به گزارش خبرنگار ایمنا، سیستم شهری یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌های دنیا است، این پیچیدگی با گذشت زمان و پیشرفت بشر در دستیابی به فناوری‌های جدید، بیشتر شده است. دوران معاصر و تاریخچه علوم شهری سرشار از رویکردها و پارادایم‌های مختلف است که هریک در برهه‌ای از زمان مورد توجه متخصصان و برنامه‌ریزان قرار گرفته است که در صورت عملیاتی شدن، می‌تواند شهرها را از بحران‌های زیادی نجات دهد.
طی دو دهه اخیر شهرهای دنیا نسبت به قبل پرجمعیت‌تر شده است، رشد سریع شهرنشینی و تغییر سبک زندگی، شهرهای امروزی به خصوص در کشورهای کمتر توسعه‌یافته را با چالش‌های جدیدی مواجه کرده است که تا پیش از این یا وجود نداشت یا تا به این حد بحرانی نبود؛ در چنین شرایطی رویکردهای مختلفی بنا بر شرایط موجود در حوزه علوم مرتبط با شهر مطرح می‌شود که سعی در بهبود شرایط دارد؛ شهر همگرا یکی از این رویکردها است.
همگرایی صفتی است که متخصصان و برنامه‌ریزان شهری آن را برای شهرهای قرن ۲۱ ضروری می‌دانند و برنامه‌ها و طرح‌های مختلفی بنا بر زمینه‌ها و بسترهای هر شهر ارائه می‌دهند. مدیریت شهری اصفهان نیز در دوره جدید، دستیابی به شهر همگرا را در دستور کار خود قرار داده است و آن را برای چشم‌انداز شهری اصفهان تعریف کرده است.
در گفت‌وگو با امیرحسین شبانی، دکترای شهرسازی و عضو هیئت علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد نجف‌آباد، چالش‌های پیش روی دستیابی به شهر همگرا در شهرهای ایران و زمینه‌ها و بسترهای کلان‌شهر اصفهان برای دستیابی به صفت همگرایی را بررسی کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
علت طرح رویکرد شهر همگرا چیست؟
متخصصان و کارشناسان علوم شهری با اعمال رویکردهای مختلف در شهرسازی به دنبال آن هستند تا صفت‌هایی را در کنار واژه شهر قرار دهند و این صفت‌ها را در قالب سیاست‌ها، راهکارها، قوانین، مقررات و آئین‌نامه‌ها محقق کنند. این رویکردها برآمده از اقتضائات، نیازها و ضرورت‌های روز جامعه شهری است. بعضی از این رویکردها مقیاس محلی و بعضی دیگر مقیاس جهانی دارند.
رویکردهای مطرح شده در علوم شهری ممکن است تاریخ مصرف مشخصی داشته باشد و تنها در بازه زمانی مشخص قابل اجرا باشد در حالی که تعدادی از رویکردهای شهری گستردگی بیشتری دارد و می‌توان آنها را به بخش‌ها و حوزه‌های دیگر تعمیم داد و در زمان‌ها و مکان‌های دیگر استفاده کرد.
هرچقدر رویکردهای شهری ریشه‌های عمیق‌تری در بستر شکل‌گیری خود داشته باشد، قاعدتاً قابل اجراتر هستند و راحت‌تر می‌توان به آنها استناد کرد. عنوان کردن رویکردی همانند شهر همگرا نیز برآمده از یک سری بسترها و زمینه‌های مشخص است، اما چنانچه رویکردهای شهری وارداتی، پوسته‌ای و سطحی و در حد یک واژه باشد، قابلیت اجرایی آن رویکرد قطعاً کمتر می‌شود.
شهر همگرا چگونه شهری است؟
شهری که واجد صفت همگرایی است، سعی دارد ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را در کنار سایر لایه‌های یک شهر ببیند؛ بنابراین در یک شهر همگرا باید تناسب درستی میان ابعاد و وجوه مختلف شهر وجود داشته باشد.
همگرایی زمانی محقق می‌شود که نیروهای شکل دهنده ساختار و سازمان یک شهر بنا بر ارزش و اثرگذاری که دارند در یک فضای هم‌افزا ارتباط مؤثر و متعاملی داشته باشند، در یک امتداد و در یک مسیر مشخص حرکت کنند و در این فرآیند تقویت کننده نقش و جایگاه یکدیگر باشند.
دستیابی شهرهای ایران به صفت همگرایی تا چه اندازه امکان‌پذیر است؟
با توجه به وضعیت شهرهای ما و ساختارهای واگرایی که در طول تاریخ شکل گرفته است، دستیابی به شهر همگرا ساده نیست. چالش‌های رسیدن به شهر همگرا، چالش‌های برآمده از یک سری فرآیندهای تاریخی است که میراث‌دار آنها هستیم، برخی چالش‌ها نیز مربوط به دوران معاصر است.
واگرایی ساختارهای شهری آسیب‌های زیادی را متحمل شهرهای امروزی کرده است، به هم خوردن توازن میان طبیعت و شهر و ایجاد معضلات زیست‌محیطی نمونه واضح این آسیب است و چالش اساسی پیش روی تمام رویکردهای شهری است. ما نتوانسته‌ایم نگاه منطقی و واقع‌گرایانه به ظرفیت‌های محدود و تعریف شده‌ای که طبیعت در ارتباط و پیوند با شهر دارد، داشته باشیم. ما در شهرها به طرز غیرقابل قبولی منابع طبیعی را مصرف و فرسوده می‌کنیم به نحوی که برخی از این منابع در آستانه اتمام و نابودی است. اینجا است که همگرایی در رسیدن به راه‌حلی مؤثر جایگاه ویژه‌ای پیدا می‌کند.
واگرایی در مدیریت منابع شهری در دو بخش کالبدی و غیر کالبدی نیز وجود دارد و موجب می‌شود هزینه‌های بسیار زیادی به شهرها تحمیل شود. واگرایی حتی در مدیریت کاربری زمین شهری، مدیریت حمل‌ونقل درون‌شهری، ابعاد اقتصادی و کالبدی مسکن شهری نیز قابل مشاهده است، واقعیت‌هایی که مانع رسیدن شهر به همگرایی می‌شود.
اگر به دنبال دستیابی به صفت همگرایی برای شهر هستیم، ابتدا باید نقاط واگرایانه سیستم شهری را شناسایی کنیم و ببینیم شهر ما در چه وضعیت و در چه مرحله‌ای است و تا رسیدن به نقطه همگرایی چقدر فاصله وجود دارد، در این صورت است که می‌توانیم با یک چشم‌انداز واقع‌گرایانه و در عین حال ایده‌آل تکلیف نیروهای مختلف را روشن کنیم و شهر را به همگرایی درونی، همگرایی سازمانی و مدیریتی برسانیم و دستیابی به شهر همگرا نیازمند زمان و تعهد است.
فاصله اصفهان تا شهر همگرا چقدر است؟
سوال جدی و عمیق و در عین حال قابل پژوهشی است؛ برای پاسخگویی به این سوال باید شاخص‌های همگرایی شهری را متناسب با ویژگی‌های شهر اصفهان تدقیق کنیم تا بتوانیم فاصله اصفهان تا نقطه همگرا را تشخیص دهیم؛ با این حال می‌توان در بعضی زمینه‌ها اظهار نظر کرد، به طور مثال در حوزه محیط زیست، اصفهان هر روز دارد فرصت‌های خود را برای رسیدن به یک همگرایی محیط‌زیستی از دست می‌دهد.
اصفهان از نظر زیست‌محیطی وضعیت مطلوبی ندارد و نیاز است مدیران از پراکنش بی‌رویه شهر در بستر بیرونی جلوگیری کنند. اتفاقاتی که در بخش شرقی اصفهان در حال وقوع است، شهر را با خطر جدی مواجه می‌کند. منابع و ظرفیت‌های طبیعی موجود در ادامه رودخانه زاینده‌رود با تغییرات جدی ساختاری و سکونتگاهی روبه‌رو است و جلوی این واگرایی باید گرفته شود.
واگرایی در شهر اصفهان در سایر حوزه‌ها از جمله اجتماعی، اقتصادی و کالبدی نیز قابل بررسی است و باید به طور جدی مورد توجه، بررسی و پژوهش قرار بگیرد، اما از نظر من بحرانی‌ترین حوزه‌ای که اصفهان با آن روبه‌رو است، واگرایی شهر و طبیعت است و اگر تجدیدنظر اساسی و تغییر بنیادی در نگرش‌های کلی انجام نشود، کلان‌شهر اصفهان در دستیابی به صفت همگرایی ناموفق خواهد بود.
نظر شما