دسترسی شهروندان اصفهانی به خدمات محلات

به گزارش خبرنگار ایمنا و بر اساس چکیده مقاله‌ای از"فریاد پرهیز"، کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری و رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ریزی شهری معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان، پیش‌بینی می‌شود در قرن جدید، بیش از نیمی از جمعیت جهان در محیط‌های شهری زندگی کنند.

از طرف دیگر رشد سریع شهرهای بزرگ در کشورهای جهان سوم، توجه بسیاری از محققان را به نبودن تعادل و نابسامانی‌های ناشی از این رشد به ویژه در زمینه مسائل مربوط به نبود تعادل عرضه و تقاضای سطح مسکونی و خدمات شهری که جز مهم‌ترین مسائل شهری است، معطوف کرده است.

همچنین امروزه از دیدگاه عدالت اجتماعی، توسعه دیگر به معنای رشد تلقی نمی‌شود، بلکه به معنای وجود امکانات و توزیع عادلانه مطرح می‌شود؛ بنابراین یکی از اساسی‌ترین عناصر شهری برای افزایش سطح رفاه اجتماعی مردم شهر وجود خدمات شهری است.

توزیع نامناسب خدمات باعث شکل‌گیری گروه‌های اجتماعی در شهرها شده و زمینه‌ساز نابرابری و بی‌عدالتی در شهرها شده است؛ به طوری که امروزه فضاهای شهری به عرصه تضادهای اجتماعی بدل شده است.

ارزیابی نحوه دسترسی محلات به خدمات شهری در شهر اصفهان

فقر شهری، یکی از مشکلات اصلی در مناطق شهری است که این موضوع بیشتر در مناطق اسکان غیررسمی ناکارآمد و نابسامان شهری مشاهده می‌شود که در ابعاد مختلفی همچون نبود امنیت در مالکیت، فقر درآمدی ساکنان، آسیب‌پذیری معیشت شهروندان، نبود امنیت فردی، فقر سلامت فرد و محیط، فقر آموزشی، فقر حقوقی و محرومیت اجتماعی ظهور یافته است.

بی‌تردید تعریف از فقر، به عنوان مفهومی فراگیر برای تمام شرایط ثابت در طول زمان غیرممکن است، زیرا فقر مفهومی نسبی است که با شرایط زمانی و مکانی قابل تعریف است که سنجه‌های غیرمستقیم همچون نبود امکان دسترسی به کالاها، خدمات و زیرساخت‌ها، بهداشت، آموزش و ارتباطات در چارچوب حقوق فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مردم قابل بررسی است.

در این راستا به‌منظور ارزیابی محله‌های شهر اصفهان از لحاظ دسترسی به امکانات و خدمات از مدل میانگین نزدیک‌ترین همسایه استفاده شده است؛ بنابراین ضرورت توجه به عوامل تأثیرگذار بر فرآیند فقر شهری در جهت کاهش فقر و تحقق عدالت اجتماعی از طریق رعایت عدالت فضایی، توزیع کاربری‌های شهری و دسترسی عادلانه شهروندان به این خدمات امری مهم تلقی می‌شود.

دسترسی به خدمات اضطراری

به منظور بررسی نحوه دسترسی شهروندان به خدمات اضطراری از شاخص میانگین نزدیک‌ترین همسایه بهره برده شده است و خدمات اضطراری شامل مراکز اسکان اضطراری و امداد نجات، مراکز انتظامی و آتش‌نشانی می‌شود که با توجه به نتایج حاصل از مدل میانگین نزدیک‌ترین همسایه، به منظور شناسایی محدوده و موقعیت خوشه‌های مکانی، با ارزش‌های بالا یا پایین از شاخص Gi استفاده شده است.

تحلیل Hotspot به طور واضح، شکاف بین مرکز و جنوب را با سایر محلات اصفهان نشان می‌دهد، هرچند در قسمت شمالی شهر نیز خوشه‌های مکانی به صورت بسیار ضعیف قابل مشاهده است و این امر نتایج حاصل شاخص میانگین نزدیک‌ترین همسایه را تأیید می‌کند.

دسترسی به مراکز بهداشتی درمانی

در این بخش به بررسی نحوه توزیع فضایی پرداخته شد که شامل نحوه دسترسی شهروندان به مراکز بهداشتی و درمانی است و برای ارزیابی نحوه توزیع این کاربری‌ها از شاخص میانگین نزدیک‌ترین همسایه بهره برده شد.

مراکز بهداشتی و درمانی بیمارستان، مراکز بهداشت، داروخانه‌ها و درمانگاه‌ها را شامل می‌شود که با توجه به نتایج حاصل از مدل میانگین نزدیک‌ترین همسایه به منظور شناسایی محدوده و موقعیت خوشه‌های مکانی با ارزش‌های بالا یا پایین از شاخص Gi استفاده شده است.

تحلیل Hotspot به طور واضح شکاف بین مرکز را با سایر محلات اصفهان را نیز نشان می‌دهد و مناطق جنوبی و تا حدودی مناطق شمال غربی شهر اصفهان از لحاظ دسترسی به این خدمات در وضعیت مناسبی قرار ندارند. بنابراین با توجه به دسترسی بالاتر از میانگین محلات مرکزی شهر به این خدمات، نتایج حاصل شاخص میانگین نزدیک‌ترین همسایه نیز تأیید می‌شود.

دسترسی به خدمات شهری

کاربری بعدی که در این بخش به بررسی نحوه توزیع فضایی آن پرداخته شد نحوه دسترسی شهروندان به خدمات شهری است که برای ارزیابی نحوه توزیع این کاربری‌ها از شاخص میانگین نزدیک‌ترین همسایه بهره برده شد.

خدمات شهری شامل هتل، مهمان‌پذیر، بانک و مراکز تجاری می‌شود که با توجه به نتایج حاصل از مدل میانگین نزدیک‌ترین همسایه به منظور شناسایی محدوده و موقعیت خوشه‌های مکانی با ارزش‌های بالا یا پایین از شاخص Gi استفاده شده است.

تحلیل Hotspot به طور واضح شکاف بین مرکز را با سایر محالت اصفهان نشان می‌دهد و مناطق شرقی شهر اصفهان از لحاظ دسترسی به این خدمات در وضعیت نامناسبی قرار دارند؛ بنابراین با توجه به دسترسی بالاتر از میانگین محلات مرکزی شهر به این خدمات نتایج حاصل شاخص میانگین نزدیک‌ترین همسایه نیز تأیید می‌شود.

دسترسی به مراکز مربوط به سفر

کاربری بعدی که در این بخش به بررسی نحوه توزیع فضایی آن پرداخته شد نحوه دسترسی شهروندان به مراکز مربوط به سفر است که برای ارزیابی نحوه توزیع این کاربری‌ها از شاخص میانگین نزدیک‌ترین همسایه بهره برده شد.

مراکز مربوط به سفر شامل ایستگاه‌های مترو، ایستگاه اتوبوس و بی. آر. تی و پارکینگ می‌شود که با توجه به نتایج حاصل از مدل میانگین نزدیک‌ترین همسایه به منظور شناسایی محدوده و موقعیت خوشه‌های مکانی باارزش‌های بالا یا پایین از شاخص Gi استفاده شده است.

تحلیل Hotspot شکاف بین مرکز را با سایر محلات اصفهان نشان می‌دهد هسته مرکزی به صورت یک خوشه با شکاف بسیار بالا را نمی‌توان دید و مناطق شمال غربی شهر اصفهان از لحاظ دسترسی به این خدمات در وضعیت نامناسبی قرار دارند، بنابراین با توجه به دسترسی بالاتر از میانگین محلات مرکزی شهر به این خدمات نتایج حاصل شاخص میانگین نزدیک‌ترین همسایه نیز تأیید می‌شود.

دسترسی به مراکز فرهنگی مذهبی

کاربری بعدی که در این بخش به بررسی نحوه توزیع فضایی آن پرداخته شد نحوه دسترسی شهروندان به مراکز فرهنگی و مذهبی است که برای ارزیابی نحوه توزیع این کاربری‌ها از شاخص میانگین نزدیک‌ترین همسایه بهره برده شد.

مراکز فرهنگی مذهبی مسجد، امام‌زاده و مراکز فرهنگی را شامل می‌شود که با توجه به نتایج حاصل از مدل میانگین نزدیک‌ترین همسایه به منظور شناسایی محدوده و موقعیت خوشه‌های مکانی با ارزشهای بالا یا پایین از شاخص Gih استفاده شده است.

تحلیل Hotspot به طور واضح شکاف بین مرکز را با سایر محلات اصفهان نشان می‌دهد و مناطق جنوب غربی شهر اصفهان از لحاظ دسترسی به این خدمات در وضعیت نامناسبی قرار دارند، بنابراین با توجه به دسترسی بالاتر از میانگین محلات مرکزی شهر به این خدمات نتایج حاصل شاخص میانگین نزدیک‌ترین همسایه نیز تأیید می‌شود.

نتیجه‌گیری

آنچه باعث اختلاف بین محلات مختلف شهری می‌شود، نحوه توزیع خدمات شهری است، بنابراین باید به مهم‌ترین بحث در توزیع خدمات یعنی توزیع عادلانه آن توجه کرد؛ در واقع توجه به بحث عدالت در شهر بحثی نسبتاً جدید در شهرسازی و خدمات شهری است.

از نظر تعمیم عدالت اجتماعی و تعادل بیشتر بین سطح زندگی در مناطق مختلف، برای توزیع مطلوب خدمات و مساعدسازی شهر به منظور خود اتکایی هر چه بیشتر در توزیع خدمات، توسعه اجتماعی جایگاه مهمی را در برنامه‌ریزی توسعه پایدار به خود اختصاص داده است و زمانی می‌توان گفت که این خدمات از یک الگوی توزیعی مناسب بهره می‌برند که توجه به نحوه دسترسی به عنوان یکی از مهم‌ترین خصوصیات یک شهر خوب است مورد توجه باشد.

با توجه موارد اشاره شده، یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث کاهش اختلاف سطح فقر در محلات شهری می‌شود نحوه دسترسی ساکنان خدمات و تجهیزات شهری است؛ یعنی گسترش، باز و پخش کردن و تمرکززدایی خدمات، تجهیزات، تأسیسات یا فعالیت‌ها که پراکندگی خدمات مورد بررسی در سطح محلات شهر اصفهان دارای خوشه‌های متمرکزی است و باعث به وجود آمدن یک الگوی فضایی در محلات فقیرنشین در سطح شهر اصفهان شده است.