به گزارش خبرنگار ایمنا، ویژگی و اهمیت تئاتر کودک حقیقتی انکارناپذیر است که بسیاری از بزرگان عرصه هنر و ادبیات حتی صاحب‌نظران مسائل تربیتی و روانشناسی کودکان و نوجوانان به آن واقف بوده و همواره مقوله تئاتر کودک را به‌عنوان عرصه‌ای برای بروز و رشد استعدادها و خلاقیت‌های کودکان، مورد توجه قرار داده‌اند؛ به‌طوری‌که به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران، هرگونه سرمایه‌گذاری مادی، معنوی و برنامه‌ریزی عمیق و درازمدت برای رشد و اعتلای جامعه باید با کودکان آغاز شود، کودکانی که وارث و حافظ تمدن آینده هستند؛ بنابراین هرقدر کودکان به لحاظ رشد ذهنی و ادراک معنوی غنی و پربار شوند در حقیقت، تمدن انسانی پربار می‌شود.
حدود نیم‌قرن از شکل‌گیری تئاتر کودک و نوجوان در ایران می‌گذرد، اما متأسفانه این جریان نمایشی جز در مقاطعی کوتاه هرگز مورد توجه متصدیان و مسئولان امر قرار نگرفته است.
آنچه می‌خوانید مشروح گفت‌وگوی خبرنگار ایمنا با امیر شیخ‌جبلی، فعال حوزه کودک و کارگردان نمایش خاله سوسکه است.
نمایش خاله سوسکه در کجا تولیدشده و چه مخاطبی دارد؟
مخاطب تئاتر موزیکال "خاله سوسکه" که در آموزشگاه و مرکز مهارت‌آموزی سایه تولید شده است، گروه‌های سنی خردسال و کودک است، اما تجربه اجرا نشان می‌دهد که بزرگسالان نیز از دیدن آن لذت برده و با توجه به ویژگی‌های نوستالژیک اثر ارتباط خوبی با اثر برقرار کرده‌اند؛ از این‌رو زمانی که اجرای عمومی نمایش خاله سوسکه در مجتمع فرهنگی هنری فرشچیان انجام شد با استقبال مخاطبان روبه‌رو شد.
سبک نمایش «خاله سوسکه» چیست و در چه نوعی است؟
«خاله سوسکه» به‌نوعی تئاتر کودک برای کودک است. استفاده از ظرفیت‌های فانتزی و سرشار از تخیل در کنار صحنه‌آراییِ مؤثر و پرتحرک از ویژگی مورد توجه در تولید این اثر بوده است. اکثر هنرمندان این تئاتر را کودکانی تشکیل می‌دهند که مدتی در این زمینه در حال آموزش و فراگیری این هنر بودند. آموزش‌هایی که در ابتدا در جهت افزایش اعتمادبه‌نفس این افراد انجام شد و درنهایت پس از گذراندن مسیر، منجر به تولید یک اثر نمایشی خاص با آن‌ها شد.
طراحی صحنه و دکور نمایش «نمایش خاله سوسکه» چگونه است؟
اهمیت فضای بصری در تئاتر کودک نسبت به تئاتر بزرگسالان، بسیار بااهمیت‌تر است. کودکان، ایجاد جلوه‌های باشکوه و پرکار را در قاب صحنه دوست دارند و با دیدن صحنه‌آرایی‌های جذاب و عجیب‌وغریب و کاملاً تخیلی، لباس‌های پرزرق‌وبرق و عجیب، جلوه‌های ویژه نمایشی، ترفندهای نورپردازی و سایر مباحث مرتبط، سر ذوق می‌آیند.
کودکان حتی حاضرند، مراحل تغییر آرایش صحنه را اگرچه پیچیده و طولانی باشد نظاره کنند. من از این ویژگی در اکثر موارد برای تغییر و تبدیل صحنه‌ها استفاده کرده‌ام، کودکان نیز همیشه کودکان با ذوق و شوق آن را دنبال می‌کنند و واکنش‌های بسیار خوبی در آن‌ها مشاهده کرده‌ام.
به لحاظ هزینه، گاهی می‌توان طراحی صحنه را با مبلغ نسبتاً کمی انجام داد، البته گاهی این شرایط یعنی نبود بودجه کافی، به گروه تولید یک اثر تحمیل می‌شود و در این صورت قوه خلاقه طراح در جهت به‌کارگیری تخیل تماشاگران مهم‌تر تلقی می‌شود.
موضوع نمایش «خاله سوسکه» چیست؟
«خاله سوسکه» در سفری پرماجرا برای دیدار با فردی به نام عمو رمضون راهی همدان شده و در طول این مسیر پرپیچ‌وخم با سختی‌ها و مشکلاتی روبه‌رو می‌شود. در رونمایی اثر با انتقال این نکته که «زندگی سرشار از لحظات دشواری است و باید بر آن فائق و پیروز شد، سختی‌ها را برای رسیدن به مقصد و پیروزی پشت سر گذاریم» مواجه هستیم.
دلیل انتخاب عنوان «خاله سوسک» برای نمایش چیست؟
من داستان خاله سوسکه را به دلیل جذابیتی انتخاب کردم که می‌توانست برای کودکان ایجاد کند و سعی کردم تا مخاطب خردسال و کودک به لحاظ موضوع و محتوا با این اثر، پیوند بیشتر و نزدیک‌تری داشته باشد. البته روایتی از این اثر را انتخاب کردم که برای کودک مناسب بوده است و در این اقتباس که از نوشته آقای م. آزاد انجام شد، اثر نمایشی را در فضایی خلاق از این قصه کهن و در ساختاری فانتزی و شاد روایت کردیم؛ همچنین در شیوه اجرایی نیز ضمن توجه به مضمون و ساختار، نتیجه مطلوب‌تری ایجاد شد.
چگونگی گرایش و تمایل شما برای ساخت چنین داستانی چه بوده است؟
در دهه گذشته تلاش من در تولیدات آثار کودک و نوجوان به سمت استفاده از ادبیات کهن بوده است. استفاده از قصه‌های قدیمی و تبدیل آن‌ها به سبک امروز یکی از رویکردهای من در این زمینه است؛ البته معتقد هستم که برای بازآفرینی آثار کهن باید اصولی را موردنظر قرار داد.
از نظر شما امتیازهای مثبت و منفی تئاتر کودک با سایر سبک‌ها چیست؟
در تئاتر کودک رعایت استانداردها در بخش‌های مختلف مانند کارگردانی، بازیگری و طراحی هنری، حساس‌تر و دقیق‌تر از تئاتر بزرگسالان است. به قول استانیسلاوسکی، بازیگری برای کودکان به اندازه بازیگری برای بزرگسالان مهم است، اما برای کودکان باید بهتر بازی کرد.
ساده‌انگاری نقش یا ساده جلوه دادن آن برای کودک، تقلبی یا مصنوعی بودن در ارائه نقش و مواردی از این قبیل بیش‌ازپیش در بازیگری برای کودک دارای اهمیت است؛ چراکه کودک در ارزیابی نسبت به آثار ویژه بزرگسالان بسیار حساس‌تر و دقیق‌تر بوده و هر لحظه ممکن است در طول اجرا با واکنش‌هایی مانند جابه‌جا شدن در صندلی و بی‌قراری و همهمه، ارتباط خود را با اثر قطع کرده و این ارتباط نداشتن، مساوی با شکست خواهد بود.
پرهیز از کشمکش‌های سطحی و کم‌مایه، ساده‌انگاری و بیان نتیجه اخلاقی می‌تواند در ارتقای سطح کیفی نمایش کمک‌کننده و دارای اهمیت باشد.
ساخت نمایش «خاله سوسکه» از طراحی و ایده پردازی تا اجرای چقدر زمان برده است؟
مراحل تولید این اثر در سال ۹۶ صورت گرفت و در سال‌های ۹۷ و ۹۸ اجراهای متعددی را به‌واسطه استقبال مخاطب از این اثر پشت سر گذاشت و در سال ۹۸ موفق به حضور در بیست‌وششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان همدان شد و اکنون نیز با توجه به گذشت چند سال از تولید اثر تصمیم به بازتولید آن گرفتیم که بازهم با وجود شرایط خاص به‌واسطه اپیدمی کرونا بازهم با استقبال و اقبال از سوی تماشاگر مواجه شد.
عوامل نمایش «خاله سوسکه» را چه کسانی تشکیل می‌دهند؟
تئاتر خاله سوسکه تولید آموزشگاه و مرکز مهارت‌آموزی سایه با بازی زهرا گرگ‌یراقی، امیرحسین حسن‌پور، دانیتا دباغ، پرستو نوربخش، میترا آقایی، بهار قاسمی، سارینا کریم‌زاده و گروهی از بازیگران کودک آموزشگاه سایه اصفهان در حال اجرا است.
از دیگر عوامل تولید می‌توان به پویا فرهنگ‌پژوه آهنگساز،، طراح صحنه الهه جابرزاده‌انصاری، بازیگردان کودک دانیتا دباغ، طراح گریم محمد قبادی‌نژاد، مینا سلمانی، طراح لباس امیر شیخ‌جبلی، مدیر صحنه عماد شفیعا، طراح نور ابوالفضل قبادی‌نژاد، منشی صحنه ویانا افقهی، دستیاران صحنه یاسمین شیرانی و سایا زمانی و عماد شفیعا، صوت و افکت نسیم موسوی، ساخت دکور محمود شیخ‌جبلی، روابط عمومی علی حاج‌محمدی می‌توان اشاره کرد.
نمایش «خاله سوسکه» چه افتخارات و جوایزی به‌دست آورده است؟
تئاتر خاله سوسکه پس از تولید توانست در سال‌های ۹۷ و ۹۸ در سه دوره اجرای عمومی با اقبال از سوی تماشاگران مواجه شود. همچنین این اثر نمایشی در بیست‌وششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان همدان برگزیده شد و در سه بخش نمایشنامه‌نویسی، بازیگری زن و طراحی گریم و چهره‌پردازی نامزد دریافت جایزه شد. در این دوره اجرایی نیز با وجود وضعیت خاص حاکم بر جامعه به لحاظ تبعات امیکرون خوشبختانه استقبال صورت گرفته این نمایش بیش از انتظار بود.
اصلی‌ترین دلیل شما برای ساخت تئاتر کودک چیست و آیا پیشنهادی برای دیگر کارگردانان تئاتر کودک دارید؟
دست‌اندرکار تئاتر کودک باید خود را وقف این هنر کند. متأسفانه برخی فعالیت در زمینه تئاتر کودک و نوجوان را «آسان» می‌دانند و این طرز تفکر باعث تولید آثاری کم‌بهره و فاقد ظرافت‌های خاص هنری شده است. هنرمند فعال در این عرصه برای موفقیت باید زندگی خود را وقف آموزش، پژوهش و تولید این هنر به برای کودکان کرده و بداند که برای چه کسی دست به آفرینش هنری می‌زند.
سخنی درباره تئاتر کودک به مسئولان بگویید.
متأسفانه تئاتر کودک و نوجوان نسبت به تئاتر بزرگسال دارای وِجهه چندانی در بین مسئولین نبوده و نیست و شاهد این مسئله نیز تولیدات بسیار کم یا با کیفیت نازل در این زمینه است. بر کسی پوشیده نیست که در نمایشی مانند خاله سوسکه، تأثیرگذاری بر کودکان و در تبدیل آن‌ها به شهروندانی خلاق و عاقل مورد توجه بوده است و خواهد بود، اما متأسفانه در شهر دوستدار کودک، پیگیری‌های ما در خصوص حمایت دفتر تخصصی نمایش وابسته به سازمان فرهنگی، اجتماعی شهرداری اصفهان از این اثر نمایشی نتیجه‌ای در پی نداشته و حتی در اطلاع‌رسانی در حوزه شهری نیز همراهی با ما صورت نگرفت.
من به‌عنوان فردی که بخش عمده‌ای از فعالیت‌های آموزشیِ تولیدی و پژوهشی‌ام در حوزه تئاتر کودک و نوجوان متمرکزشده است در خواست می‌کنم حمایت‌های بیشتری صورت بگیرد تا انگیزه بیشتری برای کارهای با کیفیت به وجود آید.
تاکنون که از سوی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان و انجمن هنرهای نمایشی اصفهان همراهی خوبی در اجرای عمومی نمایش خاله سوسکه صورت گرفته است.
از دیدگاه شما چه راهکاری برای بهتر شدن تئاتر کودک وجود دارد؟
توجه ویژه تولیدکنندگان تئاتر برای کودک به ویژگی‌هایی که به‌عنوان ارزش‌های تئاتر کودکان مطرح می‌شوند مانند سرگرمی، رشد روانی، جنبه‌های آموزشی و کاربردی، درک زیبایی‌شناسی مرتبط است که درنهایت منجر به تربیت تماشاگران آینده خواهد شد و می‌تواند به ارتقای سطح کیفی آثار منتهی شود.
تئاتر ابزار و وسیله‌ای قدرتمند و مؤثر برای رشد اجتماعی و آشنایی و ورود هر چه‌بهتر و مفیدتر کودک به دنیای بزرگسالی است. به‌طورکلی تئاتر کودکان باید ویژگی‌هایی ازجمله شادی و سرگرمی، مشارکت خلاقانه، فرصت برای آموختن و ایجاد زمینه رشد روانی و سلامت روحی کودک و نوجوان را با خود همراه داشته باشد.
گفت‌وگو از: علی باقری، خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر ایمنا
نظر شما