به گزارش خبرنگار ایمنا، حسین احمدی کیا، عضو هیئت گروه مکانیک و گروه پژوهش آلودگی هوا پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان در نخستین بخش از سلسله مقالات خود درباره آلودگی هوا و راهکارهای کاهش آن یادداشتی در اختیار خبرگزاری ایمنا قرار داده به بررسی تأثیر خودروهای فرسوده در آلودگی هوا پرداخته است که متن آن را در ادامه می‌خوانید:
حمل و نقل جاده‌ای منبع اصلی آلودگی هوا است که به سلامت انسان و محیط زیست آسیب می‌رساند. وسایل نقلیه طیفی از آلاینده‌ها شامل: اکسیدهای نیتروژن، ذرات معلق، مونوکسید کربن، اکسیدهای گوگرد و هیدروکربن‌های نسوخته را منتشر می‌کنند و از علل عمده آلودگی هوای شهری هستند. ثابت شده است که کاهش آلودگی هوا از طریق حمل و نقل مقرون به صرفه است. به عنوان مثال، در آمریکا به ازای هر یک دلار هزینه شده برای برنامه‌های کاهش انتشار، ۹ دلار مزایای اقتصادی در بهداشت عمومی و محیط زیست ایجاد شده است.
خودروهای فرسوده سهم زیادی در آلودگی هوای شهرهای ایران و دنیا دارند. خودروهای سبک و سنگین جدید آمریکایی در مقایسه با مدل‌های ۱۹۷۰ تقریباً ۹۹ درصد آلایندگی کمتری دارند. ارتقای فناوری در محفظه احتراق و اجزای آن، سیستم مدیریت الکترونیک خودرو، سیستم تزریق سوخت، آیرودینامیک خودرو، کاهش وزن خودرو، نوع لنت و تایر و غیره تأثیر بسیار زیادی در کاهش آلودگی هوا ایجاد کرده‌اند.
بنابراین صرف آنکه یک خودرو نو و جدید باشد، اما از فناوری قدیمی استفاده کند، لزوماً منجر به کاهش آلودگی هوا نخواهد شد. برخی خودروهای پرتیراژ داخلی بیش از ۲۰ سال است که تولید می‌شوند و فاقد فناوری‌های به روز هستند. حتی ممکن است دوام استاندارد آنها به یک سال نیز نکشد. به عنوان مثال نرخ انتشار آلاینده‌های دو خودروی پژو ۴۰۵ و پراید با ۱۰ سال تفاوت سن، در دانشگاه اصفهان اندازه‌گیری شده است.
نتایج نشان دادند که خودروهای قدیمی پژو ۴۰۵ و پراید در سرعت ۳۷ کیلومتر بر ساعت (سرعت متوسط خودروها در اصفهان) به ترتیب حدود ۱۵ و هفت برابر افزایش در تولید مونوکسید کربن داشتند؛ همچنین افزایش اکسید نیتروژن آنها به ترتیب پنج و ۱.۱ برابر بوده است.
آلودگی دی اکسید گوگرد به فناوری و نوع خودرو مرتبط نیست و به کیفیت سوخت وابسته است؛ البته برای تعیین مقدار دقیق کاهش آلاینده‌ها می‌توان کار مطالعاتی انجام داد و با توجه به توزیع برند و سن ناوگان، مقدار دقیق نرخ کاهش انتشار آلودگی خودروهای فرسوده نسبت به خودروهای نو در حین حرکت را محاسبه کرد.
بر اساس ماده هشت قانون هوای پاک، خودروهای سواری شخصی با عمر ۲۵ سال، سواری دولتی با عمر ۱۵ سال، تاکسی با عمر ۱۰ سال، مینی‌بوس و مینی‌بوس با عمر ۱۵ سال، اتوبوس درون شهری با عمر ۱۰ سال، اتوبوس برون شهری با ۱۵ سال، کامیون و کشنده با ۲۵ سال عمر، وانت با ۱۵ سال، موتورسیکلت با ۱۰ سال و سایر وسایل نقلیه با گذشت ۲۵ سال از تاریخ ساخت به‌عنوان خودروی فرسوده و از رده خارج محسوب می‌شوند. اما این قانون توسط دیوان عدالت اداری باطل شد زیرا یک خودروی فرسوده توانسته بود استاندارد آلایندگی را پاس کنند.
از نظر فنی، خودروی فرسوده به خودرویی اطلاق می‌شود که استانداردهای ایمنی، مصرف سوخت و آلایندگی را نداشته باشد. بنابراین سن خودرو معیار مناسبی برای فرسودگی نیست اما باید توجه داشت که مراکز معاینه فنی در ایران و حتی در بسیاری از کشورها شاید از نظر انتشار آلاینده‌ها و مصرف سوخت بتوانند معیار فرسودگی را تعیین کنند اما از نظر ایمنی قطعات نمی‌توانند فرسودگی آنها را به دست آورند. وسایل نقلیه بی کیفیت به دلیل نقص مکانیکی و ایمنی ممکن است به تصادفات مرگبار و یا صدمات جدی منجر شوند. بنابراین سن، معیار کاربردی مناسبی برای فرسودگی خودروهاست.
طبق پیشنهاد جدید سازمان محیط زیست، هر نوع وسیله نقلیه‌ای که به سن فرسودگی برسد اگر نتواند طی ۲ دوره متوالی معاینه فنی بگیرد، به عنوان خودروی فرسوده محسوب شده و باید اسقاط شود. این پیشنهاد نیز کارآمد نیست زیرا معاینه فنی خودروها چندان موفقیت‌آمیز نبوده‌اند. دلایل آن نیز عبارتند از نبود الزام جدی برای مراجعه، نبود جدیت در معاینه فنی و پایین بودن استانداردهای اصلی معاینه فنی. آنها تنها آلاینده مونوکسید کربن و هیدروکربن نسوخته را در حالت کار درجا اندازه‌گیری کرده و تنها ایمنی ظاهری خودرو را بررسی می‌کنند.
در اصفهان حدود ۹۰۰ هزار وسیله نقلیه تردد می‌کنند. حدود ۳ درصد خودروهای سواری، ۴۴ درصد تاکسی‌ها، ۴۹ درصد وانت‌ها، ۸۰ درصد مینی بوس‌ها، ۵۴ درصد اتوبوس‌های شرکت واحد، ۵۸ درصد کامیون‌ها در اصفهان فرسوده هستند. با نوسازی آنها به خودورهای یورو چهار، حدود ۷۷۰ تن ذرات معلق، ۱۸۰۰۰ تن مونوکسید کربن، ۳۹۰۰ تن اکسیدهای نیتروژن و ۱۵۰۰ تن ترکیبات آلی فرار در سال کاهش خواهد یافت. بنابراین اسقاط خودروهای فرسوده به ویژه اتوبوس‌ها و تاکسی‌ها که پیمایش زیادی دارند نقش زیادی در کاهش آلودگی شهر اصفهان خواهد داشت.
طرح‌های زیادی برای اسقاط خودروهای فرسوده توسط دولت ارائه شده است. در سال ۱۳۹۶ دولت خودروسازان را مکلف کرد به ازای تولید هر محصول با مصرف سوخت هشت تا ۸.۵ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر، یک خودرو فرسوده را اسقاط و برای تولید خودروهایی با مصرف بیش از ۸.۵ لیتر نیز یک خودروی دیگر را اسقاط کنند؛ همچنین واردکنندگان به ازای هر یک دستگاه خودرو وارداتی، بسته به میزان مصرف سوخت آن باید بین چهار تا هشت خودرو فرسوده را از رده خارج کنند.
این مصوبه دو ماه بعد با دخالت وزارت صمت و خودروسازان لغو شد. تنها واردات خودرو بود که به اسقاط خودروهای فرسوده کمک می‌کرد که از سال ۱۳۹۷ ورود آنها نیز ممنوع شد؛ همچنین طبق قوانین در ازای شماره‌گذاری هر موتور بنزینی باید یک موتور فرسوده اسقاط می‌شد. در ازای شماره‌گذاری هر سه دستگاه خودرو دیزلی یورو پنج باید تعدادی خودرو (با ظرفیت گواهی مشابه) اسقاط می‌شد، اما این قوانین نیز اجرایی نشدند.
برای اسقاط کامیون‌های فرسوده نیز چهار طرح ارائه شد؛ نخست نوسازی کلید به کلید از صندوق توسعه ملی و بازگشت آن از صرفه‌جویی در سوخت، دوم نوسازی کامیون فرسوده با منابع دولت و تسهیلات بانکی ۹ درصد، سوم نوسازی کامیون فرسوده با منابع سازمان راهداری و چهارم واردات کامیون‌های کارکرده با شرایط خاص.
هرچند این طرح‌ها توفیقاتی نیز داشته‌اند، اما به دلیل تأمین نشدن منابع مالی و نبود همکاری خودروسازان و دارندگان خودروهای فرسوده، دوام نیافتند. گران شدن چند برابری خودرو نیز موجب شد تا بازار خودروهای فرسوده رونق بیشتری بگیرد.
تجربه کشورهای توسعه یافته نشان می‌دهد که وظیفه از رده خارج کردن خودروهای فرسوده بر عهده خودروسازان است. خودروسازان با ارائه وام، برنامه‌ها و تخفیف‌های ویژه در محصولات جدید، مالکان خودروهای فرسوده را مجاب به تعویض خودروهای قدیمی خود با خودروهای جدید می‌کنند. متأسفانه تصدی دولت و انحصاری بودن تولید خودرو و لابی آنها موجب شده است که خودروسازان داخلی نه تنها در ارتقای فناوری خودروها تلاش نکنند بلکه خودروها را به دشواری و با هزینه زیاد در اختیار مصرف کنندگان قرار دهند.
راهکارهای متعددی برای اسقاط خودروهای فرسوده می‌توان ارائه داد. دولت به دنبال راهکارهایی است که نیاز به منابع مالی نداشته باشد و مردم دنبال راهکارهایی هستند که از تسهیلات دولت استفاده نموده و خود هزینه‌ای ندهند. بنابراین باید راهکارهایی را به اجرا گذاشت که ضمن بیشترین تأثیر در کاهش اثرات ناشی از آلودگی‌ها، کمترین ضرر را به اقتصاد شهر و مردم تحمیل کند؛ همچنین امکان تأمین منابع مالی و پشتیبانی فرهنگی لازم برای اجرای این راهکارها فراهم باشد؛ چرا که در غیر این صورت هرگز آنها عملی نخواهند شد.
این راهکارها هم باید بازدارنده و هم باید حمایتی باشند. برای تدوین راهکار به چند نکته زیر باید توجه داشت که خاص کشور ایران است:
۱- هم اکنون که اختلاف قیمت خودرو بین کارخانه و بازار زیاد است و سوداگران از آن بهره زیادی می‌برند؛ می‌توان از این اختلاف قیمت به نفع اسقاط خودروها استفاده نمود.
۲- هم اکنون قیمت سوخت نسبت به فوب خلیج فارس کم است و با اسقاط خودرو صرفه‌جویی زیادی در سوخت ایجاد شده و دولت یارانه کمتری بابت آن خواهد داد.
۳- اکثر رانندگان خودروهای فرسوده از قشر ضعیف یا متوسط جامعه هستند و باید برنامه‌ای باید برای ارائه تسهیلات خرید خودروی جدید به آنها ارائه شود. اما آنها نیز باید توجه نمایند که آلاینده‌هایی که تولید می‌کنند، سلامتی و ایمنی خود و شهروندان را به خطر می‌اندازد.
۴- کاهش آلاینده‌ها، هزینه‌های اجتماعی را کاهش داده و این سود نصیب دولت و مردم خواهد شد.
۵- به دلیل انحصاری بودن خودرو، خودروسازان باید در اسقاط خودرو فعال باشند.
۶- نوسازی و ارتقای ناوگان حمل‌ونقل عمومی در اولویت باشد.
بر اساس نکات بالا، در زیر راهکارهای پیشنهادی در دو بخش بازدارنده و حمایت کننده داده شده است که باید همزمان اجرا شوند؛ طوری که دارنده خودرو هم مجبور و هم به تعویض خودروی خود ترغیب شود. البته در بخش دولتی نظیر اسقاط اتوبوس‌های شرکت واحد، بدون کمک زیاد دولت امکان پذیر نیست.
راهکارهای بازدارنده عبارتند از:
۱- عوارض آلایندگی بر اساس نرخ انتشار آلاینده‌ها تعیین گردند و نه بر اساس نوع و مدل خودرو
۲- معاینه فنی خودروهای فرسوده به ویژه خودروهای با پیمایش بالا (نظیر تاکسی‌ها، اتوبوس‌ها و مینی بوس های درون شهری هر ۶ ماه یک بار انجام شود.
۳- معاینه فنی خودروهای فرسوده تنها در مراکز منتخب با نظارت دقیق انجام شود.
۴- ممنوعیت تردد خودروهای فرسوده در شرایط اضطرار آلودگی هوا و مناطق مرکزی شهر و همچنین در مسیرهای برون شهری به دلیل ایمنی پایین آنها
۵- عدم اعطای سهمیه سوخت (که با توجه به ماده ۸ هوای پاک، عملیاتی شده است)
۶- الزام به نصب کاتالیست برای خودروهای فرسوده و به ویژه خودروهای عمومی
۷- الزام خودروسازان به اسقاط خودروها در برابر تولید خودروهای با مصرف سوخت بالا و با فناوری قدیمی کنونی
۸- الزام خودروسازان به نصب کاتالیست و پشتیبانی مادام‌العمر از تعویض آنها
راهکارهای حمایتی عبارتند از:
۱- فروش خودرو به دارندگان خودروهای فرسوده بدون قرعه‌کشی و در نتیجه ترغیب آنها به تعویض خودرو به خاطر اختلاف قیمت بازار و کارخانه
۲- اعطای وام‌های کم بهره از محل صرفه‌جویی در سوخت و درآمدهای ناشی از آن
۳- اعطای تسهیلات و تخفیف‌ها توسط خودروسازان به دارندگان خودروهای فرسوده
نظر شما