به گزارش خبرنگار ایمنا، کشور ایران علاوه بر داشتن اقلیمی خشک و نیمه‌خشک با قرارگیری در کنار چندین کشور مشابه، مانند عراق و عربستان در سال‌های اخیر همواره با چالش‌های زیست‌محیطی ریزگردها دست‌وپنجه نرم کرده است، البته به طور کلی علاوه بر منشأ خارجی داشتن پدیده ریزگرد در کشور، این پدیده منشأ داخلی نیز دارد که به اعتقاد برخی کارشناسان خشکسالی‌های متوالی دهه‌های اخیر، کشاورزی سنتی، چرای بیش از حد دام، استفاده نکردن صحیح از سیلاب‌ها، نبود دریافت حقابه تالاب‌ها، برداشت‌های بی‌رویه منابع آب زیرزمینی و رودخانه‌ها، آلاینده‌های صنعتی، آتش‌سوزی و قطع درختان جنگل‌ها، همگی دست به دست هم دادند تا مراتع و زمین‌های زراعی به بیابان تبدیل شوند که با کمترین بادی، ریزدانه‌ها در هوا معلق شوند.
در این میان اصفهان در آلودگی هوا گوی سبقت را از سایر کلان‌شهرها ربوده و عنوان آلوده‌ترین شهر ایران را پس از پایتخت به خود اختصاص داده است که به گفته مسئولان، اصفهان از دهه‌های گذشته در چرخه نادرست توسعه قرار گرفته و شرایط آن متأثر از این توسعه نامتوازن است و این مسیر غلط اکنون شهر را به یک بن‌بست زیست محیطی کشانده است و به طور مستقیم امروزه آب و هوا، دو عامل زیستی محدودکننده در این شهر هستند. لازم به ذکر است که وضعیت اصفهان تحت‌تأثیر دیگر مناطق قرار دارد و نمی‌توان سرنوشت کلان‌شهر مهمی چون اصفهان را جدا از کشور بررسی کرد.
طبق بررسی‌ها، گردوغبار آثار سو و پیامدهای منفی بسیاری دارد که از جمله می‌توان به کاهش رشد و بازدهی محصولات کشاورزی، تشدید خسارات ناشی از بروز آفات و بیماری‌های گیاهی، افزایش تصادفات جاده‌ای به علت کاهش قدرت دید، لغو پروازها و خسارات مالی ناشی از آن، افزایش هزینه درمان، افزایش سرانه هزینه خانوار، افزایش مصرف آب برای شست‌وشو، تعطیلی واحدهای صنعتی، خدماتی، آموزشی، آلودگی منابع آب، اختلال در سیستم‌های برق‌رسانی، افزایش فرسایش بناها و کاهش عمر مفید آنها و مشکلات روحی و روانی انسان‌ها اشاره کرد.
بنابراین برخورداری از هوای پاک، یکی از بدیهی‌ترین و اصلی‌ترین حقوق و از نیازهای ابتدایی زندگی انسان‌ها است. حقی که مدتی است در کشورمان نادیده گرفته می‌شود و معضل آلودگی هوا و ریزگردها به یکی از مهمترین موضوعات اجتماعی در کشور و خصوصاً کلان‌شهرها تبدیل شده است؛ موضوعی که با افزایش آلایندگی‌های زیست محیطی بارها استان‌ها را به تعطیلی کشانده و باعث بروز بیماری‌های قلبی- عروقی، تنفسی، گوارشی، سرطان‌ها و تومورهای بسیاری شده است.
ردپای تروریسم زیست‌محیطی در گردوغبار منطقه
علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در مورد ریزگردها، اظهار می‌کند: گردوغباری که از سوریه بلند می‌شود و کشور ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد در مناطقی است که تروریست‌ها در آنجا حاکم هستند و دائم رزمایش‌های نظامی برگزار می‌کنند، از طرفی اجازه داده نشده است که زمین‌های کشاورزی و مراتع، چندین سال رطوبت ببینند و سبزینگی زمین حفظ شود و این امر باعث شده است زمین کاملاً پودر شود و با کمترین وزش باد، حتی با سرعت‌های پایین، ذرات خاک اوج بگیرند.
وی با بیان اینکه حتی در عراق و یمن که ایادی بیگانه حضور دارند و این ردپا را می‌بینیم، می‌گوید: اینها همه محاسبه شده است و دشمن با استفاده از ظرفیت‌های محیط‌زیستی به جنگ کشورهای منطقه آمده و سعی می‌کند با سوءاستفاده از این ابزار، نارضایتی عمومی ایجاد و مردم و کشورها را با مشکل روبه‌رو کند.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه می‌دهد: ما می‌خواهیم رویکرد همگرایی بین همه کشورها اتفاق بیفتد تا بتوانیم در نشست بیست‌ویکم تیرماه مصوبات را نهایی کنیم، در این نشست‌ها براساس مطالعات دو برنامه منطقه‌ای شامل تهیه یک برنامه برای کشورهای حاشیه خلیج فارس و غرب آسیا و یک برنامه برای کشورهای شمال شرق و شرق کشور در دستور کار است.
وی درباره دستاورد سفر اخیر خود به عراق و سوریه در خصوص مدیریت پدیده ریزگردها، می‌گوید: با توجه به اینکه کشور ما اخیراً، هم از لحاظ فراوانی و هم شدت، به میزان بیشتری تحت تأثیر ریزگردها قرار گرفته است و تعطیلات متوالی بعضی روزها برای کشور ایجاد خسارت کرده است، رئیس جمهور مأموریتی به وزارت امور خارجه و سازمان حفاظت محیط‌زیست برای حل معضل ریزگردها با همکاری کشورهای همسایه داد.
سلاجقه می‌افزاید: با تماس با وزرای امورخارجه کشورهای همسایه، به همراه هیئت کارشناسی و فنی راهی عراق و سوریه شدیم، بعد از عربستان سعودی، عراق با چهار کانون بیشترین کانون‌های تولید ریزگرد را دارد و سوریه نیز یک کانون تولید گردوغبار دارد که کشور ما را بسیار تحت تأثیر قرار می‌دهد، اینگونه ریزگردها به صورت معلق در جو هستند و هزاران کیلومتر جابه‌جا می‌شوند و منشأ آن کشورهای همسایه است.
درگیری کشورهای مدیترانه‌ای با پدیده گردوغبار
صادق ضیاییان، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا در سازمان هواشناسی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، ضمن تاکید بر اینکه گردوخاکی که کشور ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد منشأ داخلی و خارجی دارد، اظهار می‌کند: عمده کانون‌های خارجی گردوخاک در عربستان، عراق، سوریه و ترکیه است و تمام کشورهای مدیترانه‌ای درگیر این کانون‌ها شده‌اند.
به گفته وی پدیده گردوخاک به نوع سامانه و منطقه‌ای بستگی دارد. برای مثال گردوخاکی که در روزهای اخیر سیستان‌وبلوچستان، شرق هرمزگان، استان کرمان و یزد را گرفت تقریباً منشأ داخلی دارد. اما گردوغبار در برخی مناطق مانند نوار غربی کشور ناشی از ریزگردهای داخلی و خارجی است.
رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا در سازمان هواشناسی کشور پیرامون اینکه خشکسالی‌های متوالی و تخصیص نیافتن حقابه تالاب‌ها تا چه میزان بر افزایش حجم ریزگردها و گردوغبار داخلی تأثیرگذار است، می‌گوید: با توجه به خشکسالی‌های دهه‌های اخیر علی‌رغم فعال شدن کانون‌های خارجی، عمدتاً نبود کشت دیم در مزارع، خشکی مراتع، تخلیه آب‌های زیرزمینی و جریان نداشتن دائمی آب در تالاب‌ها بر منشأ گردوغبار کانون‌های داخلی اضافه کرده است.
ضیاییان در پاسخ به اینکه همزمان با هجوم ریزگردهای خارجی به داخل کشورمان کلیپ تولید عمدی گردوغبار در مرز ایران و عراق در فضای مجازی منتشر شده است، تصریح می‌کند: این فیلم که اطلاعات درستی از مکان انتشار آن وجود ندارد کاملاً ساختگی و کذب محض است؛ چراکه از لحاظ هواشناسی و اقلیمی به هیچ‌وجه پراکندگی این حجم گردوغبار توسط بشر امکان‌پذیر نیست. چنانچه این پدیده صحیح باشد باید در بیشتر مواقع با چنین ریزگردهایی روبه‌رو باشیم اما در زمان‌هایی با سیستم‌های جوی خاص ریزگردها داخلی و خارجی افزایش می‌یابد.
وی با بیان اینکه سازمان هواشناسی مسئول مخابره هشدارهای بحرانی است، می‌گوید: کانون‌های گردوغبار هر روز وسیع‌تر از گذشته می‌شود، اما هنوز وعده‌های محیط‌زیستی دولت‌ها برای مهار ریزگردها نتوانسته است راه به جایی ببرد.
سدسازی منشأ گرد و غبار کنونی
اسماعیل کهرم، کارشناس محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با اشاره به اینکه سدسازی یکی از عواملی مهمی است که بر افزایش ایجاد کانون‌های انتشار ریزگرد در داخل کشور افزوده است، اظهار می‌کند: سدسازی موجب خشک شدن بسترهای رودخانه در پایین‌دست می‌شود و این نقاط را به منشأ انتشار ریزگرد در هوا تبدیل می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: حقیقت مطلب این است که از طرفی باید برای تولید برق و ذخیره‌سازی منابع آبی و دیگر مصارف سدسازی شود اما به تعدادی نباشد که تمام رودخانه‌ها و تالاب‌ها خشک شود؛ چراکه در این صورت خاک برهنه به هر سمتی که باد می‌وزد حرکت می‌کند.
این کارشناس و کنشگر محیط‌زیست درباره اینکه همواره مضاف بر تولید گردوغبار داخلی، مطابق با اطلاعات ماهواره‌ای از ارتفاعات ۳۰۰ تا ۴۰۰ کیلومتری ریزگردهای سرخ و صورتی رنگی از شرق آفریقا، عربستان، ترکیه، عراق و سوریه به سمت ایران می‌آیند، تاکید می‌کند: ایران علاوه بر ریزگردهای داخلی که گاهی منشأ آن از سیستان و بلوچستان و کویر مرکزی است با معضلات همسایگانش نیز درگیر است. یکی از کانون‌های اصلی ریزگردها در منطقه سوریه و شرق آفریقا هستند.
وی پیرامون اینکه آیا امکان تعیین میزان و درصد منشأ داخلی و خارجی ریزگردها وجود دارد یا خیر، می‌افزاید: در راستای این موضوع هرچه بگوییم فقط حدس و گمان است؛ چراکه شمارش میلیاردها ذره ریزگرد که گاهی به چشم هم دیده نمی‌شود امری غیرقابل پیش‌بینی است.
کهرم یکی دیگر از چالش‌های زیست‌محیطی ایران در افزایش ریزگردهای داخلی را نابودی مراتع درپی ازدیاد سه تا چهار برابری چرای حیوانات می‌داند و می‌گوید: پوشش گیاهی موجود در مراتع می‌تواند غذای مناسبی برای گوسفندان، گاو و بز باشد و آنها از علوفه تازه و مقوی تغذیه کنند اما با بایر شدن زمین‌ها و خالی شدن خاک از گیاهان، باد و طوفان ریزگردها به سمت شهرها سوق داده خواهد شد و سلامتی مردم به دلیل هجوم ریزگردها و آلاینده‌ها در معرض خطر قرار می‌گیرد.
افزایش ریزگردها با دست‌درازی به طبیعت
وی ادامه می‌دهد: هر هکتار جنگل ۷.۵ تن ریزگرد را جذب می‌کند، اما وقتی با قطع درختان و ساخت و سازهای غیرقانونی در ارتفاعات بالای ۱۴۰۰ متر باعث نابودی جنگل‌ها می‌شویم، گردوغبار با عبور از نبود پوشش گیاهی به راحتی وارد شهرها به خصوص تهران می‌شود. این ارتفاعات باید رها شود تا رستنی‌ها پیش بروند و جلوی ریزگردها را بگیرند. دست‌درازی ما به طبیعت منشأ داخلی ریزگردها است که به‌طور کلی در بروز پدیده‌های طوفان گردوخاک در کشور سهمی دارد.
این کارشناس محیط‌زیست تصریح می‌کند: زمانی که جنگل‌ها را از بین می‌بریم، جاده و سد درست می‌کنیم و مسیر رودخانه و دریاچه‌ها را خشک می‌کنیم، مثل این است که خانه‌ای را خراب کنیم و فقط با یک سقف و ستون بخواهیم مدیریت بحران کنیم. زیر جنگل‌ها آب‌انباری عظیم وجود دارد که با نابودی آنها علاوه بر نابودی این منبع با ارزش و عظیم، خاک و حیات‌وحش کشور نیز نابود خواهد شد.
وی در مورد اقدامات لازم درپی داخلی بود کانون‌های گردوغبار، می‌افزاید: در درازمدت، استفاده از خودروهای شخصی باید لغو شوند و سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی مانند مترو و اتوبوس معرفی شوند. برداشت‌های بی‌رویه منابع‌آبی متوقف و سپس کاشت گیاهان و ایجاد کمربند سبز برای شهرها تنها راه‌هایی است که می‌تواند در میان مدت و درازمدت پاسخگو باشد.
تشدید گردوغبار کانون‌های داخلی با فعالیت معادن
منصور شیشه‌فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با اشاره به اینکه بخشی از گردوغبار هوا در اصفهان ناشی از فعالیت معادن گچ و آجر است، اظهار می‌کند: این معادن که بیشتر در منطقه سجزی، فساران و برخوار فعالیت می‌کنند، طی وزش باد و برهم زدن خاک باعث تشدید گردوغبار و ایجاد کانون‌های درون استانی می‌شوند.
وی دیگر منشأ کانون‌های گرد و غبار اصفهان را ناشی از وزش بادهای شرق به غرب استان‌های مرز مشترک با استان اصفهان اعلام می‌کند و می‌گوید: استان اصفهان در احاطه کانون‌های ریزگرد از استان‌های مجاور قم، سمنان، کویر یزد و خراسان جنوبی است که گاهی وزش باد در آنها خیزش گردوغبار استانی را تشدید می‌کند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به اینکه در روزهای گذشته فعالیت کانون گرد و غبار کشورهای عراق منجر به کاهش دید افقی و کیفیت هوا در استان اصفهان نیز شده بود، می‌افزاید: زبانه‌های این ریزگردها پس از عبور از استان‌های غربی و جنوبی همانند ایلام، کرمانشاه و خوزستان به استان اصفهان رسید که از ابتدای سال جاری شاهد آلودگی‌های ناشی از فعالیت این پدیده در استان بودیم.
وی در رابطه با اینکه ۳۲ درصد مساحت استان به علت اقلیم خشک و نیمه خشک و شرایط کم بارش جزو مناطق کویری و بیابانی است، تصریح می‌کند: کانون‌های فرسایش بادی پدیده خیزش گردوغبار در مناطق کویری کاشان، آران و بیدگل، نطنز، نائین، اردستان، میمه، خوروبیابانک و شرق استان فعالیت ریزگردها را تشدید می‌کند.
شیشه‌فروش با بیان اینکه در استان اصفهان شاهد آب و هوای بیابانی هستیم که مناطق خوروبیابانک، انارک و شمال اردستان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اضافه می‌کند: در قسمت‌هایی از استان اصفهان آب و هوای نیمه‌بیابانی داریم که شهرستان اصفهان ومناطق مرکزی را تحت پوشش قرار می‌دهد و از ویژگی‌های آن خشکی هوا و کمی باران است.
بیابان‌زایی از مخاطرات زیست‌محیطی در استان اصفهان
وی موقعیت بیابان‌زایی را یکی از مخاطرات زیست‌محیطی در استان اصفهان می‌داند و تاکید می‌کند: طبق مطالعات انجام شده از ۲.۵ میلیون هکتار عرصه‌های بیابانی استان ۱.۵ میلیون هکتار آن تحت فرسایش بادی هستند که طی همکاری سازمان منابع طبیعی، برنامه‌ریزی‌هایی در این زمینه اجرایی شده است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به اینکه تندبادها باعث پراکنده شدن گردوخاک در استان شدند، اظهار می‌کند: ۱۴ کانون بحران فرسایش بادی در استان اصفهان شناسایی شدند و در سال‌های گذشته تاکنون با هدف تثبیت بیابان‌زدایی، پیشگیری از تشدید گردوخاک و کنترل شن‌های روان ۱۰ هزار هکتار نهال‌کاری، ۴۵ کیلومتر بادشکن غیرزنده و ۲۰۰ کیلومتر بادشکن زنده مانند درخت‌های زیتون، اکالیپتوس و توت برای حفاظت جاده‌ها و تأسیسات شهری در برابر گردوغبار و طوفان‌های شنی و ۳۰ هزار و ۸۰۰ هکتار مالچ‌پاشی در مناطق بیابانی استان صورت گرفته است.
وی در رابطه با اینکه منشأ گردوغبارها سه عامل داخلی، بیرون استانی و خارج از کشور دارد، می‌گوید: در داخل استان به غیر از ۱۴ کانون گردوغبار که شناسایی شدند بسیاری از اراضی کشاورزی به علت کم‌بارشی و نبود تأمین آب و کشت به کانون‌های ریزگرد تبدیل شدند که با وزش باد سبب تشدید گردوخاک در استان می‌شوند.
تالاب گاوخونی کانون ۴۷ هزار هکتاری تولید داخلی ریزگردها
وی منطقه تالاب گاوخونی را یکی از ۱۴ کانون داخلی تولید ریزگردها در استان اصفهان می‌داند و تاکید می‌کند: این تالاب با ۴۷ هزار هکتار وسعت که اکنون ۹۸ درصد آن خشک است چنانچه به یکی از کانون‌های جدی تولید ریزگرد با اثرات زیست‌محیطی تبدیل شود، تشدید ریزگردهای آن استان‌های دیگر را هم در بر خواهد گرفت.
شیشه‌فروش در پاسخ به اینکه چرا تاکنون اقداماتی برای احیای تالاب گاوخونی نشده است، اظهار می‌کند: طی سال‌های اخیر چندین مرتبه از سازمان محیط‌زیست کشور درخواست کردیم به منظور احیای این تالاب اقدامات لازم را اجرایی کنند، همچنین موضوع آن در دستور کار، کارگروه سازگاری با کم‌آبی با پیگیری‌های آب منطقه‌ای استان قرار گرفته است.
وی پیرامون انتشار کلیپ پراکندگی گردوغبار در مرزهای ایران و عراق همزمان با هجوم ریزگردها خارجی به داخل کشور، می‌افزاید: در این زمینه اطلاعاتی ندارم باید کارشناسان زیست محیطی آن را بررسی کنند. اما طی روزهای آینده سازمان محیط‌زیست کشور طی تفاهم‌نامه‌ای با عراق در جهت جلوگیری تشدید کانون ریزگردها از مرزهای خارجی به داخل ایران رایزنی‌هایی خواهند داشت.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به اینکه گردوغبار برای استان در زمینه مواردی چون کشاورزی و راهداری خسارت‌هایی داشته است، می‌گوید: درپی هجوم گردوغبار کانون‌های داخلی و خارجی تندبادهایی در شهرضا، شرق اصفهان، نائین، زواره، مناطق شمال استان و شهر اصفهان اتفاق افتاد و در اثر شدت این تندبادها بیش از ۴۰ اصله درخت در زواره، شهرضا و اصفهان شکسته شد همچنین به پنج پایه برق در مناطق شرقی و ۱۵ تابلوی تبلیغاتی و جاده‌ای خسارت وارد شد.
نظر شما