ردپای قاجار در ساخت اولین بانک اصفهان

به گزارش خبرنگار ایمنا، اصفهان با بناهای شگفت‌انگیز خود، همواره یکی از تحسین‌برانگیزترین نشانه‌های دوره‌های مختلف تاریخی مختلف به‌شمار می‌رود. از اصفهان به عنوان پایتخت فرهنگی کشور یاد می‌شود اما نصف جهانِ ما، نقطه ضعفی هم در صنعت گردشگری خود دارد، همه، اصفهان را تنها با میدان نقش جهان، سی و سه پل و پل خواجویش می‌شناسد.

آنچه بهانه‌ای شد تا بار دیگر با نگاهی فرای از تکرار به اصفهان نگاهی بیاندازیم، کمبود شناخت اکثریت مردم ایران و حتی اصفهانی‌ها از آثار جذاب و دیدنی‌های این شهر است. مکان‌هایی که شاید مردم آنها را دیده باشند اما از کنارشان به راحتی گذر کرده‌اند. بدین ترتیب بر آن شدیم تا پنجشنبه هر هفته نگاهی خلاصه به مکان‌هایی در اصفهان بیاندازیم که شاید معروف نباشند ولی هر کدام شاهکاری از هنر ایرانی به حساب می‌آیند.

بانک شاهی اصفهان که امروزه به عنوان شعبه مرکزی بانک تجارت در خیابان سپه واقع شده است؛ اولین بانک اصفهان است که به دستور ناصرالدین شاه طبق قرارداد رویتر ساخته شد.

وقتی وارد خیابان سپه می‌شویم، در نزدیکی بانک ملی ایران، تالار تیموری، چهلستون، موزه تاریخ طبیعی و مغازه‌ها و پاساژهای بی‌شمار، به بنایی بر می‌خوریم که معماری آن کاملاً با معماری ایرانی و بناهای مرسوم در اصفهان فرق می‌کند. تابلوی نئون و مدرن بانک تجارت و سر درب کاشی کاری شده بانک شاهی نمونه‌ای از تضاد دنیای مدرن و قدیمی است. ستون‌های این بنا بر خلاف معماری مرسوم اسلامی از پایین به بالا قطرشان کم شده و اطراف آن با دودکش‌های متعدد ایتالیایی محاصره شده است.

قرارداد رویتر، مسبب ساخت اولین بانک ایرانی

با امضای قرارداد رویتر که میان دولت ایران و یک تاجر انگلیسی به نام بارون ژولیوس دو رویتر که مؤسس آژانس خبری رویترز هم بود بنا شد طی مدت هفتاد سال امتیاز راهسازی و ایجاد خط راه آهن، بهره برداری از معادن، ایجاد قنات و کانال‌های آبی، بهره‌برداری از جنگل، حق گمرک، ایجاد بانک و هرگونه کمپانی صنعتی به عهده انگلیسی‌ها باشد. پس از امضای این قرارداد توسط ناصرالدین شاه قاجار بازرگانان و علما در برخی از شهرهای ایران دست به اعتراض زدند. به طوری که ناصرالدین شاه مجبور شد قرارداد را لغو و غرامت آن را خود بپردازد. اما ۱۷ سال بعد، رویتر توانست دوباره امتیاز تأسیس بانک را بگیرد و اولین بانک ایران در میدان توپخانه تهران به دستور ملکه ویکتوریای انگلیسی ساخته شد.

ساخته شدن اولین بانک، با آنکه یکی از قدم‌های نوگرایی در ایران بود ولی یک مشکل اساسی داشت؛ مردم نمی‌خواستند سکه‌های طلا و نقره خود را به بانک تحویل داده و به جای آن اسکناس کاغذی تحویل بگیرند. این عدم اعتماد تا جایی ادامه داشت که انگلیسی‌ها تصمیم گرفتند به مردم بگویند هر کس سکه‌های خود را به اسکناس تبدیل کند و بعد پشیمان شود می‌تواند دوباره سکه‌های خود را از بانک پس بگیرد. به این ترتیب پول کاغذی ابتدا منحصر به هر شهر بود و تنها در یک شهر مبادله می‌شد و سپس در سراسر ایران به صورت واحد رواج یافت.

ساختمان بانک شاهی، که هم اکنون بانک تجارت نامیده می‌شود، به تقلید از ساختمان بانک شاهی ایران در تهران و به دستور ناصرالدین شاه طراحی شد. معمار طراح بانک شاهی اصفهان، فردی به نام بشارتی بود. در ساختمان، از آجر استفاده شده است و سنتوری یونانی و دودکش‌های روی شیروانی، نشانه‌هایی از تأثیر معماری غربی را در معماری ایران نشان می‌دهند.

این بانک که هنوز هم مشغول به کار بوده و به عنوان شعبه مرکزی بانک تجارت اصفهان شناخته می‌شود در تاریخ ۲۳ شهریور ۱۳۸۲، با شماره ثبت ۱۰۲۲۴، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

اما با افزایش استفاده از اسکناس و معمول شدن بانکداری نوین، بانک‌های دیگری در شهرهای اصفهان، تبریز و قزوین ساخته شد. این روند تا جایی ادامه پیدا کرد که سرو صدای جنبش مشروطه و پس از آن جنبش ملی گرایی بلند شد. با روی کار آمدن رضاخان، دستور ساختن بانک ملی به جای بانک شاهنشاهی وابسته به انگلیس داده شد و نظام بانکداری کشور در دست ایرانیان قرار گرفت.