به گزارش خبرنگار ایمنا، جنگ و تحمیل آن به یک ملت خوشایند نیست و به جز اندوه، درد و غم چیزی برجای نخواهد گذاشت؛ با این حال در جنگ، احساسات و عواطف چه از سنخ قهر و کینه و چه از سنخ مهر و محبت، به بالاترین حد خود می‌رسد. این حجم از احساسات، جنگ را به پدیده‌ای نادر برای اندیشه، تفکر و نیز ادبیات، تبدیل کرده است.
سایه شوم جنگ، شوربختانه در انتهای تابستان سال ۵۹ بر این مرز و بوم و ساکنان بی‌گناهش افتاد و صدام از آشوب اجتماعی پس از بزرگ‌ترین انقلاب جهان، سواستفاده کرد و آتش یکی از طولانی‌ترین درگیری‌های قرن بیستم را برافروخت؛ اما آتش جنگ بنا به روال همیشگی در کنار سوزندگی بی‌رحمانه‌اش، روشنایی‌هایی نیز با خود داشت و بر همین اساس آثار بسیاری در قالب ادبیات دفاع مقدس شکل گرفت.
خبرنگار ایمنا، در این باره با اسحاق طغیانی، عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان گفت‌وگویی داشته است که در ادامه می‌خوانید:
چه تعریفی می‌توان از ادبیات دفاع مقدس ارائه داد؟
ادبیات اعم از شفاهی و کتبی به سخنی گفته می‌شود که با جنبه‌های خاص هنری خود مطالب تاریخی، علمی و عرفانی را بیان کند؛ بنابراین سخنی که با ویژگی‌ها و فنون ادبی خاص مطرح شود، می‌تواند تعریفی از ادبیات باشد. اگر این موضوع در حوزه جنگ و دفاع مقدس باشد، ادبیات دفاع مقدس یا جنگ ایجاد می‌شود. این ادبیات بیانی از واقعه‌ای است که ویژگی خاص خود را دارد و ممکن است جنبه مقاومتی نیز داشته باشد.
هر نوع ادبیاتی باید ویژگی زیبایی را داشته باشد و علاوه بر آن باید جدید و دارای سبک و روش خاص خود باشد، همه آثار ادبی برتر این ویژگی‌ها را دارد، از همه مهم‌تر ادبیات باید دارای پیام باشد، در غیر این صورت در گذر تاریخ حذف می‌شود. پیام‌ها در ادبیات مبتنی بر جهان بینی است. از طرفی اینکه چنین پیام‌هایی از کدام مبدا دریافت می‌شود، نیز بسیار مهم است. درباره ادبیات جنگ و دفاع مقدس نیز این پیام‌ها سه محور اساسی از جمله توحید، معاد و عمل صالح دارد، البته این سه مورد در همه ادبیات‌های برتر دیده می‌شود.
جایگاه ادبیات دفاع مقدس در ادبیات معاصر ایران چیست؟
از نظر کمی و کیفی بخش اعظمی از ادبیات معاصر امروز کشور با ادبیات دفاع مقدس و یا ادبیات پایداری و جنگ تشکیل می‌شود. این ادبیات در انواع مختلفی چون غزل، قصیده و شعر مطرح می‌شود. ادبیات دفاع مقدس به علت پیوندی که با ادبیات آئینی و دینی ما دارد، پشتوانه خاصی را به دست آورده و با تکیه بر این پشتوانه توانسته است برتری خود را در ادبیات معاصر نشان دهد. در حال حاضر با اطمینان می‌توان گفت که شاخصه اصلی ادبیات معاصر ادبیات مقاومت و دفاع مقدس است. ادبیات دفاع مقدس در دوره معاصر آثار متعددی و با کیفیتی دارد؛ به همین دلیل است که می‌توان گفت ادبیات جنگ یکی از قله‌های برتر ادبیات معاصر کشور است.
اهداف، نتایج و فواید ادبیات دفاع مقدس چیست؟
ادبیات یک ابزار است و آن را برای هر موضوعی می‌توان به کار گرفت، به عنوان نمونه می‌توان بیان حوادث تاریخی یا مفاهیم اسطوره‌ای یا وقایع حماسی که بازتاب مهم آن را در شاهنامه فردوسی می‌بینیم، مثال زد. ادبیات را می‌توان ابزاری نیرومند و یا حتی علمی برای بیان مفاهیم به خصوص مفاهیم عرفانی دانست، در مورد دفاع مقدس نیز ادبیات ابزاری نیرومند و کارآمد است که اهداف دفاع مقدس را تعریف می‌کند. درواقع مفاهیم عالی دینی و انسانی با هر ملیتی به وسیله ادبیات به همه معرفی می‌شود.
ادبیات وسیله‌ای برای بیان دفاع است و مقدس بودن آن نیز به دلیل اسلامی بودن است، پس ادبیات به کار گرفته شده تا مفاهیم بلند انسانی و دینی را به بهترین وجه ممکن بیان کند.
سیر تحولات ادبیات دفاع مقدس چگونه بوده است؟
سیر دفاع مقدس را جدا از جریان‌هایی که وجود داشته است، باید در دل ادبیات معاصر بررسی و تحلیل کرد؛ ادبیات معاصر به دفاع مقدس برای معرفی ارزش‌ها توجه داشته است. در واقع ادبیات مقاومت در دوره‌های مختلف از جمله زمان پهلوی، برای بیان مسائلی چون معرفی استبداد و خشونت و کارهای غیرقانونی به کار گرفته شد تا اینکه به دوره انقلاب اسلامی رسید. این ادبیات از سال ۴۲ شروع شد و در انقلاب اوج گرفت و پس از آن نیز به کمال و پختگی رسید که همچنان ادامه دارد.
از چه عناصر زیبایی‌شناسی در ادبیات دفاع مقدس بهره گرفته می‌شود؟
این ادبیات هنجار گریز است، هنجار گریزی یعنی اینکه برخلاف عادت مردم صحبت و در بیان مفاهیم و موضوعات از کنایه و استعاره استفاده شود، یک داستان‌پرداز با به‌کارگیری عناصر خیال و تشبیه و استعاره سخن را به گونه‌ای مطرح می‌کند که هنجار گریز است و این موضوع باعث جاذبه داستان می‌شود؛ در این میان اگر به آن محتوایی نیز افزوده شود، می‌تواند جاذبه ایجاد کند.
تفاوت و تمایز ادبیات جنگ ایران و سایر ملل در چیست؟
در فرهنگ‌های دیگر صرفاً به جنبه‌های ادبی توجه می‌کنند، اما ما علاوه بر توجه به جنبه‌های ادبی پیام خاصی را نیز با آن همراه می‌کنیم، بنابراین ادبیات می‌تواند حامل پیام ملی، شخصی یا تهیج ملی باشد، به طور مثال رمان‌هایی که در این حوزه نوشته شده، سرشار از عواطف دینی و انسانی است که در کمتر فرهنگی دیده می‌شود.
بحث دیگری که در ادبیات مطرح است پشتوانه ادبی است، وقتی آثار ادبی برتر دنیا را مطالعه می‌کنیم می‌بینیم که از پشتوانه خاصی برخوردار هستند، البته در فرهنگ و ادبیات ما نیز این موارد وجود دارد.
آداب و رسوم و مفاهیم دینی فرهنگ ما باعث شده است که ادبیات ویژه‌ای داشته باشیم؛ ادبیات کشور ما به شدت تحت تأثیر مفاهیم دینی است. اگر این ویژگی را از ادبیات به ویژه ادبیات جنگ کم کنیم بار اثر کاهش می‌یابد و دیگر چیزی برای گفتن ندارد. همانگونه که گفته شد در ادبیات داشتن پشتوانه و تکیه‌گاه فرهنگی بسیار مهم است و مهمترین تکیه‌گاه فرهنگی ادبیات دفاع مقدس و جنگ مفاهیم دینی است.
راهکار جذب مخاطب در ادبیات دفاع مقدس چیست؟
اثر ادبی اگر خوب باشد، نیازی به معرفی ندارد. آثار ادبی دفاع مقدس هم جای خود را باز کرده است، اما در این نوع ادبیات برخی آثار مخاطب کمتر و بعضی دیگر مخاطب بیشتری دارد. ادبیات دفاع مقدس باید کیفیت بالایی داشته باشد تا بتواند مخاطب را جذب کند و نویسنده این آثار نیز باید آموزش‌های لازم را ببینند و فنون پردازش داستان را بداند.
مهمترین موضوع در ادبیات دفاع مقدس شخصیت خود نویسنده است که تا چه اندازه بینش، معرفت و تعهد دارد، چرا که تعهد در این آثار بسیار مهم است. شاعر و نویسنده خود را متعهد می‌داند که یک مسئله اجتماعی و دینی را به خوبی مطرح و خوب و بد را معرفی کند، اگر این ویژگی در آثار باشد تأثیر خود را می‌گذارد و در بین مخاطبان ماندگار می‌شود، البته برای جذب مخاطب، نویسنده باید دل سوخته و دردمند باشد، چراکه اگر این ویژگی وجود نداشته باشد پس از مدتی اثر نویسنده از میان خواهد رفت.
حمایت از ادبیات داستانی در ادبیات دفاع مقدس چگونه است؟
حمایت از ادبیات داستانی دفاع مقدس باید از دوره دبیرستان آغاز شود تا در آثار نویسنده بروز کند، اگر در دبیرستان دانش‌آموزان را با انواع ادبی آشنا و آنها را برای نوشتن تشویق کنند و آثارشان با کمک وزارت ارشاد چاپ شود، ادبیات داستانی در زمینه‌های مختلف شکوفا خواهد شد.
چه آسیب‌هایی به ادبیات دفاع مقدس وارد شده است؟
شتاب‌زدگی و ناپختگی از جمله آسیب‌هایی است که به این ادبیات وارد شده است، افرادی که استعداد آنها در این زمینه پخته نشده بود، به این ادبیات ضربه وارد کردند. از طرفی آثاری که نویسنده دیدگاه‌های انحرافی در آن داشته نیز این ادبیات را دچار چالش کرده است. نباید آثار عجولانه چاپ شود.
مهم است که پشتوانه و خط سیر ادبیات دفاع مقدس را تقویت کنیم تا از بین نرود و ماندگار شود.
نظر شما