیرد. در شرایطی که بانک مرکزی حاضر به تنخواه‌گردان نیست، دولت می‌تواند از سایر حساب‌های شرکت‌های دولتی برداشت کند که در این سه ماه گذشته هم همین کار را انجام داده است.
اهمیت انضباط در برداشت پول
این اقتصاددان با بیان اینکه اگر این منابع برای دولت کافی نباشد، ناچار به خلق پول است گفت: اگر دولت انضباط به خرج دهد و از بین تمام ردیف‌هایی که وجود دارد فقط ردیف کالاهای عمومی ملی و محلی را بپردازد، باعث می‌شود دولت کمتر خرج کند. دولت و مجلس هردو سیاست‌گذار مالی هستند و باهم هزینه‌ها را طراحی می‌کنند، اگر آن‌ها از میزان پولی که در اختیار دارند اطلاع داشته باشند، نباید هزینه‌ای اضافه طراحی کنند.
دل‌انگیزان ادامه داد: در سال ۱۳۹۹، دولت بودجه‌ای نزدیک به ۹۳۰ هزار میلیارد تومان به مجلس تقدیم کرد که این رقم نسبت به بودجه ۶۰۰ هزار میلیارد تومانی سال ۱۳۹۸، تقریباً ۵۰ درصد اضافه شده بود. درواقع خود آن بودجه مناسب نبود اما مجلس بودجه‌ای نزدیک به هزار ۴۰۰ میلیارد تومان را مصوب کرد.
وی با بیان اینکه این اضافه کردن هزینه‌ها توسط مجلس به این معنی بود که دولت پول اضافه جدیدی را در بازار خلق و سپس به بازار تزریق کند، گفت: دقیقاً عامل اصلی نقدینگی در خردادماه امسال که به پنج میلیون میلیارد تومان رسیده است بودجه ۹۳۰ هزار میلیارد تومانی است که مجلس به نزدیک هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان افزایش داد. رشد بالای نقدینگی در کشور مربوط به چند سال اخیر نیست بلکه عمدتاً مربوط به دو دهه گذشته است و مشکل آن این است که به ازای آن تولید کالا و گردش آن افت داشته است.
نظر شما