جذابیت مشکل‌ساز

به گزارش خبرنگار ایمنا، فضای سایبر را می‌توان به‌عنوان عبارتی نمادین برای توصیف محیط ارتباطی بین ابزارها و تجهیزات محاسباتی مختلف تعریف کرد. تجهیزات محاسباتی شامل کامپیوترهای شخصی، تلفن‌های همراه یا تبلت‌های هوشمند، سرویس‌دهنده‌ها و اشیای هوشمند می‌شود. تمام این تجهیزات محاسباتی از طریق شبکه ارتباطی مانند اینترنت و به کمک سیستم‌ها و نرم‌افزارهای ارتباطی مانند شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌ها یا نرم‌افزارهای اختصاصی برای کاربردهای خاص با یکدیگر در ارتباط هستند و به اصطلاح یک گراف ارتباطی را شکل می‌دهد. به‌عنوان نمونه در بحث سلامت الکترونیکی که بخشی از کاربردهای اینترنت اشیا است، حسگرهای تشخیصی در بدن انسان نصب می‌شوند و از طریق اتصال به فضای سایبر، امکان نظارت بر وضعیت سلامت فرد، تشخیص علائم حیاتی یا بیماری و حتی درمان را فراهم می‌کنند. برای بررسی و شناخت بیشتر فضای سایبر با بهروز ترک‌لادانی، دکترای مهندسی نرم‌افزار گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

فضای سایبر چگونه شکل می‌گیرد؟

در گذشته کامپیوتری در ابعاد فیزیکی نسبتاً بزرگ که تحت عنوان Mainframe شناخته می‌شد در یکی از سالن‌های دانشگاه وجود داشت که به آن محل مرکز محاسبات دانشگاه می‌گفتند و برخی کارمندان و دانشجویان مهندسی کامپیوتر از طریق نمایشگرهایی که به عنوان پایانه یا ترمینال شناخته می‌شد به این کامپیوتر دسترسی داشتند؛ درواقع یک کامپیوتر برای چندین نفر استفاده می‌شد، اما با گذشت زمان دوره کامپیوترهای شخصی فرا رسید و هر کسی کامپیوتر مخصوص خود را داشت و بعضی آن‌ها از طریق شبکه به یکدیگر متصل می‌شد.

امروزه هر فرد علاوه بر کامپیوتر شخصی خود ممکن است یک یا چند گوشی یا تجهیز هوشمند نیز داشته باشد که از طریق شبکه‌های ارتباطی به فضای سایبر متصل می‌شود. در آینده شاهد خواهیم بود که علاوه بر انسان‌ها، اشیای فیزیکی نیز مجهز به تجهیزات هوشمند شده و به فضای سایبر می‌پیوند که به آن‌ها سیستم‌های سایبرفیزیکال یا اینترنت اشیا گفته می‌شود و کاربردهای زیادی را ایجاد می‌کند.

فضای سایبر از اتصال تعداد زیادی از عناصر محاسباتی هوشمند به یکدیگر از طریق یک شبکه ارتباطی شکل می‌گیرد. نرم‌افزارهایی که روی این تجهیزات نصب است با دریافت، پردازش و تبادل اطلاعات این امکان را فراهم می‌کند که فعالیت‌های جاری و روزمره بشر با هوشمندی، سرعت، دقت و کیفیت بسیار بیشتری نسبت به قبل انجام شود.

فضای سایبر چه کاربردی دارد؟

در گذشته هنگامی که قصد داشتیم به شهرها یا مناطق جدید سفر کنیم با مشکلات بسیاری روبه‌رو می‌شدیم و مرتب درمورد آدرس‌ها سوال می‌کردیم، اما امروزه به کمک فضای سایبر سامانه‌های نقشه‌خوانی و مسیریابی هوشمند ایجاد شده است که می‌توانیم با کمک آن‌ها به راحتی موقعیت خود، مقصد سفر، مسیر مناسب و ویژگی‌های مختلف مسیر از جمله حجم ترافیک و امکانات بین راهی را در لحظه به‌دست بیاوریم و با استفاده از این اطلاعات تصمیمات بسیار هوشمندانه‌تر و بهینه‌تری برای سفر پیش‌رو اتخاذ کنیم.

امروزه در حوزه‌های مالی یا بازرگانی با امکاناتی که فضای سایبر به ما می‌دهد خدمات بانکی، بورس، بیمه، مالیات، خریدوفروش، سفارش کالا و دیگر فعالیت‌های مشابه را با سهولت، دقت، کیفیت و سرعت بسیار بالاتری انجام می‌دهیم. اگر به اطراف خود نگاه کنیم کاربردهای بسیار زیادی از فضای سایبر را مشاهده می‌کنیم.

جایگاه فضای سایبر در زندگی انسان چگونه است؟

امروزه ما شاهد عزیمت بسیاری از فعالیت‌ها و خدمات در زندگی بشر به فضای سایبر هستیم که طی هزاران سال گذشته این فعالیت‌ها به صورت فیزیکی انجام می‌شد. برخی اوقات مشاهده می‌شود که پیشوند الکترونیکی برای بعضی خدمات یا فعالیت‌ها استفاده می‌شود، در زبان انگلیسی نیز به فعالیت‌هایی که به فضای سایبر منتقل می‌شود یک حرف e اضافه می‌شود.

از دیگر نمونه‌های این حوزه می‌توان به آموزش الکترونیکی، دولت الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی و سلامت الکترونیکی اشاره کرد. یکی دیگر از حوزه‌هایی که با فضای سایبر ادغام شده است، دولت الکترونیکی است؛ در این حوزه با کمک طراحی و پیاده‌سازی سامانه‌های نرم‌فزاری و پیشخوان‌های ارائه خدمت، دستیابی به کلیه خدمات دولتی در فضای سایبر و از طریق تجهیزات کامپیوتری انجام می‌شود و امکان ارائه خدمات دولت به مردم با سرعت، کیفیت و سهولت بیشتر فراهم خواهد شد.

در دولت الکترونیکی می‌توان شفافیت عملکردها، جلوگیری از رانت و فساد و ایجاد عدالت اجتماعی بیشتری را ایجاد کرد. امروزه مردم با عبارت E-life مواجه شده‌اند که به معنای زندگی الکترونیکی است و به این موضوع اشاره می‌کند که بخش زیادی از زندگی انسان‌ها به واسطه خدمات الکترونیکی در فضای سایبر سپری می‌شود و روزبه‌روز نیز این بخش در حال گسترش است؛ بنابراین گویی ما در حال کوچ از فضای فیزیکی به فضای سایبری هستیم و قطعاً کسب آمادگی‌های لازم برای کوچ به این فضای جدید در ابعاد فردی و اجتماعی بسیار اهمیت دارد.

آینده فضای سایبر چگونه خواهد بود؟

کاربردهای دیگری از فضای سایبر در آینده شکل می‌گیرد که ممکن است برخی افراد هنوز تصوری از آن‌ها نداشته باشند. امروزه ایده‌های بلندپروازانه‌ای برای بسط کاربردهای فضای سایبری وجود دارد که یکی از آن‌ها حرکت به سمت مفهومی تحت عنوان فراجهان یا متاورس است.

درحال‌حاضر فقط بخشی از احساسات ما به صورت جزئی درگیر فضای سایبر می‌شود و نوع اطلاعاتی که دریافت می‌کنیم انطباق زیادی با فضای واقعی ندارد. هنگامی که در یک شبکه اجتماعی فعالیت می‌کنیم بخش کمی از احساس بینایی یا شنوایی ما درگیر فضای مجازی می‌شود، حال موقعیتی را فرض کنید که در آن با استفاده از عینک‌های مخصوص، تمام بینایی و شنوایی شما در فضای سایبر درگیر شود. بخشی از احساسات مانند حس لامسه و یا حتی بویایی شما نیز به وسیله تجهیزات مناسبش در ارتباط و درگیر با فضای مجازی شود؛ هنگامی که تمام این مسائل شکل گیرد فرا جهان یا متاورس تکمیل شده است.

در متاورس کیفیت محتوایی که حسگرهای ما دریافت یا ارسال می‌کند انطباق زیادتری با فضای واقعی پیدا می‌کند و گویی با یک فیلم واقعی سه‌بعدی و ۳۶۰ درجه با کیفیت بسیار بالا در عینک مخصوص مواجه می‌شویم؛ فیلمی که خودمان یکی از شخصیت‌های فیلم هستیم. در این وضعیت دیگران نیز به واسطه امکانات مشابه خود به همین فضا وارد شده و همه با هم در این جهان جدید فعالیت می‌کنند و آن را می‌سازند؛ بنابراین یک جهان موازی ایجاد می‌شود که مردم بخشی از زمان زندگی خودشان را در آن می‌گذرانند، کار می‌کنند، با یکدیگر صحبت می‌کنند، تفریح می‌کنند و حتی جابه‌جا می‌شوند، اما در فضای واقعی فقط از طریق حسگرها با جهان موازی سایبری ارتباط برقرار می‌کنند.

ویژگی‌های فضای سایبر چیست؟

یکی از ویژگی‌های مهم فضای سایبر حذف یا کاهش بسیاری از محدودیت‌هایی است که ما در فضای فیزیکی با آن‌ها مواجه هستیم. در فضای فیزیکی محدودیت‌های مکانی، زمانی و اقتضائات خاصی برای انجام یک فعالیت داریم که در فضای سایبر بسیاری از آن‌ها حذف یا کم‌رنگ می‌شود.

علاوه بر کاهش یا حذف محدودیت‌ها، فضای سایبر ویژگی‌های مثبت یا منفی دیگری نیز دارد؛ در فضای سایبر مرزهای فیزیکی کم‌رنگ‌تر از فضای مجازی است و با نوعی جهان‌شمولی و جهان‌گستری سروکار داریم.

در فضای مجازی هویت انسان‌ها اغلب مخفی یا غیرواقعی است؛ البته این ویژگی منفی فضای سایبر محسوب می‌شود که باعث بروز بسیاری از مخاطرات و تهدیدات در این فضا می‌شود. در شبکه‌های اجتماعی که کاربردی از فضای سایبر است، ممکن است با افرادی آشنا شویم و به راحتی به آن‌ها اعتماد کنیم که هویتی بسیار متفاوت یا حتی خلاف آنچه اظهار می‌کنند، دارند و به راحتی ممکن است فریب بخوریم.

در فضای سایبر معمولاً افراد خود را خیلی آزادتر از فضای واقعی حس می‌کنند و حتی اقدام به انتشار و ارسال برخی اطلاعات شخصی مربوط به حریم خصوصی خود در این فضا می‌کنند و این موضوع نیز می‌تواند خسارات و مفاسد بسیاری برای افراد و جامعه در برداشته‌باشد.

یکی از ویژگی‌های مهم دیگر فضای سایبر که به واسطه فناوری و امکانات بدیع چند رسانه‌ای در آن به وجود آمده است، جذاب و فریبنده بودن آن است که صرف نظر از نکات مثبت آن باعث می‌شود افراد به راحتی جذب شوند، اعتماد کنند و فریب بخورند.

فضای سایبر امروزه باعث اختلاف شدید بین نسل‌ها شده و دامنه تأثیر این فضا بر روحیات، طرز فکر، عملکرد و حتی اخلاق انسان‌ها به ویژه نسل‌های جدید گسترش پیدا کرده است.