به گزارش خبرنگار ایمنا، در فرآیند برنامه‌ریزی و تهیه طرح برای شهر آنچه به غیر از فرآیندها و مسائل شهری باید مورد توجه قرار بگیرد، ریشه‌یابی این مسائل است. ریشه بسیاری از مشکلات و معضلات شهری را باید در ابعادی فراتر از شهر جست جو کرد چرا که شهرها با محیط پیرامون خود و سایر سکونتگاه‌های انسانی از جمله روستاها در ارتباط هستند؛ بر آنها تأثیر می‌گذارند و از آنها تأثیر می‌پذیرند لذا در نظر داشتن این روابط، اهمیت آنها و توجه به فرآیندهای تاریخی روابط میان شهر، محیط پیرامون و روستاهای اطراف در تدوین سندی برای آینده شهر بسیار حائز اهمیت است تا مسائل با دید بازتر و به صورت ریشه‌ای‌تر مورد بررسی قرار بگیرد. در گفت‌وگویی با " سعید زنگنه شهرکی"، دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری و دانشیار دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران این موضوع را بررسی کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
اهمیت بررسی روابط میان شهر و روستا چیست؟
شهر و روستا دو روی یک سکه و جدایی ناپذیر هستند. هر تصمیمی ما در مورد شهر بگیریم بر روستا تأثیر دارد و هر تصمیم گیری در مورد روستا داشته باشیم بر شهر تأثیر می‌گذارد. نحوه روابط شهر و روستا ریشه بسیاری از معضلات و مشکلات در ایران است. روابط شهر و روستا باید به صورت دوسویه، دوطرفه، عادلانه و متعامل باشد و نبود این رابطه عادلانه موجب شده است تا مشکلاتی هم در شهرها و هم در روستاها ایجاد شود.
روستاها در چه ابعادی شهر را تحت تأثیر قرار می‌دهند؟
روستا از سه بخش اصلی اقتصادی کشاورزی، صنعت و خدمات تشکیل شده است که در بخش کشاورزی مواد اولیه مورد نیاز برای شهر را تولید می‌کند. بخشی از این مواد به صورت اولیه مورد استفاده قرار می‌گیرد و بخشی دیگر وارد کارخانه شده، فرآوری روی آن انجام شده و تبدیل به محصولات متعدد غذایی می‌شود. صنعت خوراکی و غذایی شهر وابسته به کشاورزی است که در روستا انجام و مواد اولیه این بخش در روستاها تولید می‌شود. امروزه با پیشرفت‌هایی که شده است، تولید در روستاها بیشتر از نیاز است و این مازاد تولید به شهر فرستاده می‌شود. دامداری نیز در روستا انجام می‌شود و با تولید فراورده‌های لبنی و گوشت علاوه بر استفاده روستا شهر نیز از این فراورده‌ها بهره مند می‌شود. بیشتر روستاهای ما در دامنه کوه قرار دارد و دسترسی به انواع و اقسام گیاهان از جمله گیاهان دارویی مختلف وجود دارد؛ این داروهای گیاهی برای فروش به شهر فرستاده می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد. روستاهای نمونه گردشگری نیز گردشگرانی از سمت شهر جذب می‌کنند و صنایع دستی روستایی از جمله قالیبافی و فرش به دلیل گسترش فناوری تولید انبوه شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد.
روستا از گذشته تأمین کننده نیروی کار برای شهر بوده است، بخشی از نیروی کار روستاها که از آنها به عنوان کارگران فصلی یاد می‌کنیم در فصولی که کشت و کار ندارند مهاجرت‌های فصلی انجام داده و برای اشتغال به شهر می‌آیند. ممکن است این کارگران ماهر یا غیر ماهر و روزمزد باشند به علاوه بسیاری از افراد تحصیل کرده شهری متولد روستاها هستند و بنابراین مجموعه‌ای از روابط اقتصادی، کشاورزی، دامداری، گردشگری و نیروی کار از سمت روستا به شهر می‌رود که بارزترین آن تولیدات کشاورزی است.
مهمترین فایده و مزیت شهر برای روستا فراهم آوردن امکانات و خدمات است. روستاها به دلیل اینکه کوچک هستند منابع درآمدی کمتر و خدمات کمتری دارند لذا یک روستایی برای دریافت خدمات بیشتر از جمله امکانات بهداشتی و درمانی و امکانات آموزشی مجبور هستند به شهر مراجعه کنند. شهرها انواع خدمات مختلف اداری، آموزشی، قضائی، بهداشتی و درمانی، ورزشی و تسهیلات مختلف را برای روستاها فراهم می‌کنند.
شهرها چه تأثیراتی بر روستاها دارند؟
اثرات فرهنگی شهر بر روستا نیز قابل انکار نیست. امروزه گسترش فناوری و سرعت بالای جا به جایی اطلاعات موجب شده تا حتی کوچک‌ترین روستاها نیز از وقایع روز کشور و جهان با خبر باشند و اطلاعات به سرعت گسترش پیدا کند. گسترش فناوری موجب شده تا سبک معماری در روستاها تغییر پیدا می‌کند و دیگر آن سبک سنتی قدیمی نیست. سبک گویش روستاییان نیز تغییر پیدا کرده است و لهجه‌ها و واژه‌های محلی هر روز کمتر و محدودتر می‌شود؛ حتی لباس و مد در روستاها تحت تأثیر شهر قرار گرفته و می‌توان گفت به طور کلی سبک زندگی در روستاها به شدت متأثر از شهر است که نشان از تأثیرات فرهنگی شهر بر روستا دارد. فناوری‌ها، مهارت و خلاقیت نیز برای کارآفرینی و اشتغال در شهر آموزش داده می‌شود، بخشی از جمعیت در شهر آموزش می‌بیند و سپس به روستا بازمی‌گردد. بخشی از جمعیت تحصیل کرده نیز پس از کار و بازنشستگی به روستاها بازمی‌گردند و لذا مجموعه‌ای از روابط اقتصادی، اداری، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، کالبدی و حتی زیست محیطی میان شهر و روستا وجود دارد که بر یکدیگر تأثیر گذار هستند و مجموعه‌ای از کالا، خدمات، جمعیت، سرمایه، نیروی کار میان شهر و روستا در حال تبادل است.
این روابط بنا بر موقعیت روستاها متفاوت است، روستاهایی که در کنار شهرهای بزرگ قرار دارند، قطعاً تأثیرپذیری بسیار زیادی به خصوص در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دارند.
تجربه روابط میان شهر و روستا در کشور ما چیست؟
تأثیرپذیری روستاها از شهر با گذشت زمان اتفاق می‌افتد. روابط شهر و روستا را در ایران و سایر کشورهای نفت خیز به دو دوره قبل از کشف نفت و بعد از کشف نفت تقسیم می‌کنند. بعد از کشف نفت این ماده، قسمت عمده‌ای از اقتصاد این کشورها را به خود اختصاص داد در حالی که تا قبل کشاورزی محور اصلی توسعه بود و به نوعی تا قبل از کشف نفت، شهرها به روستاها وابسته بودند و چنانچه کشاورزی و دامداری در روستاها انجام نمی‌شد، صنعت شهرها فعال نبود و دوره وابستگی اقتصاد شهری به اقتصاد روستایی بود. در این زمان روابط شهر و روستا متقابل، اما به نوعی به نفع روستا بوده است. بعد از کشف نفت، در اواخر دوره قاجار اقتصاد متحول شد و درآمد وسیعی در کشورهای نفت خیز به وجود آمد و توجه به سایر ابعاد اقتصادی کمرنگ شد. نفت جای کشاورزی و بسیاری از دیگر ابعاد دیگر اقتصادی را گرفت. تحت چنین شرایطی به نوعی روستاها به تدریج ارزش خود، ماهیت و جمعیتشان را از دست دادند و مهاجرت‌های شدیدی به سمت شهرها انجام شد و کسانی که در روستاها باقی ماندند بیشتر افراد سالخورده و مسن بودند. در این دوره برتری شهر بر روستا اتفاق افتاد و روابط متقابل و تأثیرات دوسویه دیگر متعامل و عادلانه نبود. روابط در این دوره یک‌سویه و به سمت شهر بود و روستاهایی که روزی منشأ تولید بودند، وابسته به شهر شدند. روابط متقابل شهر و روستا به هم ریخت و روز به روز وابستگی اقتصادی ما به نفت بیشتر و بیشتر شد.
نظر شما