به گزارش خبرنگار ایمنا، امروزه مفهوم شهرها بدون فضای سبز مؤثر در اشکال گوناگون آن دیگر قابل تصور نیست؛ پیامدهای توسعه شهری و پیچیدگی‌های معضلات زیست‌محیطی آن‌ها، موجودیت فضای سبز و گسترش آن را برای همیشه اجتناب‌ناپذیر کرده است.
ایجاد فضای سبز مطلوب، راه‌حلی برای بسیاری از مشکلات حاد شهری است که علاوه بر ارتقای کیفیت منظر شهر، در مقولات زیبایی‌شناسی و ادراک هویت مؤثر است؛ همچنین می‌تواند از تخریب اقتصادی و فیزیکی افت کیفیت زندگی، آلودگی، تراکم و کوچ طبقه متوسط از مرکز شهر پیشگیری کند و سرزندگی را به مناطق مرکزی شهر و پیرامون آن آورده و مردم را تشویق به حضور داوطلبانه کند.
فطرت انسان به گونه‌ای آفریده شده است که توانایی‌های بسیاری دارد. این توانایی‌ها بدون ارتباط با زیبایی‌های طبیعی که در زندگی شهری، همان فضاهای سبز هستند، به افسردگی و خمودی می‌گراید و بالطبع در پرتو بهره‌مندی از فضای سبز، خلاقیت‌های انسان شکوفا می‌شود.
امروزه مفهوم شهرها بدون وجود فضای سبز مؤثر در اشکال گوناگون آن قابل مقایسه نیست. شهرها به عنوان کانون‌های تمرکز فعالیت و زندگی انسان‌ها برای اینکه بتوانند پایداری خود را تنظیم کنند، چاره‌ای جز پذیرش ساختار و کارکردی متأثر از سیستم‌های طبیعی ندارند؛ در این میان فضاهای سبز شهری به عنوان جزو ضروری و لاینفک پیکره یگانه شهرها در متابولیسم آن‌ها نقش اساسی ایفا می‌کند و کمبود آن‌ها می‌توانند اختلالات جدی در حیات شهرها به‌وجود آورد.
نتایج برسی‌ها نشان می‌دهد که فضاهای سبز شهری، دارای بازدهی اجتماعی و اکولوژیکی هستند که مهم‌ترین اثر فضای سبز در شهرها، کارکردهای محیط‌زیستی، یا بازدهی اکولوژیکی آن‌ها است که شهرها را برای زیست مساعد می‌سازد و علاوه بر مقابله با آثار مخرب گسترش صنعت و حمل‌ونقل، موجب ارتقای کیفی در زندگی شهروندان می‌شود.
اهمیت فضاهای سبز شهری تا بدان حد است که امروزه وجود این کاربری به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی جوامع به حساب می‌آید. مهم‌ترین اثرات فضای سبز در شهرها کاهش آلودگی هوا، کاهش آلودگی صوتی، تعدیل دما، افزایش رطوبت نسبی، تلطیف هوا و جذب گردوغبار است. سایر اثرات فضای سبز در شهرها نسبی هستند؛ ولی مجموعه اثرات فضای سبز حضور آن‌ها را در شهرها اجتناب‌ناپذیر می‌کند.
پیش‌بینی راه‌حلی برای توسعه فضای سبز شهری و توزیع عادلانه آن در محله‌ها به خصوص در هسته مرکزی شهر، یکی از راهبردهای توسعه پایدار شهر تلقی می‌شود. ساختار کلی شهرها برآمده از ساخت‌وسازهایی است که در طی سالیان گذشته ایجاد شده، از همین رو در بسیاری از شهرها محلهای مناسبی برای ایجاد فضای سبز پیش‌بینی نشده است؛ همین مسئله روند رشد شهرها را با چالش مواجه می‌کند.
توسعه فضای سبز در معماری و شهرسازی نوین نقشی اساسی دارد؛ به‌طورمثال در شهری چون اراک محله‌های مرکزی، بافت فرسوده و سکونت‌گاه‌های غیررسمی با کمبود فضای سبز مواجه‌اند، اما در شهرک‌هایی که به تازگی در حاشیه شهر و به دنبال روند توسعه آن ایجاد شده، فضای سبز شهری از کیفیت و سرانه مطلوبی برخوردار است.
طراحی زیرساخت‌های سبز، رویکردی جدید در برنامه‌ریزی شهری
پرستور پریور، دکترای برنامه‌ریزی محیط‌زیست شهری در این باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: فضاهای سبز در مناطق شهری باعث پایداری منابع و ارائه خدمات محیط‌زیستی در مناطق شهری می‌شود و به موجب آن، مواردی نظیر افزایش حضور تنوع زیستی در مناطق شهری، حفاظت منابع آب، تعدیل دمای هوای شهرها که به واسطه اثرات ناشی از تغییر اقلیم جهانی و جزایر حرارتی در حال افزایش است، فضای دل‌نشینی برای گذراندن اوقات فراغت شهروندان، کاهش استرس شهروندان و کاهش اختلالات روانی در ساکنان شهری ایجاد خواهد کرد.
وی ادامه می‌دهد: از دیگر خدمات اجتماعی و فرهنگی ایجاد فضاهای سبز در شهرها می‌توان به مواردی همچون افزایش کیفیت زندگی با فراهم آوردن فضاها و فرصت‌هایی برای بهبود روابط اجتماعی و ایجاد همبستگی اجتماعی، شکل‌دهی به فضاهای جمعی شهری، افزایش زیبایی‌شناسی و نزدیکی به طبیعت، کاهش آلودگی هوا، کنترل سیل و فراهم آوردن فرصت‌هایی برای افزایش فعالیت‌های فیزیکی شهروندان اشاره کرد.
این دکترای برنامه‌ریزی محیط‌زیست شهری با بیان اینکه برنامه‌ریزی علمی برای داشتن فضاهای سبز شهری سالم، پیوسته و با کیفیت می‌تواند نقش مهمی در ایجاد شهری سالم و پایدار داشته باشد، خاطرنشان می‌کند: طی دهه‌های اخیر، با افزایش قیمت زمین، تحت تأثیر عوامل مختلف، گسترش افقی شهرها و توسعه ساخت و سازها در مناطق شهری به طور بی‌سابقه‌ای رشد کرده و ساخت‌وسازهای بی‌رویه در مناطق شهری، نه تنها مشکل شهر اراک بلکه تمام شهرهای ایران است.
وی ادامه می‌دهد: تحت تأثیر عوامل یاد شده، فضاهای سبز و باز شهری مانند باغات، اراضی کشاورزی و پارک‌ها در حال از بین رفتن است. این مشکل تنها با تغییر رویکرد برنامه‌ریزی شهری قابل حل است؛ در حقیقت متولیان برنامه‌ریزی در شهرها باید به این نکته توجه کنند که شهرهای ما امروزه زیست‌پذیر نیستند.
این دکترای برنامه‌ریزی محیط‌زیست شهری با بیان اینکه امروز در دنیا تغییر رویه محسوسی در برنامه‌ریزی‌های شهری اتفاق افتاده است و شهرها به سمت ارتباط بیشتر با طبیعت یا به اصطلاح بیوفیلیک بودن در حال تغییر هستند، می‌افزاید: انجام مطالعات مربوط به حوزه برنامه‌ریزی محیط‌زیست شهری می‌تواند به برنامه‌ریزان و متولیان شهر کمک کند تا بر مبنای شرایط اکولوژیکی هر شهر گام‌هایی اساسی در جهت توسعه پایدار شهری بردارند.
وی ادامه می‌دهد: طراحی زیرساخت‌های سبز شهری، رویکرد جدیدی در برنامه‌ریزی محیط‌زیست شهری است که هدف آن توسعه شبکه‌های چند منظوره فضاهای سبز است که ارائه طیف گسترده‌ای از خدمات اکوسیستمی در شهرها را به دنبال خواهد داشت و از این طریق می‌توان کیفیت محیط زیست شهری را برای توسعه فضاهای سبز شهری پایدار افزایش داد. در این زمینه پارامترهایی چون نحوه توزیع فضایی لکه‌های سبز در سراسر شهر، شکل پایدار این لکه‌ها، اندازه لکه‌های سبز، نوع گونه‌های درختی (متناسب با اقلیم و غیرمهاجم بودن)، تأمین منابع آبی پایدار، طراحی فضاهای سبز شهری پایدار، برنامه‌ریزی برای ایجاد پیوستگی لکه‌های سبز و باز داخل شهر به منابع طبیعی خارج شهر مورد اهمیت قرار خواهد گرفت.
پریور می‌گوید: عامل دیگری که تأثیر نامطلوبی بر میزان و کیفیت فضای سبز شهری دارد، افزایش سطوح نفوذناپذیر در شهرها است. سطوح نفوذناپذیر، سطوحی انسان‌ساخت یا مصنوعی است که مانع از نفوذ آب به داخل شده و موجب تولید رواناب زیاد و سیلاب می‌شود.
وی با بیان اینکه سطوح نفوذناپذیر در شهرها تحت تأثیر عواملی مانند رشد جمعیت شهرنشین، افزایش ساخت‌وسازها و تغییرات کاربری اراضی و نیز تغییرات محیط‌زیستی از جمله تغییرات اقلیمی افزایش یافته است، تصریح می‌کند: شهرها از نظر ساختاری لکه‌هایی هستند که در درون آن‌ها لکه‌های متنوعی شامل لکه‌های سبز، باز و ساخته شده قابل تشخیص است؛ در سیمای سرزمین شهری افزایش سطوح نفوذناپذیر، باعث ایجاد پدیده‌هایی مانند خرددانگی و انزوای زیستگاه‌های طبیعی، ساده شدن و همسان‌شدن ترکیب گونه‌ها، قطع سیستم‌های هیدرولوژیکی و تغییر جریان انرژی و چرخه مواد غذایی می‌شود که کاهش پایداری و آسیب‌پذیری شهرها را به دنبال خواهد داشت.
این دکترای برنامه‌ریزی محیط‌زیست شهری تصریح می‌کند: تغییرات در شرایط اکولوژیکی مرتبط با شهرنشینی مثل آلودگی حوضه آبخیز، از بین رفتن تنوع زیستی و تغییر اقلیم، خدمات اکوسیستمی را در مقیاس محلی و جهانی تحت تأثیر قرار خواهد داد و در نهایت توانایی آن‌ها را برای پایداری جمعیت شهری و زیر ساخت‌ها کاهش می‌دهد.
وی با بیان اینکه یکی از راهکارها برای کنترل سطوح نفوذناپذیر در شهرها، توسعه فضاهای سبز و باز شهری است که نیاز به دانش و تخصص دارد، می‌گوید: لکه‌های پراکنده و کوچک فضاهای سبز شهری مانند پارک‌ها و بوستان‌ها تأثیری در پایداری شهری ندارد، بلکه در این زمینه باید توسعه فضاهای سبز تاب‌آور و پایدار در شهرها را مورد توجه قرار داد که این مهم، نیازمند برنامه‌ریزی محیط زیست شهری در چند مقیاس است تا بتوان با درنظرگرفتن فرآیندهای اکولوژیکی اجتماعی، شبکه حیاتی شهر را با همه خدمات اکوسیستمی برای شهر و شهروندان ایجاد کرد.
مشکل اصلی شهر اراک نحوه توزیع فضای سبز در سطح شهر است
احمد حسنی، رئیس سازمان سیما، منظر و فضای سبزی شهرداری اراک اظهار می‌کند: فضای سبز شهر اراک مساحتی بالغ بر حدود ۱۵۰۰ هکتار است؛ درحالی‌که میزان سرانه استاندارد فضای سبز شهری به ازای هر نفر ۱۵ تا ۱۸ مترمربع است.
وی با بیان اینکه شهر اراک با دارا بودن سرانه‌ای بیش از ۲۶ مترمربع نسبت به دیگر شهرهای کشور از فضای سبز بیشتری برخوردار است اما به علت اینکه جزو شهرهای آلوده محسوب می‌شود، باید سرانه فضای سبز آن به ۳۵ یا ۴۰ مترمربع برسد، می‌گوید: مشکل اصلی در شهر اراک نحوه توزیع فضای سبز در سطح شهر است. در حالی که سرانه فضای سبز در منطقه یک شهر بسیار بالا است؛ اما منطقه دو شهر به شدت از کمبود فضای سبز متأثر شده است؛ زیرا این منطقه جزو محدوده مرکزی شهر محسوب می‌شود و با ساخت‌وسازهای فراوانی که در آن صورت گرفته، محدوده‌ای برای ایجاد فضای سبز در این منطقه باقی نمانده است؛ همچنین نبود یا گرانی زمین در این منطقه مانع بزرگی برای توسعه فضای سبز در آن محسوب می‌شود.
رئیس سازمان سیما، منظر و فضای سبزی شهرداری اراک می‌افزاید: بخش زیادی از هسته مرکزی اراک از بافت فرسوده این شهر تشکیل شده است. بسیاری از این بناها در سال‌های خیلی دور، به شکلی غیراستاندارد و بدون پیش‌بینی فضای سبز بنا شده است؛ از طرفی به علت بالا بودن ارزش ملک در این ناحیه، واحدهای تجاری و مسکونی بسیاری در این منطقه ساخته شده که باعث ایجاد تراکم در این منطقه شده است.
رئیس سازمان سیما، منظر و فضای سبزی شهرداری اراک می‌گوید: در صورتی که شهرداری زمین کافی برای ایجاد فضای سبز را در اختیار سازمان قرار دهد، قطعاً نسبت به ایجاد فضای سبز در نقاط فقیر از پوشش گیاهی در سطح شهر اقدام خواهیم کرد.
وی با بیان اینکه سعی کرده‌ایم ضمن حفظ تنوع گونه‌های گیاهی، گونه‌های سازگار با اقلیم و آب و هوای شهر اراک گونه‌هایی را برای کاشت انتخاب کنیم که در برابر کم آب و آلودگی هوا مقاوم باشند، ادامه می‌دهد: در سال ۸۶ گونه‌هایی چون کاج تهران در شهر کاشته شد که با اولین سرمای سال این درخت‌ها خشک شد؛ بنابراین سعی داریم با انتخاب گونه‌های مناسب از ایجاد مشکلاتی از این قبیل جلوگیری کنیم.
تقویت ریه‌های شهر و ایجاد پارک‌های محلهای در دستور کار
سیدوحید میرنظامی، رئیس شورای اسلامی شهر اراک نیز در این باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: سرانه فضای سبز شهر اراک بالاتر از میانگین کشوری است، اما با توجه به اینکه اراک شهر آلوده‌ای است، در این زمینه باید ریه‌های شهر را تقویت کرد و ایجاد نوارهای سبز و پارک‌های محلهای را توسعه داد.
وی می‌افزاید: توسعه نامنظم شهر در سال‌های گذشته باعث شده است در مناطقی همچون کوی علی ابن ابیطالب (ع)، منطقه ولی‌عصر و کوی سجادیه که سکونت‌گاه‌های غیررسمی در آن شکل گرفته است، زمین برای ایجاد فضای سبز باقی نماند؛ بنابراین می‌توان گفت سرانه فضای سبز شهر اراک در مناطق مختلف نسبت به جمعیت موجود در آن‌ها به درستی و عادلانه توزیع نشده است.
رئیس شورای اسلامی شهر اراک اظهار می‌کند: لازم است شهرداری در مناطق یاد شده و محدوده مرکزی شهر، تملکاتی را برای ایجاد فضای سبز در سطح شهر صورت دهد؛ زیرا توزیع ناعادلانه فضای سبز، توسعه شهر در سال‌های آینده را با مشکل مواجه خواهد کرد.
نظر شما