به گزارش خبرنگار ایمنا، کپی‌رایت نوعی حفاظت قانونی از آثار چاپ شده، چاپ نشده، منتشر شده و منتشر نشده ادبی، علمی و هنری است. آثار به هر شکلی که عرضه شده باشد به شرط آنکه ماهیتی قابل درک داشته باشند یعنی دیده، شنیده یا لمس شوند، شامل این حمایت خواهند بود. اگر این اثر یک مقاله، نمایشنامه، ترانه، کد HTML یا گرافیک کامپیوتری باشد که قابل ثبت بر کاغذ، نوار کاست، CD یا هارد درایو کامپیوتر باشد هم، می‌تواند شامل قانون کپی‌رایت شود. معمولاً آثاری مانند کتاب، کارهای ادبی، شعر، یک اثر سمعی-بصری، موسیقی، نقاشی، عکس، فیلم، نمایش‌های زنده، پخش برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی، اثر معماری و اثر فنی و طراحی‌های صنعتی شامل قانون کپی‌رایت می‌شوند.
قانون کپی‌رایت چه چه معناست؟
قانون کپی‌رایت به خالق اثر اجازه می‌دهد تا از حقوق انحصاری تکثیر، اقتباس برای شیوه‌ی بیانی جدید (مانند بیک رمان به فیلم)، پخش و نمایش عمومی اثر استفاده کند. انحصاری بودن در این قانون به این معنا است که تنها خالق اثر، می‌تواند از این حقوق استفاده کند. زمانی حمایت کپی‌رایت به طور خودکار به وجود می‌آید که آن اثر موجودیت پیدا کرده باشد. اگر پدیدآورنده یک اثر بخواهد این حقوق انحصاری را به شخصی انتقال دهد، معمولاً می‌تواند با انعقاد یک قرارداد این کار را انجام دهد.
قانون کپی‌رایت در اینستاگرام هم وجود دارد و افراد نمی‌توانند یک فیلم یا عکس را بدون اجازه صاحب پیج اینستاگرام اصلی یا صاحبان اثر در صفحه خود منتشر کند.
چگونگی به وجود آمدن قانون کپی‌رایت
قانون کپی‌رایت بر اساس پیمان برن که در سال ۱۸۸۶ در شهر برن سوئیس، بین کشورهای پادشاهی، منعقد شد. قبل از آن حقوق قانونی یک اثر متعلق به نویسنده آن بود اما نویسنده در خارج از کشور انتشار یافته، فاقد حقوق قانونی بود و مثلاً در کشور فرانسه، کتاب یک نویسنده انگلیسی بدون اجازه وی چاپ می‌شد و نویسنده حق اعتراض نداشت. پیمان برن داشتن حق قانونی بر مالکیت یک اثر را در تمام کشورها اجرایی کرد.
پیمان برن تا کنون بارها مورد تجدید نظر قرار گرفته. از سال ۱۹۶۷ مدیریت قانون کپی‌رایت بر عهده سازمان جهانی حمایت از حقوق مایملک معنوی Word Intellectual Property Organization یا WIPO قرار گرفته است.
قانون کپی‌رایت از چه زمانی برای یک اثر شروع می‌شود؟
زمانی که اثری در شکلی ملموس به وجود بیاید، قانون کپی‌رایت برای آن اثر قابل اجرا می‌شود. برای مثال، یک ترانه سرای ساکن انگلیس، اشعار خود را نوشته، نام خود را امضا کرده و با گذاشتن نشانه Copyright © در کنار آن تاکید می‌کند که نویسنده اشعار است. سپس نوشته‌هایش را در پاکتی گذاشته و به آدرس خودش پست می‌کند و این پاکت را دربسته نگه می‌دارد. درواقع شاهد او تاریخ مهر پست بر پاکت است. حالا او با در دست داشتن این نامه، اثر خود را در دفتر کپی‌رایت آمریکا به ثبت می‌رساند تا از هرگونه استفاده‌ی سو از اثرش حمایت شود. حتی اگر شخصی قبل از ثبت رسمی اثر از آن استفاده کند، او با در دست داشتن پاکت می‌تواند مالکیت خود را به اثبات برساند.
این مثال درباره آثار دیجیتال هم صدق می‌کند به این صورت هنگام حفظ یک اثر در کامپیوتر، تاریخ و ساعت آن هم حفظ می‌شود. با در دست داشتن فایل اصلی همواره می‌توان ثابت کرد که چه کسی زودتر از شخصی دیگر که به هر نحوی به اثر دست یافته، آن را به وجود آورده است.
چه زمانی کپی‌رایت یک اثر به پایان می‌رسد؟
تاریخ انقضای کپی‌رایت، بر اساس پیمان برن، حداقل شامل طول حیات خالق اثر و ۵۰ سال پس از مرگ وی در تمام کشورهای عضو در پیمان برن می‌شود. این زمان نمی‌تواند از مقدار تعیین شده در پیمان کمتر باشد اما اگر کشوری بخواهد زمان بیشتری برای قابل اجرا بودن کپی‌رایت قائل شود. صاحب اثر همچنین می‌تواند در یک وصیت رسمی حقوق اثر خود را به بازماندگان یا شخصی خاص بدهد البته وصیت باید به تأیید رسمی برسد.
کشورهای بدون قانون کپی‌رایت
آمریکا طبق لیست سیاهی، کشورهای ناقض قانون کپی‌رایت را معرفی کرد که این کشورها شامل برزیل، کانادا، کلمبیا، کاستاریکا، جمهوری دومنیکن، اکوادور، مکزیک، پرو، اندونزی، کره‌جنوبی، کویت، پاکستان، عربستان سعودی، تایوان، تاجیکستان، ازبکستان، مالزی، فیلیپین، بلاروس، بلایز، بولیوی، مجارستان، گواتمالا، ایتالیا، جامائیکا، لیتوانی، لهستان، رومانی، ویتنام، پاراگوئه و ایران هستند.
چرا قانون کپی‌رایت در ایران نیست؟
در ایران قانون کپی‌رایت برای موسیقی و نرم افزار وجود ندارد حتی در چند سال گذشته قانون کپی‌رایت برای فیلم‌های سینمایی وجود نداشت.
در نظام حقوقی ایران به شکل یکپارچه و واحد قانونی برای مجازات کردن افرادی که دست به نقض آثار ادبی و هنری می‌زنند وجود ندارد و در قوانین متعدد و مختلفی به این موضوع اشاره شده است.
در چند سال گذشته لایحه‌ای تحت عنوان لایحه حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری تدوین شده است که به صورت واحد و یکپارچه در مورد ضمانت اجرای نقض حقوق مالکیت ادبی و هنری صحبت کرده است اما این لایحه هنوز به تصویب نرسیده است.
از آن جایی که ایران به هیچکدام از کنوانسیون‌های بین‌المللی مرتبط با حق مؤلف و مخترع و همچنین موافقتنامه ترپیس نپیوسته است، آثاری که افراد مقیم ایران خلق می‌کنند در خارج از کشور محافظت نشده و شامل قانون کپی‌رایت نیستند.
متن قانون کپی‌رایت در ایران
در نظام حقوقی ایران قانون واحدی با عنوان قانون کپی‌رایت تدوین نشده است و قوانین مربوط به آن و ضمانت اجراهای نقض آن در قوانین مختلف پخش شده است.
الف) قانون حمایت حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان
ماده ۲۳: «هر کس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدیدآورنده بدون اجازه او و یا عالماً عامداً به نام شخص دیگری غیر از پدیدآورنده نشر یا پخش یا عرضه کند به حبس تأدیبی از شش ماه تا ۳ سال محکوم خواهد شد.»
ماده ۲۴: «هر کس بدون اجازه ترجمه دیگری را به نام خود یا دیگری چاپ و پخش و نشر کند به حبس تأدیبی از سه ماه تا یک سال محکوم خواهند شد.»
ماده ۲۸: «هر گاه متخلف از این قانون شخص حقوقی باشد علاوه بر تعقیب جزایی شخص حقیقی مسئول که جرم ناشی از تصمیم او باشد خسارات شاکی خصوصی از اموال شخص حقوقی جبران خواهد شد و در صورتی که اموال شخص حقوقی به تنهایی تکافو نکند مابه‌التفاوت از اموال مرتکب جرم جبران می‌شود.»
ماده ۲۹: «مراجع قضائی می‌توانند ضمن رسیدگی به شکایت شاکی خصوصی نسبت به جلوگیری از نشر و پخش و عرضه آثار مورد شکایت و ضبط آن دستور لازم به ضابطین دادگستری بدهند.»
ب) قانون نحوه مجازات اشخاص فعال
به موجب قانون نحوه مجازات اشخاص فعال در امور سمعی و بصری غیرمجاز (مصوب ۱۳۸۶)، یکی از مصادیق عدم رعایت کپی‌رایت این است که آثار مجاز بدون مجوز تکثیر شود به نحوی که موجب ضایع شدن حق صاحب اثر شود. ضمانت اجرای این نقض جریمه نقدی از ۲ میلیون تا ۲۰ میلیون تومان است.
ج) قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای
در قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان مورد حمایت قرار گرفته است. به موجب این قانون حق نشر، عرضه، اجرا و بهره برداری مادی و معنوی از نرم افزارهای رایانه‌ای جز حقوق انحصاری صاحب نرم افزار یا پدیدآورنده آن است.
در ماده ۱۳ قانون مزبور حکم شده است که اگر کسی کپی‌رایت نرم افزارهای رایانه‌ای را رعایت نکرده و آن را نقض کند، به جهت جبران خسارت شخص متضرر، شخص به ۹۱ روز تا ۶ ماه و جزای نقدی ۱۰ الی ۵۰ میلیون تومان محکوم خواهد شد.
قانون کپی‌رایت در اینستاگرام
اینستاگرام (Instagram) از جمله محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی با بیش از یک میلیارد کاربر است. اینستاگرام از قوانین مختلفی پیروی می‌کند که قانون کپی‌رایت هم یکی از این قوانین است. کاربران اینستاگرام اگر بدون توجه به کپی‌رایت یک موزیک و فیلم آن را در صفحه خود منتشر کنند، اینستاگرام آن را پاک کرده و در پیامی با عنوان‌هایی مثل Your video was removed به شخص تذکر می‌دهد که اثر منتشر شده دارای قانون کپی‌رایت بوده است.
برای حفظ قانون کپی‌رایت موزیک در اینستاگرام، از ربات‌ها و الگوریتم‌های خاصی استفاده می‌شود که به صورت خودکار پست مربوطه پاک می‌شود البته در کنار وجود این ربات‌ها ریپورت و اطلاع رسانی دیگر کاربرها نیز به این پلت فرم کمک می‌کند.
قانون کپی‌رایت در یوتیوب
YouTube برای اجرای قانون کپی‌رایت از یک سیستم قوی به نام Content ID استفاده می‌کند که به صاحبان آثار این اجازه را می‌دهد که از اثر خود محافظت کنند. هر بار که ویدئویی را بارگذاری می‌شود، یوتیوب آن را با استفاده از اطلاعات موجود در پایگاه داده Content ID خود اسکن می‌کند تا تشخیص دهد در ویدئوی آپلود شده، موسیقی دارای حق کپی‌رایت وجود دارد یا خیر. اگر مطابقت پیدا کند، اخطاری با عنوان copyright claim برای فرد ارسال می‌شود. بسیاری از موسیقی و فیلم‌های موجود در اینترنت توسط Content ID محافظت می‌شوند. بیشترین موردی که افراد با آن مشکل برخورد می‌کنند آهنگ و موسیقی است که کپی‌رایت یوتیوب را به شدت سختگیرانه کرده است.
نظر شما