در چه شرایطی مهریه به زوجه تعلق نمی‌گیرد؟

به گزارش خبرنگار ایمنا، به‌موجب ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به‌محض انعقاد عقد نکاح، زوجه مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن انجام بدهد؛ اما در بعضی شرایط، مهریه به زوجه تعلق نمی‌گیرد. با وجود آنکه به محض وقوع عقد نکاح، زوجه مالک مهریه می‌شود و از همان لحظه انعقاد عقد، پرداخت آن بر عهده زوج قرار می‌گیرد، در قانون مواردی پیش‌بینی شده است که در صورت وجود آن‌ها، مهریه‌ای به زوجه تعلق نمی‌گیرد یا فقط بخشی از مهریه به او تعلق می‌گیرد. برای مثال، زمانی که عقد نکاح باطل و نزدیکی میان زوجین اتفاق نیفتاده باشد، مهریه‌ای به زوجه تعلق نمی‌گیرد.

براساس قانون مدنی، با انعقاد عقد نکاح میان زوجین، زوج به میزانی که مهریه همسر خود قرار داده است، در قبال او بدهکار می‌شود؛ چون وی نسبت‌به پرداختن مهریه به همسرش، تعهد داده است. زوجه به علت داشتن حق مالکیت، می‌تواند هرگونه تصرفی در مهریه خود داشته باشد و حتی اگر تمکن نکند، باز مالک مهریه است و می‌تواند آن را دریافت کند؛ اما در بعضی شرایط، مهریه به زوجه تعلق نمی‌گیرد.

تعلق مهریه به زوجه

یکی از مهم‌ترین حقوق مالی که به هنگام عقد ازدواج به زوجه تعلق می‌گیرد، مهریه است. به موجب ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به محض انعقاد عقد نکاح، زوجه مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن انجام بدهد. مثلاً دریافت مهریه خود را درخواست یا اقدام به بخشیدن مهریه کند. در نظام حقوقی کنونی، تعیین مهریه، به دو شکل مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه صورت می‌گیرد. با اینکه این دو مهریه، در رابطه با شرایط وصول، اندکی متفاوت‌اند، در این نکته مشترک هستند که به موجب عقد نکاح، مهریه به زوجه تعلق می‌گیرد و به همین لحاظ، زوج هم موظف به پرداخت آن است. به بیان ساده اینکه، مهریه زوجه، به هر صورت که تعیین شده باشد، از زمان عقد به او تعلق دارد و زوج، نمی‌تواند جز به دلایل قانونی، از پرداخت آن سر باز زند. حتی براساس مقررات قانونی، گرفتن مهریه بعد از فوت زوج از اموال او نیز امکان‌پذیر است و زوجه می‌تواند به گرفتن مهریه، بدون طلاق نیز اقدام کند. به موجب بند ب ماده ۲۲۶ قانون امور حسبی، مهریه زن، جزو دیونی است که می‌تواند از ترکه متوفی پرداخت شود. همچنین در صورتی که زن از انجام وظایف خود ممانعت ورزد، عدم تمکین وی، ناشزه بودن زن یا برقراری رابطه نامشروع توسط او، سبب نمی‌شود تا او حق مهریه خود را از دست بدهد.

شرایط تعلق‌نگرفتن مهریه به زن

به جز در موارد اندکی که در قانون پیش‌بینی شده، اصل کلی تعلق مهریه به زوجه است. در قانون مدنی، در برخی مواد پیش‌بینی شده است که در چه شرایطی، مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد. موارد تعلق‌نگرفتن مهریه به زن، به شرح زیر است: بطلان عقد نکاح منعقدشده میان زن و مرد و نزدیکی‌نداشتن آن دو، سبب می‌شود که مهریه‌ای به زن تعلق نگیرد؛ زیرا عقد نکاحی که مهریه را بر ذمه مرد قرار داده، باطل بوده؛ بنابراین عقد و تعیین مهریه، به درستی انجام نشده است. به موجب ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی، اگر عقد نکاح به هر دلیلی فسخ شود، همچنین رابطه زناشویی، میان زن و مرد رخ نداده باشد، زن حق مهریه ندارد؛ مگر در حالتی که فسخ نکاح، به دلیل ناتوانی مرد از اعمال جنسی (عنن) باشد که در این صورت، زن، تنها مستحق نصف مهریه است. اگر زن و مرد، مهریه‌ای تعیین نکرده باشند و قبل از تعیین مهریه، زن فوت کند و رابطه زناشویی هم شکل نگرفته باشد، باز هم مرد الزامی به پرداخت مهریه ندارد.

اما در صورتی که رابطه زناشویی، شکل گرفته باشد، زن مستحق مهرالمثل است که ورثه زن، می‌توانند آن را مطالبه کنند. در برخی از موارد، مهریه زن کامل به وی تعلق نمی‌گیرد. به عنوان مثال در حالتی که زوجه، دوشیزه (باکره) بوده و رابطه زناشویی میان آن‌ها برقرار نشده باشد، مهریه زن، نصف می‌شود. به موجب ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی «هر گاه شوهر، قبل از نزدیکی، زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر، بیش از نصف مهر را قبلاً داده باشد، حق دارد، مازاد از نصف را عیناً یا مثلاً یا به صورت قیمتی استرداد کند.» بنابراین اگر قبل از آنکه، نزدیکی بین زوجین رخ دهد، زوج، همسر خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود و بقیه مهریه به او تعلق نخواهد گرفت؛ حتی اگر آن را دریافت کرده باشد، شوهر، حق استرداد آن را خواهد داشت.

همچنین بر اساس ماده ۱۰۸۸ قانون مدنی: «اگر یکی از زوجین، قبل از تعیین مهر و قبل از نزدیکی بمیرد، زن مستحق هیچ‌گونه مهری نیست.» در نکاح دائم، زوجین می‌توانند بعد از عقد، مهر تعیین کنند، اما براساس ماده ۱۰۸۸ قانون مدنی، اگر قبل از نزدیکی بین آن‌ها و تعیین مهریه، یکی از آن‌ها فوت کند، در این صورت مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد. به موجب ماده ۱۰۹۸ این قانون نیز «در صورتی که عقد نکاح، اعم از دائم یا منقطع، باطل بوده و نزدیکی واقع نشده باشد، زن، حق مهر ندارد و اگر مهر را گرفته، شوهر می‌تواند آن را استرداد کند»؛ بنابراین بر اساس این ماده، بطلان عقد نکاح، در صورتی که نزدیکی بین زوج رخ نداده باشد، سبب می‌شود مهریه به زن تعلق نگیرد.

به گزارش ایمنا، قانون مدنی در ماده ۱۰۸۲، زن را پس از جاری شدن صیغه عقد مستحق دریافت مبلغی به نام مهریه می‌داند که در شرع اسلام از آن به عنوان نشانه صداقت و مهر مرد یاد شده است. مهریه در سند ازدواج می‌تواند به صورت عندالمطالبه یا عندالاستطاعه مشخص شود. زن در هر دو صورت می‌تواند صداق را از شوهر خود طلب کند. در مهریه عندالاستطاعه، باید توانایی مالی مرد برای پرداخت مهریه توسط زن اثبات شود، در صورتی که پرداخت مهریه به صورت عندالمطالبه باشد و مرد توانایی پرداخت کل مهریه به صورت یک جا نداشته باشد نیز وی می‌تواند مهریه را تقسیط کند.

آن‌چنان‌که در مواد ۱۰۸۰ الی ۱۰۸۷ قانون آمده است، زوجین باید از مبلغ مهریه راضی باشند. این مسئله به حدی جدی است که در صورت نارضایتی مرد از مبلغ مهریه (در مواردی که مهریه توسط خانواده‌ها تعیین می‌شود)، وی می‌تواند از پرداخت مهریه سر باز زند. در واقع طبق قانون، زن مالک شرعی و قانونی مهریه خود است و محدودیتی برای نوع مصرف آن ندارد. طبق ماده ۱۰۸۳، پرداخت مهریه می‌تواند به صورت قسطی انجام شود. همچنین در صورتی که مهر معلوم، عین معینی باشد که قبل از تسلیم معیوب بوده است، مرد ضامن عیوب و نواقص آن است. طبق قانون، زن حق این را دارد که در صورت داشتنِ مهر حال، قبل از اخذ صداق از انجام وظایف خود در مقابل همسر امتناع کند.