به گزارش خبرنگار ایمنا، تغییرات اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی شهرهای کشور طی دهه‌های گذشته منجر به رشد سریع کالبد شهر در زمین‌های اطراف شده است. این رشد که از آن با نام توسعه افقی نیز یاد می‌شود در صورتی که کنترل نشده و بدون برنامه باشد مشکلات زیادی را برای شهر ایجاد می‌کند. تمامی فرآیندهای شهری و عوامل مؤثر و دخیل بر آنها از جمله روندهای پراکنده رویی باید از قبل در قالب طرح‌های شهری از جمله طرح جامع، بررسی و مورد مطالعه قرار بگیرد و در صورتی که از وضعیت موجود و روندهای آتی شهر پیش بینی درستی نشود، رشد نامتوازن شهر منجر به ایجاد مشکلات اجتماعی و اقتصادی زیادی خواهد شد. در این زمینه با «حسن سجادزاده»، دکترای طراحی شهری گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:
توجه به پراکنش شهری چه ضرورتی دارد؟
یکی از مباحث بسیار مهم در حوزه توسعه پایدار شهرها، پراکنش شهری یا پراکندگی شهری است. رشد نامتوازن شهرها موجب شده تا بسیاری از مسائل محیط زیستی و مسائل اجتماعی در شهرها اتفاق بیفتد. در صورتی که راهکارهای مؤثری برای جلوگیری از رشد افقی شهر در نظر گرفته نشود به ناچار رشد شهرها باید به صورت افقی باشد و توسعه افقی شهرها منجر به مصرف بیشتر زمین، از میان بردن زمین‌های کشاورزی، محیط زیست و منابع طبیعی می‌شود. جلوگیری از پراکنش یا پراکندگی شهری همچنین از مصرف بیش از اندازه انرژی جلوگیری می‌کند.
پراکنش شهری چه تبعاتی برای شهر دارد؟
زمانی که برنامه ریز جمعیت شهر را گروه بندی می‌کند، نیاز است تمامی خدمات و فضاهای مورد نیاز شهروندان را در نظر بگیرد. در حالی که فقدان رویکرد هوشمندسازی در شهرها موجب شده برای پاسخ دهی به نیازهای شهر به دنبال توسعه شهری، آن هم از نوع نامتوازن باشیم. در شرایطی که گسترش و توسعه شهر در راستا و امتداد ساختار قبلی شهری نیست و طی این روند روستاهای اطراف به ساختار شهر الحاق می‌شود پدیده‌هایی مثل حاشیه‌نشینی ایجاد و گسترش پیدا می‌کند که منجر به بزهکاری‌های اجتماعی، از بین رفتن منابع طبیعی و محیط زیستی شهر می‌شود. پراکندگی شهری نه تنها حاشیه‌نشینی را رواج می‌دهد بلکه آسیب‌هایی را متوجه مناطق اطراف می‌کند و موجب الحاقات روستاهای اطراف می‌شود. تراکنش شهری علی رغم ایجاد مشکلات اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی بر حوزه عوارض شهرداری‌ها نیز اثرگذار است زیرا شهرداری به هر میزان که از مناطق مختلف شهر عوارض دریافت کند، باید آن عوارض را صرف توسعه تأسیسات و خدمات شهر در مناطقی بکند که به شهر الحاق شده است. همه اینها نشان از آن دارد که روند توسعه در شهرهای ما اشتباه است.
چه عواملی پراکنش شهری را تشدید می‌کند و راهکارهای مقابله با آن چیست؟
پراکندگی شهری به دلیل نبود مطالعات کافی است. به منظور حل این مشکل نیاز است طرح‌های جامع این فرآیند را به دقت مورد مطالعه قرار دهند. شهرهای گذشته برخلاف شهرهای امروزی ساختاری منسجم و یکپارچه داشته است در حالی که امروزه چنانچه از بالا و از طریق عکس‌های هوایی به شهرها نگاهی بیندازیم لکه‌هایی را مشاهده می‌کنیم که با اسکلت و ساختار اصلی شهر هماهنگ نیست. این لکه‌ها، حاشیه‌ها و شهرک‌هایی است که در اطراف شهر ساخته می‌شود و هیچ سنخیتی با بافت و ساختار اصلی شهر ندارد. از دیگر عواملی که پراکنش شهری را تشدید می‌کند وجود فضاهای خدماتی و صنعتی در اطراف و حاشیه‌های شهر است که به گسترش افقی شهر منجر می‌شود. ساخت و ساز به خصوص در بخش تجاری و صنعتی که در ورودی‌های شهر اتفاق می‌افتد نیز بر رشد و گسترش شهرها اثر نامطلوبی دارد.
هوشمندسازی راهکاری مناسب برای جلوگیری از پراکندگی شهری است. مدیریت یکپارچه شهری و مطالعات عمیق طرح جامع شهر نیز از جمله راهکارهای مؤثر در جلوگیری از رشد افقی شهر است. باید با رویکرد هوشمندسازی و بازآفرینی شهری مسائل مربوط به توسعه شهر را حل کند. جانمایی و لکه گذاری بلندمرتبه سازی‌ها در شهرهای ما کمتر دیده شده یا در مکان‌هایی است که جذابیت سرمایه گذاری ندارد در حالی که چنانچه بتوانیم رویکرد آسمان خراش‌های شهری را در مکان‌هایی که آسیب‌های زیست محیطی و بصری شهر را تهدید نمی‌کند، پیش بینی و پیاده سازی کنیم می‌توانیم شهر را از گسترش افقی و نامتوازن نجات دهیم.
در صورت الزام به توسعه افقی شهر، چه راهکارهایی برای جهت بخشی به آن وجود دارد؟
دو نوع توسعه شهری منفصل و متصل مطرح است. بهتر است توسعه شهری، توسعه متصل باشد زیرا مزیت‌های زیادی نسبت به توسعه منفصل دارد با این حال در شهرهایی که گسترش افقی نیاز است و ممکن است توسعه شهری از نوع منفصل باشد باید مطالعات دقیقی در قالب طرح‌های شهری انجام شود. می‌توان در شهرهایی که رشد جمعیت آنها یا میزان مهاجرت به آنها زیاد است شهرهای اقماری ایجاد کرد. البته شهرهای اقماری نباید تنها پاسخگوی سرریز جمعیت باشد. در کشور ما ایجاد شهرهای جدید یا شهرک‌های اطراف شهرها به دلیل مسائل جمعیتی یا ساخت و سازهای غیر مجاز بوده است در حالی که امروزه در دنیا شهرها یا شهرک‌های که ساخته می‌شود موضوعی هستند و در شهرهای کشورهای دنیا شهرهای علم، شهرهای سلامت و شهرهای سبز در اطراف شهرهای بزرگ ساخته می‌شود بنابراین چنانچه الزامی برای توسعه افقی شهر وجود داشته باشد علاوه بر اعمال رویکردهای هوشمندسازی باید به سمت تولید و ایجاد شهرک‌های موضوعی با کارکردهای مختلف نیز رفت. این شهرک‌ها باید بتواند پاسخگوی نیاز شهر مادر باشد و نیاز است با رعایت کامل موازین اجتماعی و اقتصادی ساخته شود.
گفت و گو از بهناز عرب‌زاده، خبرنگار سرویس شهرهای ایران خبرگزاری ایمنا
نظر شما