به گزارش خبرنگار ایمنا، در عصر حاضر حرفه مددکاری اجتماعی به درمان و بهبودی بیماران روانی و بالینی منحصر نمی‌شود، بلکه دایره آن بسیار گسترده‌تر شده است. مددکاری اجتماعی، خدمتی حرفه‌ای است که بر پایه دانش و مهارت‌های خاص قرار گرفته و هدف آن، کمک به افراد، گروه‌ها و در نهایت جامعه است، در واقع مددکاری اجتماعی حرفه‌ای است که به تمام اقشار جامعه کمک می‌کند تا رفاه فردی و اجتماعی خود را ارتقا دهند.
مددکاری، حرفه‌ای یاورانه است که از تلاشی وافر برای بازگرداندن دل‌های مضطرب به زندگی دوباره حکایت می‌کند، در این میان حضور مددکاران اجتماعی برای کاهش آسیب‌های فردی و اجتماعی به عنوان یکی از نیازهای مشهود جامعه امروز شناخته می‌شود. مددکاران اجتماعی در هر سه بُعد فردی، گروهی و جامعه‌ای فعالیت دارند.
آنها در بخش فردی به عنوان یک متخصص فرارشته‌ای از دانش‌های مختلفی ازجمله روانشناسی، جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی، دین، هنر و اقتصاد استفاده می‌کنند تا به حل مشکلات مردم کمک کنند. مددکاران اجتماعی گاهی نقش یک روانشناس و مشاور را ایفا می‌کنند و در مواردی نیز در نقش جامعه‌شناس، مردم شناس و یا کارشناس اقتصادی و اخلاقی مداخله کرده و به مراجعه کنندگان کمک رسانی می‌کنند و به یقین مددکاری اجتماعی یکی از ضروری‌ترین نیازهای جامعه امروز به شمار می‌رود.
تاریخچه مددکاری اجتماعی
بعد از جنگ جهانی دوم، از سال ۱۹۶۰ به بعد، دولت‌ها به این نتیجه رسیدند که جامعه برای رفع نیازها و مشکلات خود در زمینه عملکرد اجتماعی، به یک فرد متخصص نیاز دارد. در واقع اتفاقاتی مانند جنگ جهانی دوم و پیامدهای ناشی از آن (بی سرپرستی فرزندان)، گسترش شهرنشینی و شکل‌گیری کلان شهرها، وقوع بلایای طبیعی و پیامدهای آن، افزایش جمعیت، مهاجرت‌ها، توسعه قلمرو علوم پزشکی، ایجاد رویکردهای تازه به حل مشکلات، تحولات اقتصادی و اجتماعی، دگرگونی صنعتی و… باعث ضرورت شکل‌گیری خدمات مددکاری اجتماعی در جهان شد. در حال حاضر در کشور ما، رشته مددکاری اجتماعی نسبت به دهه‌های گذشته شناخت بیشتری از آن به وجود آمده است، اما هنوز هم برخی از افراد از ماهیت این حرفه آگاهی کاملی ندارند در این مقاله سعی شده است که شناخت بیشتری درباره حرفه مددکاری اجتماعی و گروه هدف به عمل آید.
سابقه ۶۳ سال فعالیت مددکاری اجتماعی در ایران
سیدحسن موسوی چلک رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران با اشاره به سابقه ۶۳ سال فعالیت مددکاری اجتماعی در کشور، اظهار کرده است مددکاری در کشور قریب به ۶۳ سال سابقه دانشگاهی دارد، در دانشگاه‌های مختلف افراد فارغ‌التحصیل می‌شوند و در سازمان‌های مختلف فعالیت‌های مددکاری را انجام می‌دهند، کارشناس مددکاری اجتماعی قوی باید برخوردار از ویژگی‌هایی فردی (خوش خلقی، صداقت، تعهد، نوع دوست و رازداری) و دیگر ویژگی‌های مختص مددکار اجتماعی باشد.
وی تاکید دارد برای مددکار اجتماعی بودن تنها داشتن مدرک دانشگاهی مهم نیست و زمانی یک مددکار اجتماعی برخوردار از چهار ویژگی اصلی این حرفه باشد می‌تواند ادعای کارشناس بودن داشته باشد، ویژگی اول اینکه نسبت به موضوع‌های مرتبط با مددکاری اجتماعی و گروه‌های هدف مددکاری اجتماعی شناخت علمی داشته و در کنار آن آشنا به روش‌ها و دروس تخصصی مددکاری اجتماعی باشد.
احتمال دارد یک مددکاری اجتماعی در حوزه توانبخشی، دیگری در حوزه زندان یا بیمارستان فعال باشد و همه مددکاران شبیه هم نیستند. بنابراین شناخت علمی نسبت به موضوع‌ها و گروه‌های هدف مددکاری اجتماعی در مؤسسه محل کار اولین ویژگی بارز یک مددکار اجتماعی است، شناخت علمی مددکار اجتماعی منظور شناخت سطحی نیست و شناختی متفاوت با قبل از دانشگاه مد نظر است.
عضو هیئت رئیس انجمن مددکاری اجتماعی منطقه آسیا و اقیانوسیه فدراسیون جهانی اعلام کرده است ویژگی دوم شناخت قوانین، مقررات و افراد مرتبط با همان موضوع‌ها و گروه‌های هدف مددکاری اجتماعی به تناسب گروه‌ها است، تعدادی از مددکاران اجتماعی در حوزه افراد دارای معلولیت، برخی در بخش افراد آسیب دیده و عده‌ای در حوزه اعتیاد یا کودک آزاری فعالیت می‌کنند و قوانین و مقررات برای همه مددکاران اجتماعی یکسان نیست و شناخت قوانین و مقررات برای ارتباط با این افراد بسیار مهم است.
موسوی چلک گفته است ویژگی سوم شناخت ساختار است، باید مددکار اجتماعی در ارتباط با موضوعات مرتبط و گروه‌های هدف مسئولیت‌های خود را بداند، آگاه به فعالیت در حوزه‌های کودکان کار، توانمندسازی زنان سرپرست خانوار، مدرسه، بیماری ایدز و بیماران خاص باشد و مددکار اجتماعی با شناخت ساختار می‌تواند ارجاع درست داشته باشد.
وی تاکید دارد شناخت منابع اجتماعی چهارمین ویژگی یک مددکار اجتماعی است، یعنی باید بداند در ارتباط با موضوع‌ها و گروه‌های هدف مؤسسه محل کار چه خدماتی ارائه می‌شود و شناخت منابع اجتماعی یکی از انتظاراتی است که از مددکاران اجتماعی داریم، باید جزئیات همه خدمات به گروه‌ها (نحوه پذیرش‌ها، روزانه و یا شبانه‌روزی، دارای هزینه و یا بدون هزینه بودن، ارجاعی یا خود معرف) را بشناسد و در واقع کتاب اول خدمات اجتماعی باشد و سطح اطلاعات او از داشتن یک شماره تلفن بیشتر باشد.
هدف مددکار اجتماعی؛ تغییر در زندگی فردی و اجتماعی مددجو
مددکاران اجتماعی از طریق وارد شدن به زندگی مددجو به طور مستقیم رفتارها و ارتباطات مددجو و خانواده او را مشاهده و مورد بررسی قرار می‌دهد و به تشخیص و ارزیا بی مشکل می‌پردازد، از این رو هدف مددکاری اجتماعی تغییر در حالات روانی مددجو و نیز تغییر در محیط اجتماعی او است و در صورتی که لازم باشد تغییر در محیط خانوادگی و اجتماعی مددجو به وجود می‌آورد.
مددکاری اجتماعی از سه روش اصلی کار با فرد، کار با گروه، کار با جامعه و سه روش فرعی مدیریت در مؤسسات خدمات اجتماعی، تحقیقات رفاه اجتماعی و اقدامات اجتماعی بنابر موقعیت و شرایط و میدان کار و حیطه عمل خود استفاده می‌کند. مددکاران اجتماعی از طریق ابزارهایی مانند مشاهده، مصاحبه، مطالعه و مکاشفه به شناخت مددجو و مشکل وی می‌پردازند.
یکی از استراتژی‌های اساسی در مددکاری اجتماعی توجه به سطوح مختلف پیشگیری است مددکاری اجتماعی در سطح اول پیشگیری با ارائه اطلاعات و انواع آموزش‌های لازم و کمک کننده به فرد به ارتقای کیفیت زندگی اجتماعی مردم و بهبود شاخص‌های سلامت اجتماعی و جلوگیری از بروز مشکلات اجتماعی و کنترل روند آنها کمک خواهد کرد. در سطح دوم پیشگیری نیز خدمات منجر به استقلال نسبی نمی‌شود بلکه هدف بیشتر کنترل مشکل می‌باشد و در بیشتر مواقع منجر به کاهش بحران می‌شود. اما افراد پس از این مرحله لازم است خدمات پیشگیری سطح سوم را هم دریافت کنند که هدف آن توانمند سازی و باز توانی افراد پس از مواجهه با مشکل یا مشکلات است.
تنوع خدمات مددکاران اجتماعی، افزایش کیفیت زندگی
مددکاری اجتماعی، حرفه‌ای است متشکل از علم، هنر و مهارت و مددکار اجتماعی کسی است که سعی می‌کند به فرد یا گروه اجتماعی کمک کند تا با مشکلات خود مواجه شوند و به توانایی‌های درونی خود پی ببرند، سپس به آنها کمک می‌کند که با استفاده از امکاناتی که در اختیار دارند و توانمندی‌های درونی‌شان، مشکل‌شان را حل و فصل کنند.
بر خلاف گذشته که نقش مددکاران اجتماعی دستگیری از افراد نیازمند جامعه بوده امروزه هدف مددکاری اجتماعی افزایش کیفیت زندگی همه افراد جامعه است. خدمات مددکاری اجتماعی شامل خدمات رفاهی و خدمات توان بخشی برای همه گروه‌های سنی (کودکان، نوجوانان و جوانان، بزرگسالان و سالمندان) هم افراد توانا و هم افراد توان یاب (جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی) ارائه می‌شود. رسیدگی به وضعیت اقتصادی اجتماعی افراد برای کاهش آسیب‌های اجتماعی از جمله پیشگیری از وقوع جرم یکی از اهداف مددکاری اجتماعی است و این امر از طریق آگاهی و اطلاع رسانی و سپس شناسایی عوامل آسیب‌زا در محله و همکاری با نهادهای ذیربط برای کاهش آسیب میسر است.
مددکار اجتماعی یاری دهنده کودکان و نوجوانان بزهکار و بزه‌دیده
اطفال و نوجوانان مهمترین سرمایه یک جامعه را تشکیل می‌دهند و به دلیل نقش مهمی که در آینده هر جامعه دارند لذا در مواقع بزه دیدگی و بزه کاری باید بیشترین توان را جهت علل و چرایی آن و کمک و مساعدت جهت تکرار مجدد آن به عمل آید. از طرفی دوران کودکی دورانی حساس دوره‌ای است که شخصیت کودک در آن دوران شکل گرفته و در صورتی که به این قشر در هنگامی که باید مورد توجه قرار گیرند توجهی نشود باعث لطمات زیاد و غیر قابل جبرانی به آینده یک کشور وارد می‌آورند.
مددکار اجتماعی یکی از نهادهای پیشگیری از جرایم بزهکاری است که با دخالت به موقع و ارائه راهنمایی‌ها و مشاوره‌های مفید و ارزنده در پی کاهش جرایم است هر چند مددکار اجتماعی می‌تواند قبل از وقوع حادثه و ارتکاب جرم به برخی افراد کمک کرده و از بروز جرم جلوگیری کند، در پیشگیری از ارتکاب جرم از طریق مددکاری راهکارهای متعددی وجود دارد. مانند راهکارهای مبتنی بر سطح فردی که توجه آن بر مشکلاتی که ممکن است فرد را در خطر شرکت در ارتکاب جرم قرار می‌دهد، هدف این برنامه‌ها می‌تواند کودکان و یا جوانان باشد.
اما متأسفانه در کشور ما به دلیل فقدان دادرسی اطفال و بی اصول بودن خدمات مددکاری اجتماعی در نظام کیفری ایران خدمات مفید و ارزنده‌ای را ارائه نمی‌کنند، لذا این امر باعث تضییع حقوق کودکان در امر دادرسی می‌شود. کودک و نوجوان بزهکار در هنگام ارتکاب جرم دستگیر شده و به دادگاه برده می‌شوند و در اینجا است که نقش مددکار اجتماعی به عنوان یاری دهنده به کودک نقش اصلی را بازی می‌کند و کودک نیاز به کسی دارد که بتواند با او راحت حرف بزند و از علل جرمش بگوید. قطعاً مددکار اجتماعی با ارشادات خود بهتر می‌تواند بر شخصیت کودک بزهکار آگاهی یابد که علاوه بر بازدارندگی کودک از جرم کمکی برای دستگاه قضائی رسیدگی کننده به جرم باشد.
از آنجایی که کودکان و نوجوانان بزرگ شدن در خانواده‌هایی که کودکان را مورد حمایت خود قرار نمی‌دهند و یا در محله‌هایی زندگی می‌کنند که جرم خیز است بزهکار و یا بزه دیده واقع می‌شوند، در چنین شرایطی حضور افرادی که متخصصین ویژه غیر قضای نظیر مددکاران اجتماعی، روانشناسان بالینی کودک، مشاوران و روان درمانان به عنوان عامل اصلی بازپروری و پیشگیری از تکرار جرم یا بزه دیدگی اطفال نقش ایفا می‌کند و مددکاران اجتماعی با آموختن مسائل روانشناختی، جامعه شناختی، جرم شناختی و رعایت اصول متعدد حرفه‌ای مانند اصل پذیرش و اصل فردیت و ارائه خدمات مختلف به دنبال کمک کردن به نظام عدالت کیفری جهت رسیدگی قضائی به جرایم و بزه دیدگی اطفال و نوجوانان هستند.
همچنین مددکاران اجتماعی می‌توانند با تحقیق از وضعیت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی از خانواده طفل بزهکار یا بزه دیده و او ذهنیت شفاف‌تری نسبت به چرایی مسئله در قاضی و دادستان رسیدگی کننده به جرم ایجاد کنند، مددکار اجتماعی با ایجاد تحولاتی در محیط زندان و شناساندن شخصیت و استعدادها و توانایی‌های مددجو به وی، تلاش می‌کند تا دریچه‌ای نورانی به‌سوی او بگشاید، تا در پرتو آن از تکرار جرم و بازگشت مددجو به دنیای جرم جلوگیری شود.
اصول مددکاری اجتماعی چه مواردی است؟
مددکاری اجتماعی نیز مانند سایر حوزه‌های دانش، اصولی دارد که عبارتند از:
۱. اصل پذیرش
این اصل یکی از اصول اساسی حرفه مددکاری اجتماعی است. یک مددکار اجتماعی باید بتواند مددجو را به صورتی که هست، بپذیرد.
۲. اصل رازداری
یکی از اصول مهم در حرفه مددکاری اجتماعی، اصل رازداری است که موجب اعتمادسازی بین طرفین مخصوصاً مراجع می‌گردد، بنابر این اصل، اسرار مددجو باید حفظ شود.
۳. اصل درگیری احساسی کنترل شده
مددجو باید احساس کند که احساس و شرایطش توسط مددکار اجتماعی، درک می‌شود. پس لازم است مددکار، این حس درک را به او منتقل نماید. از طرفی مددکار باید بین احساس خودش و احساس مددجو، تفاوت قایل باشد.
۴. اصل مهربانی
این ویژگی از مهمترین ویژگی‌های مددکار اجتماعی است چراکه در پرتو آن می‌تواند روابط مؤثری با مراجع برقرار کند. مددکار اجتماعی باید بتواند ارتباطی خوب و مؤثر با مددجو برقرار کند تا نیاز و مشکل مددجو، برطرف شود.
۵. اصل شناخت فرهنگ‌ها
این اصل برای مددکار اجتماعی که با افراد مختلف از فرهنگ‌های مختلف سر و کار دارد یک ضرورت است. او باید از فرهنگ‌ها، اطلاع کافی داشته باشد.
۶. اصل قضاوت نکردن
اساس شکل‌گیری یک رابطه حسنه بین مراجع و مددکار اجتماعی، عدم قضاوت کردن است و مددکار اجتماعی باید کاملاً این مورد را در نظر بگیرد.
نظر شما