به گزارش خبرنگار ایمنا، سی‌ویکم اردیبهشت‌ماه در تقویم ایران، تحت عنوان روز ملی «اهدای عضو؛ اهدای زندگی» نام‌گذاری شده است. تنها راه ادامه حیات برای بیماران مبتلا به نارسایی پیشرفته قلب و کبد و بهترین درمان برای مبتلایان نارسایی کلیه، پیوند عضو است. هر سال تعداد زیادی از بیماران نیازمند به پیوند عضو که در لیست انتظار هستند، فوت می‌کنند؛ این درحالی است که اعضای سالم بیماران مرگ مغزی، زیرخاک مدفون می‌شود.
درواقع اهدای عضو به معنای رضایت ولی‌دم بیمار مرگ مغزی است تا بافت‌ها یا اعضای سالم او به شخص دیگری برای پیوند اهدا شود و زندگی فردی را نجات دهد یا بر کیفیت آن بیفزاید. پیوندهای متداول شامل کلیه‌ها، قلب، کبد، پانکراس، روده، ریه‌ها، استخوان، مغز استخوان، پوست و قرنیه است. برخی از ارگان‌ها و بافت‌ها را می‌توان زمانی که شخص اهداکننده زنده است به شخص دیگری پیوند زد، مانند یکی از کلیه‌ها یا بخشی از کبد؛ اما در بیشتر موارد اهدای عضو زمانی صورت می‌گیرد که فرد اهداکننده دچار مرگ مغزی شده باشد.
هر بیمار مرگ مغزی می‌تواند جان هشت نفر را نجات دهد و در هر دو ساعت، یک بیمار نیازمند به پیوند، جان خود را از دست می‌دهد. کل مراحل اهدا و پیوند عضو از اخذ رضایت از خانواده فرد اهداکننده تا پایان برداشت و پیوند عضو معمولاً به طور متوسط ۳۶ ساعت به طول می‌انجامد و تأمین همه هزینه‌های مربوط به امر اهدای عضو شامل بستری، برداشت و پیوند، برعهده وزارت بهداشت و درمان است و هیچ هزینه‌ای توسط خانواده اهداکننده پرداخت نخواهد شد.
آغاز اهدای عضو از بیماران مرگ مغزی از سال ۱۳۶۸
«کتایون نجفی‌زاده» مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان و فوق‌تخصص بیماری‌های ریوی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: در سی‌ویکم اردیبهشت‌ماه ۱۳۶۸ و دو هفته قبل از فوت امام خمینی (ره)، دکتر «ایرج فاضل» پدر اهدای عضو ایران، فتوای مجاز بودن اهدای عضو از بیماران مرگ مغزی را از حضرت امام خمینی (ره) وصول کرد و دو سال بعد نیز حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله‌العالی) مجاز بودن اهدای عضو از افراد مرگ مغزی را اعلام کردند و از سال ۱۳۶۸ اهدای عضو از بیماران مرگ مغزی، آغاز شد.
وی با بیان اینکه نخستین پیوند قلب و کبد ایران درحالی در سال ۱۳۷۲ انجام شد که قانون اهدای عضو از بیماران مرگ مغزی سال ۱۳۷۹ در مجلس تصویب شد، می‌افزاید: اهدای عضو از بیماران مرگ مغزی دستاورد انقلاب اسلامی است که به دنبال فتوای حضرت امام (ره) و آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله‌العالی) آغاز شد و همین منجر شد که ایران از کشورهای همسایه خود که بیشتر آنها مسلمان نیز هستند، جلوتر باشد و رتبه اول آسیا را در زمینه اهدا عضو بیماران مرگ مغزی کسب کند.
تعویض عضو تنها راه ادامه حیات
مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان با اشاره به لزوم اهدای عضو، ادامه می‌دهد: اعضای بدن برخی از بیماران از کار می‌افتد و عملکرد خود را از دست می‌دهد که تا حدودی با دارو و جراحی قابل درمان است؛ اما در نهایت به نقطه‌ای می‌رسد که جراحی یا دارو برای درمان فرد مؤثر نیست و تنها راه باقی مانده برای این افراد، تعویض عضو مذکور است.
وی با بیان اینکه چون کیفیت اعضا پس از مرگ بسیار کاهش می‌یابد نمی‌توان اعضای بدن را از افراد فوت شده برداشت، تصریح می‌کند: افراد زنده نیز توانایی اهدای یکی از کلیه‌ها و بخش کوچکی از کبد خود را دارند اما سایر اعضا مانند قلب، کبد و ریه بهتر است از فردی دریافت شود که فوت کرده اما هنوز خون در بدن وی جریان دارد و اعضای بدنش فاسد نشده است.
مرگ مغزی؛ توفیق خداوند برای بخشیدن عضو
نجفی‌زاده با بیان اینکه بیمار مرگ مغزی در واقعیت فوت شده است اما به علت اکسیژن‌رسانی مصنوعی، اعضای وی می‌تواند برای چند روز با وجود تپش قلب از فاسد شدن دور بماند، اضافه می‌کند: اگر در کمتر از دو هفته این اعضا از بدن خارج شود، می‌تواند نجات‌بخش زندگی باشد. درواقع پیش از اینکه سموم ترشح شده از مغز، اعضا را از بین ببرد، باید اعضا از بدن پر از سم خارج شود تا بتوان آنها را به بیماران نیازمند پیوند کرد.
وی با اشاره به پیوند اعضای بدن حیوانات به انسان، ادامه می‌دهد: تلاش‌های بسیاری در راستای پیوند عضو از حیوان به انسان انجام شده است اما به علت متفاوت بودن بافت حیوان با انسان، اعضای بدن حیوان در بدن انسان به عنوان عضوی خارجی شناخته شده و توسط سیستم ایمنی دفع می‌شود.
این فوق‌تخصص بیماری‌های ریوی با بیان اینکه افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای نظیر دیابت، فشار خون یا حتی سرطان‌های خاص نیز می‌توانند اهداکننده عضو باشند، می‌گوید: نکته مورد توجه این است که تشخیص اعضای قابل اهدا از یک بیمار مرگ مغزی، برعهده متخصصان تیم اهدا است.
لزوم اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی برای اهدای عضو
وی می‌افزاید: احتمال دارد به علت اکسیژن‌رسانی مصنوعی و تپش قلب بیمار مرگ مغزی با دستگاه، خانواده وی فکر کنند بیمار آنها فوت نشده است و از اهدا کردن اعضای وی اجتناب کنند؛ از همین رو باید فرهنگ‌سازی لازم برای اهدای عضو در جامعه صورت گیرد تا نیازی به توضیح مجدد در شرایط بسیار بد به خانواده فرد، نباشد، در صورت بروز مرگ مغزی، مراقبت از مغز به مراقبت از اعضای بدن تغییر کرده و سعی بر سالم ماندن اعصاب بدن می‌شود زیرا در چنین شرایطی سلول‌های مغزی از بین رفته‌اند.
نجفی‌زاده با بیان اینکه هنگامی که احتمال مرگ مغزی بودن یک بیمار مطرح می‌شود تیم اهدای عضو که دارای تخصص هستند باید مرگ مغزی را تأیید کنند، اظهار می‌کند: در سایر نقاط جهان دو نفر مرگ مغزی یک بیمار را تأیید می‌کنند اما تیم اهدای عضو در ایران متشکل از چهار نفر شامل جراح اعصاب، متخصص مغز و اعصاب، متخصص داخلی و متخصص بیهوشی، است.
مدیرعامل انجمن اهدا عضو ایرانیان با بیان اینکه چهار نفر تیم اهدای عضو در کشور با امضای وزیر حکم چهار ساله دارند، مورد اعتماد وزیر و متخصص این رشته هستند و دوره‌های مربوطه را گذرانده‌اند، می‌افزاید: پس از تأیید مرگ مغزی بیمار توسط این تیم، متخصص پزشکی قانونی فعالیت‌های آنها را تأیید و بررسی می‌کند همه چیز به صورت قانونی انجام شده باشد و سپس رضایت نهایی اهدای عضو داده می‌شود.
نجفی‌زاده تصریح می‌کند: پس از تأیید مرگ مغزی وزارت بهداشت نیازمندترین فرد در لیست انتظار را برای اعضای بدن این بیمار، در نظر می‌گیرد. معمولاً برای هر عضو سه گیرنده مشخص می‌شود که افراد دارای شرایط اورژانس در اولویت هستند و در بیشتر پیوندها اطفال اولویت دارند، پس از بررسی اولویت‌ها افراد براساس لیست انتظار، گروه خونی، تطابق بافتی و سایز بدن انتخاب می‌شوند و در صورت تطابق داشتن همه این موارد با اهداکننده، فردی که زمان بیشتری را در لیست انتظار سپری کرده است، انتخاب می‌شود.
تأثیر کارت اهدای عضو بر تصمیم خانواده
این فوق‌تخصص بیماری‌های ریوی با اشاره به تأثیر داشتن کارت اهدا عضو بر تصمیم خانواده، ادامه می‌دهد: در صورت محرز شدن مرگ مغزی برای یک بیمار، اولین سوال پیش آمده برای خانواده وی خواسته قلبی و تمایل برای اهدا کردن یا نکردن عضو است. طبق مطالعات انجام شده در صورتی که فرد دارای کارت اهدای عضو نباشد و شخصی از نظر وی اطلاع نداشته باشد، احتمال رضایت دادن خانواده برای اهدای عضو حدود ۴۸ درصد و در صورت اطلاع از تصمیم فرد، حدود صددرصد است.
وی درخصوص لزوم رضایت خانواده حتی در صورت داشتن کارت اهدای عضو، می‌گوید: به این علت که بیمار مرگ مغزی با دستگاه تنفس می‌کند و ضربان قلب دارد، خانواده گاهی فکر می‌کند که فرد زنده است و در صورت نداشتن رضایت خانواده، تأثیری منفی بر جامعه ایجاد می‌شود که این شخص زنده بود اما به علت داشتن کارت اهدای عضو، اعضای بدن او اهدا شد. نه تنها در ایران بلکه در بیشتر کشورهای جهان مانند اسپانیا که رتبه اول اهدای عضو از بیمار مرگ مغزی دارد؛ درصورتی‌که فرد دارای کارت اهدای عضو یا حتی وصیت‌نامه رسمی باشد اما خانواده مخالف کنند، اهدای عضو انجام نمی‌شود.
نجفی‌زاده با بیان اینکه با بالاتر رفتن سن کیفیت اعضای بدن افت می‌کند، می‌افزاید: مطلوب‌ترین شرایط اهدا برای قلب و ریه، ۵۵ سالگی است اما در سنین بالاتر نیز در صورت نیاز، قلب و ریه اهدا می‌شود. کبد و کلیه می‌توانند تا سن ۷۹ سالگی اهدا شوند و این موضوع بسته به کیفیت ارگان‌ها متفاوت است؛ تاکنون فرد ۷۹ ساله در ایران کبد و فرد ۱۰۳ ساله در جهان قرنیه اهدا کرده است، طبق مطالعات انجام شده در برخی پیوندها نظیر پیوند قلب، در صورت متفاوت بودن جنسیت گیرنده و اهداکننده، احتمال کاهش اندکی از کیفیت پیوند وجود دارد اما این کاهش به قدری ناچیز است که بهتر است در نظر گرفته نشود.
مدیرعامل انجمن اهدا عضو ایرانیان با بیان اینکه آموزش تخصصی تیم‌های اهدای عضو از سایر اهداف این انجمن است، می‌گوید: انجمن با تیم آموزشی قوی خود تیم‌های اهدا عضو را در ایران و در نقاط مختلف جهان آموزش می‌دهد و در دوره‌هایی که برگزار می‌کند سعی بر افزایش اطلاعات آنها دارد. فرهنگ‌سازی یکپارچه در زمینه اهدای عضو نیز از دیگر اهداف انجمن است تا همه افراد جامعه از مرگ مغزی و روند اهدای عضو مطلع باشند. سامانه ثبت اطلاعات اهدای عضو و پیوند اعضا هم طی تفاهم‌نامه‌ای با وزارت بهداشت، توسط این انجمن به بهره‌برداری رسیده است.
۱۰ میلیون نفر در کشور دارای کارت اهدای عضو
این فوق‌تخصص بیماری‌های ریوی با بیان اینکه حدود ۱۰ میلیون نفر در کشور کارت اهدای عضو دارند، اظهار می‌کند: تنها حدود ۱۰ درصد بزرگسالان ایرانی کارت اهدای عضو دارند و این درحالی است که بیش از یک سوم بزرگسالان در انگلیس و ۶۴ درصد بزرگسالان در آمریکا، دارای کارت اهدای عضو هستند.
وی با اشاره به علت بالا بودن آمار دارندگان کارت اهدای عضو در سایر کشورها، می‌افزاید: در سایر کشورها با گواهینامه یا کارت ملی، اهداکننده عضو بودن فرد ثبت می‌شود و خوشبختانه طی سال ۱۴۰۰ با همکاری هیئت دولت در کمسیون اجتماعی هیئت دولت مصوب شد که با گواهینامه، کارت ملی، کارت پایان خدمت و بیمه فرد، اهداکننده عضو بودن وی نیز ثبت شود.
نجفی‌زاده با بیان اینکه گرفتن کارت اهدای عضو از هر طریقی معتبر است، ادامه می‌دهد: سامانه ملی کارت اهدای عضو انجمن اهدای عضو ایرانیان با نشانی https://ehdacenter.ir/ برای ثبت‌نام و دریافت کارت اهدای عضو در دسترس عموم است و افراد می‌توانند با ارسال کد ملی خود به شماره ۳۴۳۲ نیز در کمتر از یک دقیقه کارت اهدای عضو دریافت کنند.
اطرافیان را از تمایل خود به اهدای عضو مطلع کنید
وی با بیان اینکه توصیه می‌شود خانواده، دوستان و اطرافیان را از تمایل خود به اهدای عضو مطلع کنیم، تصریح می‌کند: امکان دیگری نیز از طریق سایت و شماره ۳۴۳۲ فراهم شده است که افراد می‌توانند ویدئویی کوتاه از خود به‌جا بگذارد و با خانواده خود صحبت کند تا در صورت رخداد حادثه، خانواده امکان مشاهده این ویدئو را داشته باشند.
مدیرعامل انجمن اهدا عضو ایرانیان اضافه می‌کند: جشن نفس سال جاری سی‌ویکم اردیبهشت‌ماه با حضور خانواده‌های اهداکننده، گیرندگان اعضای پیوندی و بیماران نیازمند پیوند در حضور مسئولان، هنرمندان و ورزشکاران کشور برگزار خواهد شد و هدف آن بزرگداشت خانواده‌هایی است که اعضای عزیزترین اشخاص خود را اهدا کرده‌اند.
وی خاطرنشان می‌کند: هر ساله در هفته منتهی به روز ملی اهدا عضو با کمک شهرداری، صداوسیما، وزارت ارشاد، سازمان زیباسازی و مترو تهران درخصوص اهدای عضو اطلاع‌رسانی می‌شود. حدود دو تا سه سال است که «ایران دیار نفس» برگزار می‌شود و در ۲۰ شعبه این انجمن در سراسر ایران اقداماتی مشابه در راستای فرهنگ‌سازی صورت می‌گیرد و خوشبختانه همه ارگان‌ها در این امر مقدس همراه هستند.
روند اهدای عضو از بیمار مرگ مغزی
«مریم خلیفه‌سلطانی» مسئول واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی بیمارستان الزهرا (س) اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: به طور کلی هشت عضو از هر بیمار مرگ مغزی شامل قلب، دو کلیه، دو ریه، کبد، لوزالمعده و قسمتی از روده، قابل برداشت و اهدا کردن است اما طبیعی است که از هر بیمار هشت عضو را نمی‌توان برداشت کرد. در استان اصفهان از یک فرد مرگ مغزی می‌توان قلب، کلیه‌ها و کبد را برداشت و پیوند کرد.
وی با اشاره به روند اهدای عضو، می‌افزاید: اهدای عضو از بیمار مرگ مغزی، طبق پروتکل‌های خاصی انجام می‌شود؛ در ابتدا بیمار مرگ مغزی در بیمارستان‌های مختلف شناسایی و سپس ارزیابی می‌شود تا مناسب بودن وی برای اهدای عضو محرز شود و مرحله بعد شامل رضایت‌گیری از خانواده فرد و انجام آزمایشات عفونی و تست‌های مختلف از بیمار است و پس از مراحل مذکور بیمار مرگ مغزی به بیمارستان الزهرا (س) منتقل و تأیید می‌شود.
مسئول واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی بیمارستان الزهرا (س) با بیان اینکه بدیهی است که بدون تأیید نهایی مرگ مغزی توسط تیم مربوطه اهدای اعضا انجام نمی‌شود، ادامه می‌دهد: بیمار مرگ مغزی پس از تأیید در بیمارستان الزهرا (س)، با هماهنگی‌های صورت گرفته به اتاق عمل برای برداشت اعضا و سپس پیوند منتقل می‌شود. هر عضو برداشت شده برای پیوند به بیمارستانی که پیوند در آن باید انجام شود، منتقل می‌شود.
اهدای عضو افراد زنده یا فوت شده
وی درخصوص شرایط اهدای عضو فرد زنده، تصریح می‌کند: هر فرد زنده می‌تواند یک کلیه یا قسمتی از کبد خود را برحسب شرایط به فرد دیگری اهدا کند. فرد زنده‌ای که تمایل به اهدای عضو دارد باید توسط پزشک بررسی شود و در صورت وجود احتمال آسیب بعد از اهدا عضو، اهدا عضو وی توسط پزشک رد خواهد شد.
خلیفه‌سلطانی با اشاره به اهدای عضو فردی که در شرایط طبیعی یا بر اثر کهولت سن فوت کرده است، اضافه می‌کند: در صورتی که جسد فرد متوفی در ۲۴ یا ۴۸ ساعت پس از مرگ در شرایط خاصی نگهداری شده باشد، می‌توان بافت وی را برای اهدا برداشت کرد اما به طور کلی شرایط برداشت و اهدای عضو از فردی که دچار ایست قلبی شده باشد حتی در صورت داشتن سن پایین، شرایط مطلوبی نیست و در واقع عضو موردنظر دچار درجاتی از آسیب شده است.
شیوه انتقال حساس اهداکننده عضو
وی با بیان اینکه در دنیا بیشتر اهدای عضو از فرد مرگ مغزی انجام می‌شود که قلب وی درحال تپش است. هنگامی که قلب درحال تپش باشد، خون در اعضای بدن فرد جریان دارد و عضو موردنظر عملکرد خود را حفظ کرده است، فرد مرگ مغزی تنفس ندارد، معمولاً فشار خون پایینی دارد و دارای آسیب‌های جانبی، عوارض و مشکلات زیادی است؛ بنابراین انتقال او اقدامی حساس است و باید توسط تیم‌های آموزش دیده و آمبولانس‌های دارای ICU، انجام شود. در غیر این صورت ممکن است فرد در حین انتقال دچار ایست قلبی شده و اعضا نیز از بین بروند.
وی با بیان اینکه انتقال عضو پیوندی از انتقال اهداکننده آسان‌تر است و همه این مراحل مطابق با پروتکل‌ها انجام می‌شود، ادامه می‌دهد: عضو پیوندی در محلول‌هایی خاص و کیسه‌های استریل حاوی یخ و سرم‌های سرد شده در شرایطی خاص منتقل می‌شود. امکان نگهداری خیلی طولانی عضو پیوندی وجود ندارد؛ به عنوان مثال زمان طلایی با در نظر گرفتن شرایط مطلوب، برای کبد شش تا ۱۲ ساعت، کلیه تا ۲۴ ساعت و قلب سه تا چهار ساعت است.
خلیفه سلطانی با بیان اینکه مسلماً هرچه زمان بیشتری از برداشت عضو بگذرد اما پیوند نخورد امکان اینکه عضو موردنظر عملکرد مطلوب را نداشته باشد بیشتر است، اظهار می‌کند: با توجه به این شرایط نمی‌توان عضوی را نگه داشت تا گیرنده برای آن پیدا یا آماده شود و اهدای عضو از فرد مرگ مغزی و پیوند آن، از موارد اورژانس هستند.
وی با بیان اینکه تأخیری در تدفین اهداکننده عضو وجود ندارد، می‌افزاید: با تأیید شدن اهداکننده و مشخص شدن اتاق عمل، برداشت عضو آغاز می‌شود که حدود سه تا چهار ساعت به طول می‌انجامد و پس از آن در صورت لزوم جسد برای دریافت گواهی دفن به پزشکی قانونی منتقل می‌شود، روند انتقال به پزشکی قانونی به اهدا شدن یا نشدن عضو مربوط نیست و در واقع با اهدای عضو مرحله‌ای به این روند اضافه نمی‌شود و تأخیری در تدفین وجود ندارد.
احتمال رد پیوند و مخالفت خانواده با اهدای عضو
وی با اشاره به احتمال رد پیوند در گیرنده عضو، تصریح می‌کند: هر عضو پیوندی با درنظر گرفتن آزمایشات و سازگاری و بررسی‌های میان گیرنده و اهداکننده، پیوند می‌شود اما با این وجود باز هم احتمال رد پیوند وجود دارد که می‌تواند به صورت حاد یا مزمن باشد. برخی از خانواده‌ها به دلایل مختلفی مخالف اهدای عضو هستند؛ به عنوان مثال برخی فکر می‌کنند جسد پس از اهدای عضو بدشکل می‌شود در صوتی که بدشکلی وجود ندارد و تنها یک خط جراحی از گردن تا ناف باز و مانند سایر جراحی‌ها با بخیه بسته می‌شود.
وی با بیان اینکه برخی خانواده‌ها هم به علت نگرانی از صحبت سایرین مبنی بر اینکه آنها اعضای عزیز خود را به فروش رسانده‌اند با اهدای عضو مخالفت می‌کنند، ادامه می‌دهد: اهدای عضو از مرگ مغزی کاملاً رایگان و عملی خداپسندانه است. یک روحانی در تیم حضور دارد که با حضور در مراسم خاکسپاری متوفی این موارد را توضیح می‌دهد. این اقدام از منظر قانونی تأیید شده است و از نظر شرعی نیز برای آن فتواهای زیادی وجود دارد که به این اقدام توصیه می‌کند.
افت شدید اهدای عضو در دو سال اخیر در کل کشور
مسئول واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی بیمارستان الزهرا (س) می‌گوید: تا قبل از شیوع بیماری کرونا میزان اهدای عضو در استان اصفهان بالاتر بود و سالانه حدود ۵۰ اهدای عضو انجام می‌شد اما با توجه به شیوع این بیماری اهدای عضو در دو سال اخیر در کل کشور با افت شدیدی مواجه شده است و بنابر پروتکل‌های وزارت بهداشت از اهدای عضو افراد مشکوک یا مبتلا به کرونا اجتناب می‌شود.
وی می‌افزاید: در واقع فرد با ثبت‌نام و گرفتن کارت اهدای عضو تمایل قلبی خود را برای اقدام به این کار اعلام می‌کند و داشتن این کارت مانند وصیتی از فرد است. در صورتی که خانواده فرد از داشتن کارت اهدای عضو بیمار مطلع باشند یا وی به صورت شفاهی تمایل خود را برای این اقدام بیان کرده باشد، خانواده زودتر و راحت‌تر رضایت خود را اعلام می‌کند، رضایت اولیای دم در هر شرایطی مهم است. در جلسه رضایت‌گیری به صورت کامل و شفاف روند برای خانواده توضیح داده می‌شود و برگه رضایت آگاهانه که همه موارد در آن با جزئیات نوشته شده است، خوانده می‌شود و سپس افراد حاضر در جلسه اعم از اولیای دم و شاهدان، آن را امضا می‌کنند.
نظر شما