به گزارش خبرنگار ایمنا، در دنیا بلاهای طبیعی بسیاری اعم از زلزله، سیل و سونامی هر ساله رخ می‌دهد که عجیب‌ترین این بلاها سونامی نام دارد. سونامی یکی از بلاهای طبیعی است که با حرکت تکتونیکی زمین و ایجاد زلزله‌های زیر اقیانوس به وجود می‌آید؛ چیزی که این پدیده را خاص و ترسناک می‌کند نبود راهی برای جلوگیری از آن و صدمات و خسارات بسیاری است که به منطقه وارد می‌کند. برای شناخت بیشتر این بلای طبیعی و آشنایی با عوامل و نحوه تشخیص آن با علی‌خان نصراصفهانی، دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
سونامی چیست؟
حرکات غیر عادی امواج روی دریا سونامی نامیده می‌شود؛ این امواج غیر عادی ناشی از عملکرد فعالیت‌های زیر و کف دریا مانند فعالیت‌های تکتونیکی و حرکت‌های پوستی زمین به وجود می‌آید. هنگامی که کف اقیانوس زلزله رخ می‌دهد موجی وارد آب می‌شود و امواج را با یک حرکت نوسانی به بالا و پایین می‌کشد. هنگامی که این امواج تحت زلزله‌های عمیق قرار بگیرد این ضربات به سطح آب می‌آید و در ادامه امواج بسیار سهمناک و بلندی ایجاد می‌شود که با آمدن به سمت ساحل باعث تخریب و نابودی می‌شود. به اتفاقی که طی این فرایند رخ می‌دهد سونامی گفته می‌شود.
چه عواملی باعث ایجاد سونامی می‌شود؟
سونامی محدود به مکان‌هایی است که پوسته زمین در کف اقیانوس زنده و در حال حرکت است؛ طی فرایندی به نام تکتونیک صفحه‌ای یا حرکت ورقه‌ها و پوسته زیر اقیانوسی رفته و منجر به شکسته شدن پوسته و آزاد شدن انرژی می‌شود.
معمولاً در مناطق شرق آسیا و آمریکا سونامی‌های بزرگی را مشاهده می‌کنیم؛ البته در مناطق دیگری مانند دریای عمان و اقیانوس هند نیز امکان ایجاد سونامی است.
آیا عوامل انسانی می‌تواند باعث ایجاد سونامی شود؟
به طور کلی خیر، اما انفجارهای اتمی که زیر دریا اتفاق می‌افتد می‌تواند سبب ایجاد سونامی شود؛ البته این اتفاقات به ندرت رخ می‌دهد. معمولاً سونامی بر اساس فعالیت‌های طبیعی درون زمین اتفاق می‌افتد و انسان‌ها در ایجاد سونامی مؤثر نیستند.
تکتونیک چیست؟
دانشمندان معتقدند که کره زمین شامل قسمت‌های جامد و خمیری به صورت قطعه قطعه شده است؛ این لایه‌ها بر اثر فعالیت‌های گوشته حرکت می‌کند و در برخی قسمت‌ها از هم جدا می‌شود؛ قسمت جدا شده به دلیل اینکه سطح زمین مخلوط است، افزایش پیدا می‌کند.
اقیانوس اطلس سالیانه یک تا دو سانتی‌متر بزرگ‌تر و به همین دلیل قاره آفریقا از آمریکا دور می‌شود؛ طی این فرآیند اقیانوس آرام به زیر پوسته دیگر رفته و قسمت اضافه ذوب می‌شود؛ زیر هم رفتن پوسته‌ها باعث به وجود آمدن گودال‌های عظیم و ذوب شدنشان باعث ایجاد جزایری مانند ژاپن و فیلیپین می‌شود. به این فرایند تکتونیک زمین گفته می‌شود که در ایران نیز با حرکت پوسته عربستان به سمت ایران دریای سرخ باز شده، چین خوردگی‌های البرز به وجود آمده و اقیانوس بسیار قدیمی تتیس نیز از بین رفته است. زلزله‌ها نیز ناشی از همین حرکات است و بین زلزله و تکتونیک صفحه‌ای رابطه‌ای کاملاً حساب شده و مشخص وجود دارد.
ایجاد سونامی چه صدماتی به منطقه می‌رساند؟
هجوم امواج سونامی در صورتی که کنترل نشود باعث آسیب‌های جانی و مالی می‌شود؛ همچنین اگر از قبل آمادگی وجود نداشته باشد، خسارات جبران ناپذیری به این مناطق ساحلی می‌رسد.
سونامی چگونه قابل تشخیص است؟
مکان‌هایی که سونامی در آن ایجاد می‌شود، مشخص است و به همین دلیل در سواحلی مانند هندوستان، فلیپین و ژاپن ایستگاهی برای خبردهی سونامی ایجاد شده است.
زلزله‌هایی که باعث سونامی‌های شدید می‌شود در مکان‌های خاص پوسته زمین رخ می‌دهد و توسط شبکه جهانی تشخیص زلزله این مناطق که معمولاً گودال‌های درون اقیانوسی است، مشخص است. هنگامی که در این مناطق زلزله‌های شدید رخ دهد در همان لحظه اول دستگاه‌های تشخیص کل جهان خبردار شده و زمانی که موج مورد نظر تشکیل می‌شود؛ اگر از حد خاصی بالاتر برود، هشداری برای سونامی محسوب می‌شود؛ البته مطالعات اقیانوس شناسی نیز در کنترل چنین اتفاقاتی کمک کننده است، هرچند هنگامی که در ژاپن سونامی آمد با وجود تحت کنترل بودن اوضاع خسارات زیادی وارد شد و به انرژی اتمی آن‌ها نیز آسیب رساند که باعث به وجود آمدن مشکلات زیست محیطی شد.
آیا ایران در مقابل سونامی ایمن است؟
بله، خوشبختانه ایران از رخ دادن چنین اتفاقی محفوظ است، اما در سواحل دریای عمان ممکن است سونامی‌هایی با شدت کم ایجاد شود که البته به اندازه اعلام و جلوگیری از آسیب فرصت وجود دارد. در شمال ایران و دریای مازندران به دلیل بسته بودن دریا و کم بودن حرکات تکتونیکی در آن منطقه عوامل ایجاد سونامی کم است، مگر اینکه انفجاری به صورت محلی باعث ایجاد سونامی شود که آن هم با شدت و خطر کمی رخ می‌دهد؛ در خلیج فارس نیز به دلیل وجود تنگه هرمز، امواج سهمگین ناشی از زلزله به آن نمی‌رسد و ایجاد سونامی نمی‌کند. به طور کلی ایران از خطر سونامی ایمن است.
آیا راهی برای جلوگیری از سونامی وجود دارد؟
خیر؛ به هیچ عنوان راهی برای جلوگیری از سونامی وجود ندارد، مگر اینکه هنگام ایجاد این پدیده هشدار داده تا از خطرهای آن کم شود.
هنگامی که سونامی رخ می‌دهد به‌صورت ناگهانی تمامی آب‌های دریا حدود ۲۰ الی ۴۰ متر عقب کشیده شده و موج سهمگینی با ارتفاع ۳۰ الی ۴۰ متر حتی بیشتر به سمت ساحل حمله می‌کند. مقابله با چنین امواجی ممکن نیست و فقط می‌توان در مناطقی که پتانسیل این اتفاقات وجود دارد سرعت هشدار را افزایش داد.
سخن آخر...
درست است که در ایران سونامی رخ نمی‌دهد، اما این بدین معنا نیست که دانش اطلاع رسانی و ثبت سونامی در مناطق ساحلی ایران نیاز نیست، بلکه هر لحظه ممکن است سونامی به ایران برسد. به دلیل اینکه مناطق ساحلی ایران صادراتی و مهم است نیاز به سیستم‌های هشدار سونامی در این مناطق وجود دارد تا در رابطه با اتفاقاتی که ممکن است رخ دهد آمادگی داشته باشیم.
نظر شما