به گزارش خبرنگار ایمنا، عناصر واسطه دسته‌ای از جدول تناوبی را شامل می‌شود که در مرکز قرار گرفته و تمام عناصر آن خصلت فلزی دارد. عناصر دسته واسطه خواص ویژه‌ای دارند و تمام آن‌ها به غیر از عناصر واسطه گروه B II دمای ذوب و جوش، گرمای نهان تبخیر، چگالی، سختی و انرژی نسبتاً بالایی دارد. این ویژگی‌ها در عنصرهای میانی هر ردیف بیشتر می‌شود زیرا در تراز d اوربیتال‌های تک‌الکترونی نسبتاً زیادی وجود دارد. فلزهای واسطه معمولاً انعطاف‌پذیر است و دارای ویژگی تغییر شکل، چکش‌خواری، صیقل پذیری، تورق و مفتول شدن بسیار است، از طرفی این عناصر به غیر از جیوه که مایع است، در مقابل ضربه، فشار و کشش مقاومت بسیاری دارد.
عناصر دسته واسطه کاربردهای بسیاری دارد، اما متأسفانه توجه کافی به آن‌ها نشده و عملاً پتانسیل ویژه‌ای که این عناصر دارد، فراموش شده است. برای شناخت بیشتر عناصر دسته واسطه و بررسی جایگاه آن‌ها با حمیدرضا یوسفی، دکترای شیمی آلی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
عناصر واسطه نام کدام یک از عناصر جدول تناوبی است؟
عناصر واسطه که بیش از نصف جدول تناوبی را تشکیل داده است از تناوب چهارم شروع می‌شود و تا آخر جدول ادامه دارد و متشکل از فلزات بوده، همچنین دو بخش آنکه در تناوب ششم و هفتم قرار می‌گیرد از جدول خارج شده است.
چرا عناصر واسطه با این نام شناخته می‌شود؟
عناصر واسطه به دلیل اینکه در مرکز جدول قرار گرفته و به نوعی سمت چپ جدول را به سمت راست جدول ارتباط می‌دهد، تحت این عنوان شناخته شده است.
اهمیت عناصر واسطه چیست؟
عناصر واسطه بسیار ارزشمند است و این موضوع تنها با نگاهی گذرا به جدول تناوبی قابل درک است؛ زیرا این دسته متشکل از عناصری مانند نیکل، تیتانیوم، کروم، آهن، مس، روی، طلا، کادمیوم و نقره است که بسیار کاربردی بوده و جایگاه ویژه‌ای در صنعت دارد؛ البته متأسفانه در ایران به این عناصر اهمیت زیادی داده نمی‌شود که ضعف بزرگی است.
همیشه در مقطع تحصیلی دهم، یازدهم و دوازدهم که در نظام قبلی تحت عنوان دبیرستان و پیش‌دانشگاهی شناخته می‌شد این عناصر مورد توجه قرار نمی‌گیرد و دانش‌آموزان فقط نام برخی از آن‌ها را به همراه اطلاعاتی بسیار جزئی فرا می‌گیرند و عملاً دانش‌آموزان از مهم‌ترین عناصر جدول تناوبی هیچ شناختی ندارند.
کاربرد عناصر واسطه چیست؟
هر یک از عناصر دسته واسطه کاربرد منحصربه‌فرد خود را دارد، به همین دلیل نمی‌توان کاربرد کلی عناصر این دسته را معرفی کرد و حتماً باید به صورت تک به تک مورد بررسی قرار بگیرد. عناصر جدول تناوبی در دنیا به صورت تک به تک آنالیز می‌شود و کاربردهای آن مورد بررسی قرار می‌گیرد که اگر در ایران نیز این شرایط صورت بگیرد شاهد ارتقای ویژه‌ای در این زمینه خواهیم بود.
چرا عناصر واسطه جایگاه مهمی در صنایع دارد؟
علل اینکه کاربرد عناصر واسطه در صنایع بسیار زیاد است به ظرفیت‌ها و خواص شگفت‌انگیز آن‌ها بازمی‌گردد؛ به طور مثال جیوه که یکی از عناصر بسیار مهم این دسته است در ایران برای تولید آینه مورد استفاده قرار می‌گیرد و در دنیا نیز کاربردهای گوناگونی دارد. معمولاً عناصر ارزشمند واسطه مانند طلا، نقره، روی، پلاتینیم و نیکل شناخته شده، اما دیگر عناصر این دسته خیلی مورد توجه قرار نگرفته است؛ این عناصر در ترکیب‌ها، اکسایش، انتقال بار و خواص کاتالیستی بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد و پیرامون شیمی سبز نیز بسیار تسهیل کننده است.
چرا عناصر واسطه با وجود کاربردهای بسیاری که دارد در نظام آموزشی کشور مورد توجه نیست؟
عناصر واسطه عملاً بیش از نیمی از جدول را به خود اختصاص داده‌اند، اما متأسفانه ایران از این پتانسیل استفاده نکرده است. درحال‌حاضر اگر از یک مدرس کنکور پیرامون عناصر واسطه سوال کنیم، معتقد است به آن‌ها توجه نکنیم و این مشکل اصلی نظام آموزشی کشور است. در این نظام آموزشی علم شیمی تبدیل به مطالبی "حفظی" شده است.
سخن آخر...
جدول تناوبی دنیایی منحصر به فرد است که کاربردهای بسیاری در خود جای داده و برای تفسیر آن سال‌ها زمان نیاز دارد؛ به طور مثال اگر تنها تناوب چهارم دسته عناصر واسطه را در نظر بگیریم که شامل اسکاندیم، تیتانیوم، وانادیم، کرومیوم، منگنز، آهن، کبالت، نیکل، مس و روی است، تمام صنعت ایران را تشکیل می‌دهد و عملاً بورس دنیا پیرامون این عناصر حرکت می‌کند؛ بنابراین جدول تناوبی ظرفیت اینکه آموزش و پرورش و آموزش عالی ایران بیشتر به آن توجه کند، را دارد.
جدول تناوبی نباید صرفاً در یک فصل کتب درسی معرفی شود بلکه برای بررسی آن باید کتابی مجزا تشکیل شود و حداقل یک صفحه به معرفی هر یک از عناصر اختصاص یابد تا دانش‌آموزان حداقل یک بار با عناصری که جدول تناوبی را تشکیل می‌دهند آشنا شوند.
نظر شما