به گزارش خبرنگار ایمنا، نخستین نشانه‌های سال نو در کوچه و خیابان‌های شهر، آکواریوم‌های پر از ماهی قرمز است که در پیاده‌رو یا پشت ویترین بسیاری از مغازه‌ها دیده می‌شود.
ماهی قرمز، یک گونه بومی کشور چین است که از حدود ۸۰ سال پیش، همراه با دانه چای وارد ایران شد و کم‌کم جای خود را در سفره‌های هفت‌سین باز کرد و امروزه پای ثابت این سفره باستانی است؛ اما آنچه مبرهن بوده این است که ماهی، هیچ ارتباطی با آداب و رسوم ایران باستان و سفره هفت سین ندارد؛ بلکه تنها دلیل استقبال از آن رنگ قرمز و زیبایی این موجود است که به عنوان نمادی از شادی، سرزندگی و برکت وارد سفره‌های هفت سین شد.
ماهی قرمز؛ نخستین ماهی اهلی شده به دست بشر
ماهی قرمز یا ماهی حوض، یکی از نخستین ماهی‌هایی محسوب می‌شود که به دست بشر اهلی شده است. این ماهی، جزو خانواده کپور است و در زمان امپراطوری تانگ در چین (۹۰۷-۶۱۸ میلادی) اصلاح نژاد و در زمان امپراطوری سانگ، پرورش داده شد. این گونه ماهی به نقاط مختلف دنیا معرفی شده است و اکنون بیش از ۱۰۰ نوع مختلف از این ماهی در دنیا وجود دارد.
برخی مورخان به نقاشی معروف سفره هفت سین کمال‌الملک به عنوان سندی گویا اشاره می‌کنند و بر این باور هستند که از وجود ماهی قرمزرنگ در سفره هفت سین این نقاش بزرگ، خبری نیست و حتی در دوره قاجار نیز مردم در سفره هفت سین از ماهی قرمز استفاده نمی‌کردند. این موضوع نشان می‌دهد که ماهی قرمز در کمتر از یک سده اخیر، به هفت سین وارد شده است. مسئله مهم در زمینه ماهی قرمز، غیربومی بودن آن است؛ چراکه با ورود به طبیعت به گونه‌ای مهاجم تبدیل و عرصه را برای گونه‌های بومی تنگ می‌کند، چون توان رشد این ماهی در طبیعت زیاد است.
ممنوعیت زنده‌گیری، نگه‌داری و خرید و فروش اجزای زیستی
حسین اکبری، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: در اسفندماه هر سال و با نزدیک شدن به عید نوروز، شاهد خرید و فروش و نگه‌داری برخی گونه‌های جانوری یا گیاهی هستیم که به شکل موقت در خانه‌ها نگه‌داری شده است و پس از پایان تعطیلات، افراد با این پرسش روبه‌رو می‌شوند که با این گونه‌ها چه کنند؟
وی با اشاره به اینکه هرگونه زنده‌گیری، نگه‌داری و خرید و فروش اجزای زیستی و جانوری ممنوع است، ادامه می‌دهد: بر اساس مواد ۱۰، ۱۱، ۱۲ و ۱۳ قانون شکار و صید، برداشت غیرمجاز، حمل و نقل و خرید و فروش گونه‌های وحشی حیات‌وحش، چه گیاهی و چه جانوری ممنوع است و در صورت مشاهده، متخلفان برای برخورد به مرجع قضائی معرفی می‌شوند.
معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان از رصد و پایش محسوس و نامحسوس یگان حفاظت محیط‌زیست استان با همکاری دستگاه‌های قضائی و نیروی انتظامی در این زمینه خبر می‌دهد و خاطرنشان می‌کند: با موارد تخلف نیز برخورد می‌شود اما در شب عید، گونه‌هایی مطابق سال‌های قبل یا به شکل غیرمتعارف خرید و فروش و در بازار دیده می‌شوند که این موارد، شامل گونه‌های مختلفی از دوزیستان و خزندگانی مانند سمندر، مار آبی، لاک‌پشت گوش قرمز و ماهی قرمز که به ماهی حوض یا ماهی طلایی هم معروف است، می‌شود.
ماهی قرمز؛ گونه‌ای مهاجم که زیستگاه طبیعی در ایران ندارد
وی ماهی قرمز را یک گونه مهاجم می‌داند و می‌گوید: این نوع ماهی‌که در تنگ‌های خانگی نگه‌داری می‌شود، چون بومی کشور نیست و زیستگاه‌های طبیعی در ایران ندارد، گونه‌ای مهاجم به شمار می‌آید؛ به همین دلیل بهتر است ماهی قرمز از مراکز تکثیر خرید و فروش شود؛ اصناف و شهرداری نیز موظف هستند که با نظارت بر جایگاه‌های فروش ماهی قرمز، از دست‌فروشی این گونه‌ها جلوگیری کند.
اکبری با اشاره به اینکه نگه‌داری گونه‌های غیربومی چه ماهی‌های قرمز و چه لاک‌پشت گوش قرمز، کار راحتی نیست، می‌افزاید: این گونه‌ها نیاز به رسیدگی همیشگی دارند. به طور کلی نگه‌داری حیوانات در خانه، کار مناسبی نیست و با اخلاق و ضوابط فرهنگی ما همخوانی ندارد؛ به عبارت دیگر درست نیست که یک زیستمند را به خاطر چند روز تعطیلی یا مناسبت خاصی بخواهیم در یک فضای کوچک و موقتی نگه‌داریم.
رقیب قدرتمند برای گونه‌های بومی و تهدید گونه‌های طبیعی
وی رهاسازی این گونه‌های غیربومی در طبیعت را تهدیدی برای زیستگاه‌های طبیعی می‌داند و اظهار می‌کند: رهاسازی گونه‌هایی مانند ماهی قرمز یا لاک‌پشت گوش قرمز که غیربومی ایران به شمار می‌روند، نه تنها از نظر ضوابط و مقررات ممنوع است بلکه در صورت رهاسازی، این گونه‌ها در طبیعت به عنوان یک گونه مهاجم عمل می‌کنند. به عنوان مثال از آنجا که ماهی قرمز می‌تواند شرایط زیستی مختلفی را مانند دما و شوری آب به خوبی تحمل کند، به سرعت در طبیعت به جمعیت پایدار می‌رسد و آسیب‌های جبران‌ناپذیری به اکوسیستم‌های آبی وارد می‌سازد و به رقیب گونه‌های بومی تبدیل می‌شود.
معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع‌زیستی محیط‌زیست استان اصفهان، لاک‌پشت گوش قرمز را رقیبی برای لاک‌پشت فلاتی یا برکه‌ای ایران می‌داند و می‌گوید: علاوه بر تهدید گونه‌هایی که به‌طورطبیعی در زیستگاه‌های بومی وجود دارند، گونه‌های مهاجم باعث آلودگی آب‌ها و تیرگی آن و از بین رفتن گیاهان آبزی در زیستگاه‌های آبی و ایجاد رقابت تغذیه‌ای نابرابر با دیگر ماهیان بومی و آبزیان می‌شوند که در نتیجه، صدمات جبران‌ناپذیری به اکوسیستم‌های آبی وارد می‌کنند.
وی رهاسازی این گونه‌ها را در طبیعت از نظر ضوابط قانونی، ممنوع می‌داند و می‌گوید: از شهروندان درخواست می‌شود که از نگه‌داری این گونه‌ها خودداری کنند؛ در غیر این صورت، پس از تعطیلات ماهی قرمز را به مراکز و ایستگاه‌هایی که شهرداری در شهر ایجاد می‌کند، تحویل دهند؛ چون رهاسازی این جانوران در زیستگاه‌های طبیعی اصلاً کار درستی نیست و به ضرر اکوسیستم‌های طبیعی است.
خرید و فروش گونه‌های غیربومی و قاچاق مار آبی، لاک‌پشت و سمندر
اکبری با اشاره به ورود برخی گونه‌های جانوری قاچاق به کشور، می‌افزاید: خرید و فروش گونه‌هایی که به شکل قاچاق و غیربومی وارد ایران شدند و به شکل زنده‌گیری و باز هم به شکل قاچاق از طبیعت جدا می‌شوند، بر اساس قانون ممنوع است؛ از شهروندان درخواست می‌شود گونه‌هایی مانند مار آبی، انواع لاک‌پشت، سمندر و حلزون را خریداری نکنند.
وی خودداری از خرید این حیوانات را کمک بزرگی به قطع زنجیره قاچاق آن‌ها می‌داند و ادامه می‌دهد: همکاری شهروندان برای خریداری نکردن این موجودات در ایام عید و فروردین‌ماه، یک کمک ارزشمند به سازمان محیط‌زیست برای حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور خواهد بود.
معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی محیط‌زیست استان اصفهان، برداشت بی‌رویه گونه‌های گیاهی از طبیعت را نیز غیرمجاز می‌داند و می‌افزاید: بوته‌کنی گونه‌های کمیابی مثل لاله واژگون، صدمات زیادی به طبیعت وارد می‌کند؛ هنگامی که وارد طبیعت می‌شویم باید سعی کنیم به جز استفاده و بهره‌برداری معنوی از زیبایی‌ها، ردپایی در طبیعت به جا نگذاریم.
تهدید از بین رفتن پوشش گیاهی، سیلاب و آتش‌سوزی
وی رفتارهایی مانند بوته‌کنی، رها کردن پسماند یا ایجاد آتش‌سوزی را موجب تخریب خاک و پوشش گیاهی می‌داند و خاطرنشان می‌کند: پیامدهای مخرب این رفتارها را می‌توان در تضعیف پوشش گیاهی، ایجاد سیلاب یا آتش‌سوزی‌هایی که ممکن است در طبیعت بر اثر سهل‌انگاری ایجاد شود، دید.
اکبری، درباره افزایش خریدوفروش گونه‌هایی مانند لاک‌پشت، حلزون دریایی و سمندر می‌گوید: مسئله حفاظت از ذخایر ژنتیکی و حیات‌وحش، ماهیت مشارکت همگانی دارد؛ یکی از بهترین راه‌های جذب مشارکت نیز آموزش و اطلاع‌رسانی شهروندان است. شهروندان باید بدانند که خرید و فروش، جمع‌آوری و هرگونه انتقال اجزای زیستی به شکل زنده و غیرزنده از طبیعت کشور ممنوع است؛ دوم اینکه گونه‌هایی مانند ماهی قرمز اگر در اکوسیستم رهاسازی شوند، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به طبیعت کشور که سرمایه فرانسلی است، وارد می‌سازند.
آمار تخلفات تغییر نکرده است
وی با اشاره به رصد بازار از سوی یگان حفاظت محیط‌زیست اصفهان، اظهار می‌کند: از شهروندان درخواست می‌کنیم هرگونه خرید و فروش جانوران به‌جز ماهی قرمز در بازار شب عید به ویژه گونه‌هایی که حدس می‌زنند از حیات‌وحش هستند مانند سمندر، مارماهی و حتی لاک‌پشت گوش قرمز را به ادارات شهرستانی به اداره کل محیط‌زیست به صورت تلفنی یا به سامانه ۱۵۴۰ اطلاع دهند تا با متخلفان برخورد قانونی شود.
معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی محیط‌زیست استان اصفهان، ارائه آمار برخورد با تخلفات را نیازمند جمع‌بندی می‌داند و می‌گوید: این آمار نیاز به بررسی و جمع‌بندی نهایی دارد و بعد از تعطیلات نوروز اعلام می‌شود؛ البته روند تخلفات، تفاوت چندانی نداشته است، اگرچه هنوز آمار امسال را برای مقایسه در اختیار نداریم اما با توجه به پایش‌های انجام شده، به نظر می‌رسد تفاوتی با سال‌های گذشته نداشته است.
میهمان ناخوانده‌ای که حذف شدنی نیست
از سوی دیگر مصطفی کردآبادی؛ مسئول واحد آبزیان اداره کل دامپزشکی استان اصفهان، ماهی قرمز را یکی از اجزای امروزی سفره هفت سین می‌داند و به خبرنگار ایمنا می‌گوید: انجمن‌های حمایت از حیوانات بر این باور هستند که ماهی قرمز، جزو آئین‌های هفت سین نیست و باید از سفره حذف شود؛ اما چون گذاشتن ماهی در سفره به یک سنت تبدیل شده، امکان حذف آن بسیار کم است؛ بنابراین توصیه می‌شود این جانواران را از مکان‌هایی خریداری کنند که صنف فروشندگان پرنده و ماهیان زینتی یا شهرداری بر آن‌ها نظارت دارد.
وی خرید از مکان‌های مجاز و خودداری از خرید ماهی قرمز از دست‌فروشان را نخستین توصیه بهداشتی به افراد بیان می‌کند و می‌افزاید: از دیگر نکاتی که هنگام خرید این جانور باید مورد توجه قرار گیرد، این است که حمل ماهی از آن محل با ظرف‌های یک‌بار مصرف انجام شود؛ بنابراین از قبل ظرف یا تنگی در خانه آب کنند و آن را ۱۲ تا ۴۸ ساعت نگه دارند که هم‌دما با محیط و کلر آن خارج شود، ماهی را از آبی که همراه آن است، جدا کرده و این آب را به چرخه نگه‌داری ماهی در خانه اضافه نکنند.
مسئول واحد آبزیان اداره کل دامپزشکی استان اصفهان تصریح می‌کند: هنگام خرید ماهی، جانورانی را انتخاب کنند که از نظر ظاهری سالم به نظر می‌رسند؛ یعنی باله‌هایشان را باز نگه می‌دارند، شنای طبیعی دارند، روی بدنشان هیچ زخم یا نقاط سفید و پنبه‌ای شکلی به چشم نمی‌خورد و پولک‌هایشان نریخته است و ماهی‌های بی‌حال، زخم‌دار، باله شکسته که شنای غیرطبیعی دارند و کج روی آب می‌افتند را خریداری نکنند.
کنترل آلودگی انگلی، قارچی و میکروبی تولیدات استانی
وی بزرگ‌ترین تولیدکننده ماهیان زینتی در استان اصفهان را استخرهای پرورش شهرستان کاشان معرفی می‌کند و ادامه می‌دهد: این استخرهای بزرگ، دارای مجوز هستند و سالانه از سوی ناظران دامپزشکی از نظر آلودگی‌های انگلی، قارچی و میکروبی بررسی و سپس توزیع می‌شوند؛ اما از آنجا که تکثیر ماهی قرمز ساده است، عده‌ای بدون مجوز این کار را انجام می‌دهند. بخشی از گونه‌های موجود در بازار نیز تولید استان گیلان است که چون نظارت بر تولیدات درون استانی بیشتر است، توصیه می‌شود از ماهیان پرورش‌یافته در اصفهان خریداری شود.
کردآبادی گونه ماهی قرمز شب عید را به سه دسته تقسیم می‌کند و می‌گوید: ماهی‌های بلک و چشم تلسکوپی‌ها، ماهی قرمز تک رنگ و دو رنگ، سه دسته اصلی ماهی قرمز هستند که چون در دماهای متناوب می‌توانند زندگی کنند، گونه‌ای مقاوم و مناسب برای نگه‌داری در ظروف شب عید هستند و برای نگه‌داری آن‌ها نیاز به داشتن آکواریوم نیست؛ بنابراین توصیه می‌شود از همین سه گونه ماهی قرمز شب عید خریداری کنند، درحالی‌که ماهیان زینتی آکواریومی باید با دما و اکسیژه کنترل شده نگه‌داری شوند و مناسب شب عید نیستند.
قاچاق لاک‌پشت، حلزون و آبزیان غیربومی
وی به شهروندان توصیه می‌کند از خرید گونه‌های آبزی مانند لاک‌پشت و حلزون برای سفره هفت‌سین خودداری کنند و ادامه می‌دهد: گونه‌هایی مانند لاک‌پشت سبز یا حلزون در کشور ما پرورش قانونی ندارند و به شکل قاچاق وارد کشور می‌شوند و از آنجا که دامپزشکی بر این جانوران نظارت ندارد، خطر انتقال بیماری‌های انگلی، قارچی و یا حتی بیماری مثل سالمونلا به انسان از طریق آن‌ها وجود دارد. بنابراین توصیه می‌شود شهروندان حتماً از خرید لاک‌پشت‌های آبی و حلزون خودداری کنند.
مسئول واحد آبزیان اداره کل دامپزشکی استان اصفهان با اشاره به اینکه امکان انتقال بیماری خاصی از طریق ماهی قرمز به انسان وجود ندارد، می‌گوید: احتمال انتقال بیماری از طریق ماهی قرمز به انسان بسیار ضعیف است؛ با این حال افرادی که حساسیت یا ضعف ایمنی دارند یا خردسالان، بهتر است به ماهی دست نزنند؛ به این دلیل که ممکن است همان بیماری‌های قارچی سفیدک پنبه‌ای شکل که روی بدن ماهی وجود دارد، از طریق لمس کردن، منتقل شود و فرد را دچار جراحات پوستی کند. بنابراین بهتر است عوض کردن آب تنگ، بدون دست زدن به ماهی انجام و پس از انتقال ماهی به ظرف نیز دست‌ها با آب و صابون شسته شود.
ماهی قرمز را به حوضچه‌های آب پارک‌ها منتقل کنید
وی درباره خرید و فروش گونه‌های آبزی مانند لاک‌پشت و حلزون خاطرنشان می‌کند: متولی ساماندهی این مکان‌ها، شهرداری و اتحادیه‌های صنفی هستند اما مسئولان دامپزشکی و محیط‌زیست در جلسات مشترک اعلام کردند که با نگه‌داری و نقل و انتقال این حیوانات آبزی مخالف هستند و به عنوان متولی بهداشتی نیز توصیه می‌کنیم که خانواده‌ها این گونه‌ها را در منزل نگه‌داری نکنند.
کردآبادی، بیشترین رونق بازار خرید و فروش این گونه‌های غیربومی آبزیان را در شب عید می‌داند و ادامه می‌دهد: تعداد محدودی از توزیع‌کنندگان این گونه‌ها، به شکل قانونی فعال و دارای تأیید محیط‌زیست هستند؛ اما نگه‌داری و خرید و فروش چنین آبزیانی از طریق دست‌فروشان، غیرقانونی است.
وی درباره سرنوشت ماهی قرمز و گونه‌های آبزی سفره هفت سین، پس از تعطیلات نوروزی اظهار می‌کند: از آنجا که ماهی‌های قرمز یک گونه مقاوم به شمار می‌روند و احتمال وجود آلودگی‌های انگلی در بدن آن‌ها وجود دارد، رها کردن آن‌ها در رودخانه یا دریاچه‌ها باعث شیوع بیماری در آن منطقه می‌شود و به محیط زیست آسیب می‌رساند؛ پس بهتر است محیط مناسبی برای نگه‌داری این گونه در تنگ‌های خانگی فراهم شود که در این صورت ماهی قرمز می‌تواند تا یکی دو سال زنده بماند.
وی به افرادی که امکان رسیدگی و نگه‌داری از ماهی قرمز را در خانه ندارند، توصیه می‌کند آن‌ها را به حوضچه‌های آب پارک‌ها منتقل کنند و می‌گوید: از نظر امنیت زیستی و رعایت حال حیوانات نیز توصیه می‌شود که یک لیتر آب برای هر ماهی در نظر بگیرند و ماهی را در تنگ‌های خیلی کوچک نگه‌داری نکنند.
نظر شما