شبکه‌های اجتماعی؛ آسیب یا مزیت جامعه امروز؟

به گزارش خبرنگار ایمنا، شبکه‌های اجتماعی نقش پررنگی در زندگی پرشتاب امروز دارند و نمی‌توان تأثیر آن‌ها را نادیده گرفت، چرا که بر ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی افراد و حتی در امور کشورها و بین‌الملل تاثیرگذارند و این موضوع روزبه‌روز در حال گسترش است و استفاده از آن نیاز به فرهنگ‌سازی دارد. سبک زندگی به دلیل گره خوردن در تار و پود تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات دستخوش دگرگونی شده و نیاز است تا آثار مثبت و منفی این مقوله بررسی شود، زیرا شبکه‌های اجتماعی علاوه بر مزایای بسیار، آسیب‌هایی در زندگی فردی و اجتماعی داشته اند، مفهوم سبک زندگی ناظر بر شیوه زندگی افراد بوده و در ارتباط با موضوع شبکه‌های اجتماعی اینترنتی از دو نظر تغییر جایگاه استفاده از شبکه‌های اجتماعی در جامعه و تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر اعضای آن‌ها حائز اهمیت است.

تغییر نمادهای فرهنگی ناظر بر شیوه زندگی در نتیجه عضویت و حضور در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی است که بر مواردی مانند نوع پوشش، ادبیات افراد و شیوه برقراری ارتباط با دیگران تأثیر خواهد گذاشت، برای آگاهی از تأثیر شبکه‌های اجتماعی مجازی بر ابعاد مختلف سبک زندگی با نیلوفر یونسی، مشاوره خانواده و آموزش و پرورش گفت‌وگویی داشته‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:

آیا حضور در شبکه‌های اجتماعی به یک نیاز برای انسان تبدیل شده است؟

افزایش و گسترش استفاده از اینترنت و فضای مجازی مفهومی به نام مفهوم دهکده جهانی را ایجاد کرد به این معنی که می‌توانیم یک جهان را مانند یک دهکده بشناسیم و با آن ارتباط داشته باشیم، انسان موجودی کاملاً اجتماعی است و در حد استاندارد و نه افراطی نیاز است تا در دنیای مجازی و شبکه‌های اجتماعی حضور داشته باشد، در یکی از تحقیق‌های معروف، نوزادانی که تنها نیازهای جسمی آنها و نه روانی، عاطفی و اجتماعی آنها برطرف می‌شد پس از مدتی حتی فوت شده‌اند و نتوانستند زندگی عادی مانند سایر نوزادان داشته باشند و رشد کنند، پس بهتر است در حد کفایت و در جهت رشد در شبکه‌های اجتماعی فعالیت داشته باشیم، اما اگر استفاده از شبکه‌های اجتماعی جنبه افراطی و اعتیاد پیدا کند، قطعاً مخرب و آسیب‌زا خواهد بود.

آیا استفاده از شبکه‌های اجتماعی تنهایی انسان را کمتر کرده است؟

این که استفاده از این شبکه‌ها تنهایی انسان‌ها را کمتر یا بیشتر کرده، سوالی است که بسیاری از روانشناسان و جامعه شناسان در مورد آن تحقیق و پرس و جو می‌کنند و حتی از سایر مردم نیز راجع به آن می‌پرسند، استفاده از شبکه‌های اجتماعی نوع جدیدی از روابط عاشقانه را به روابط انسانی اضافه کرده به نام رابطه از راه دور یا رابطه "long distance " به این معنی است که دو نفر در یک رابطه تنگاتنگ هستند، اما به علت بعد مسافت صرفاً از طریق فضای مجازی و وسایل ارتباطی با یکدیگر ارتباط دارند و حتی این قضیه نوع جدیدی از مشاوره زوجی را به حوزه روانشناسی هم اضافه کرده است از آن طرف موضوع هم اگر نگاه کنیم آسیب‌های زیادی هم بر روابط و حوزه خانواده داشته است، بنابراین استفاده از شبکه‌هایی اجتماعی در چهارچوب مشخص و مفید قطعاً انسان را از تنهایی می‌رهاند و استفاده بی‌محابا و بدون برنامه باعث نابودی انسان، سبک زندگی و روابط او در دنیای حقیقی خواهد شد.

آیا استفاده از شبکه‌های اجتماعی بر گسترش روابط خارج از چارچوب خانواده دامن زده است؟

در سال‌های اخیر خیانت مجازی هم به حوزه انواع روابط خارج از چارچوب و مفاهیم مشاوره خانواده اضافه شده و روانشناسان و افراد نمی‌دانند که دقیقاً با این نوع روابط باید چه برخوردی بکنند، همچنین این روابط خارج از چارچوب از طریق فضای مجازی نسبت به گذشته به صورت قابل ملموسی گسترش یافته است، البته این نوع روابط مختص بزرگسالان نبوده و به گروه سنی نوجوان یا حتی پایین‌تر هم رسیده است، دامنه آسیب‌های شبکه اجتماعی بسیار گسترده است به همین دلیل نمی‌توان گفت که تنها گروه سنی بزرگسالان را درگیر می‌کند، اگر خانواده کنترلی بر استفاده کودکان و نوجوانان از شبکه‌های اجتماعی نداشته باشد، قطعاً شاهد عمیق‌تر شدن آسیب‌های اجتماعی در سایه استفاده بدون قانون از این شبکه‌ها خواهیم بود، حتی می‌توان گفت استفاده از شبکه‌های اجتماعی بر عقاید مذهبی نیز تأثیراتی داشته است.

شبکه‌های اجتماعی در دوران کرونا چه تأثیری بر زندگی نوجوانان داشته است؟

دلیل این که استفاده از شبکه‌های اجتماعی نسبت به سال‌های قبل بسیار بیشتر شده است، دسترسی بیشتر دانش آموزان و شروع استفاده از شبکه‌های اجتماعی از سنین پایین‌تر است، البته دسترسی به تلفن همراه نیز نسبت به سال‌های گذشته بیشتر شده و کمتر کسی هست که تلفن همراه نداشته باشد علاوه بر این در سال‌های گذشته دانش‌آموزان به صورت حضوری به مدرسه می‌رفتند و تلفن‌همراه شخصی نداشتند، اما در ماه‌های اخیر به علت مجازی شدن آموزش دروس، خانواده‌ها برای آنها تلفن همراه تهیه کردند و این امر باعث وارد شدن آسیب‌های زیادی به دانش آموزان، نوجوانان و بافت خانوادگی، سنتی و مذهبی شده است، شیوع کرونا به استفاده بیش از حد، افراطی و آسیب‌زای شبکه‌های اجتماعی به ویژه در بین دانش‌آموزان و نوجوانان دامن زده و این موضوع جدای از مزیت‌های شبکه‌های اجتماعی در بحران کرونا است.

شبکه‌های اجتماعی چگونه زمینه‌ساز افسردگی می‌شود؟

آسیب دیگری که فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی روی همه اقشار شامل دانش آموزان، زنان، کودکان، جوانان و حتی نوجوانان به ویژه در ماه‌های اخیر داشته است، افزایش اعتیاد فضای مجازی و به تبع آن افسردگی بوده است تا جایی که آموزش و پرورش فعالیت‌هایی را تحت عنوان کاهش اعتیاد فضای مجازی برای مشاوران مدارس تعریف کرده و خواستار تحقیق بر روی این موضوع و اثرات آن بر دانش‌آموزان و خانواده‌ها شده است، چرا که استفاده از فضای مجازی فعالیت جسمی افراد را کاهش می‌دهد و ساعات خواب و بیداری را برهم می‌زند و تأثیر بسیار زیادی بر افزایش افسردگی و خستگی جسمی و روحی ناشی از فضای مجازی دارد و در ماه‌های اخیر دانش‌آموزان زیادی به علت افسردگی و استفاده بیش از اندازه از فضای مجازی به مشاوران مدارس مراجعه کردند.

استفاده از شبکه‌های اجتماعی زمینه‌ساز بروز چه آسیب‌های تحصیلی در بین دانش‌آموزان شده است؟

افت تحصیلی به علت مجازی شدن دروس و آموزش‌ها و افزایش تقلب و کاهش بسیار زیاد یادگیری در بین دانش‌آموزان به صورت ملموس مشاهده می‌شود و این کاهش یادگیری مؤثر و مفهومی در سایه شیوع کرونا و در شبکه‌های اجتماعی، خبر از آینده‌ای نه چندان خوشایند و پر از چالش‌های آموزشی و تربیتی می‌دهد که اگر چاره برای آن اندیشیده نشود، قطعاً بر تمام جنبه‌های زندگی دانش‌آموزان، خانواده‌ها و جامعه آینده اثرات منفی و گسترده‌ای خواهد داشت.

آیا شبکه‌های اجتماعی و استفاده بدون حد و مرز بر نقض حریم خصوصی افراد تأثیر دارد؟

قطعاً در شبکه‌های اجتماعی به حریم شخصی افراد تجاوز می‌شود که این تجاوز را در زندگی بازیگران، افراد مشهور و در دوران کرونا در زندگی دانش‌آموزان و معلمان به خوبی می‌توان مشاهده کرد تا آنجا که ممکن است این شکستن حریم خصوصی زمینه‌ساز بروز معضلاتی از جمله خودکشی و طلاق می‌شود. در دوران کرونا و ورود آموزش‌ها به شبکه‌های اجتماعی، شاهد سوءاستفاده از حریم خصوصی معلمان و دانش‌آموزان به صورت‌های گوناگون بوده‌ایم، همانطور که صوت‌ها و کلیپ‌های معلمان یا دانش آموزان در فضای مجازی تحت عنوان طنز یا هر عنوان دیگری پخش شد که خود می‌تواند آسیب زیادی را به روحیه معلمان و دانش‌آموزان وارد کند و آموزش و اصول تربیتی را تحت تأثیر قرار دهد، البته انتقادات زیادی به این موضوع شده و اخیراً با فرهنگ‌سازی بیشتری که صورت گرفت نتایج مؤثری داشت و این موضوع تا حدی کمتر شده است، پس نباید در استفاده از شبکه‌های اجتماعی از موضوع فرهنگ‌سازی که نقش مهمی در استفاده صحیح همگان از شبکه‌های اجتماعی دارد غافل شد.

آیا شبکه‌های اجتماعی در دوران کرونا اثرات مثبتی بر جوامع داشته است؟

با تمام این آسیب‌ها از حق نگذریم، افزایش استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در جامعه فواید فراوانی داشته است، برای مثال در دوران کرونا روانشناسان زیادی اقدام به برگزاری کارگاه و جلسات رایگان برای خانواده و دانش آموزان کردند که همین امر باعث افزایش استفاده عمومی از این مطالب شد یا این که باعث استقبال زیاد مردم از خدمات مشاوره و روانشناسی شده است همچنین کارگاه‌های زیادی در حیطه‌های تخصصی روانشناسی به صورت آنلاین برگزار شد و همین امر باعث شد که روانشناسان و دانشجویان روانشناسی از سراسر کشور به کلاس‌ها و کارگاه‌های مفید دسترسی پیدا کنند که این موضوع قبلاً به صورت بسیار کمرنگ‌تری بود، البته نباید از نقش شبکه‌های اجتماعی در آگاهی‌رسانی‌های مفید به ویژه در دوران کرونا غافل شویم بنابراین استفاده از شبکه‌های اجتماعی مانند یک شمشیر دو لبه است که استفاده از آن بستگی به خود فرد و فرهنگ‌سازی نسبت به آن دارد.