به گزارش خبرنگار ایمنا، ۲۲ مردادماه روز ملی تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی است، روزی که به جامعه مدنی اختصاص دارد. جامعه‌ای که در سال‌های دراز علی رغم سنگ‌های بسیاری که در مسیرش وجود داشت، راه خود را پیموده و سعی دارد تا خواسته‌ها و مطالبات مردمی را در چهارچوب‌های قانونی به گوش مسئولین برساند. شاید بتوان مهم‌ترین کارکرد جامعه مدنی و تشکل‌ها را پر کردن فاصله بین حاکمان و مردم دانست، کارکردی که در توسعه و پیشرفت به سمت دنیای مدرن جایگاه ویژه‌ای دارد.
در ایران حوزه‌های مختلف از جمله محیط زیست و یا حوزه‌های سلامت تاکنون توانسته‌اند جایگاهی نسبتاً ثابت در تشکل‌های مدنی داشته باشند. اما در این بین حوزه‌ای که لزوم حضور تشکل‌ها و مشارکت اجتماعی به شدت در آن احساس می‌شود، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است. میراثی که روز به روز خبرهای ناگواری از آن به گوش می‌رسد و حفاظت و صیانت از تاریخ این مرز و بوم را دشوار کرده است ضمن اینکه این حفاظت هیچ گاه بدون تلاش مردم و جوامع مدنی به دست نخواهد آمد.
از طرفی دیگر صنایع دستی به عنوان صنعتی با پایگاه مردمی و درآمدزایی بالا نیاز به هم‌افزایی بیشتر دارد و جای خالی فعالان مدنی در آن احساس می‌شود. گردشگری نیز هیچ گاه غمخواری در کشور نداشته و شاید تشکل‌های این حوزه بتوانند درباره این صنعت و اهمیت آن در رشد اقتصادی روشنگری لازم را انجام دهند.
یکی از نهادهایی که در سال‌های گذشته تشکیل شده، شورای هماهنگی سازمان‌های غیر دولتی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. شورایی که حالا بیش از ۱۵۰ تشکل عضو از ۲۷ استان کشور دارد و هدف آن توانمندسازی، آموزش و مطالبه‌گری است. این شورا به عنوان مهم‌ترین مرجع و نهاد در بین تشکل‌های حوزه تخصصی خود محسوب می‌شود، آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح گفت‌وگوی خبرنگار ایمنا با رئیس این شورا یعنی الیار عاصمی‌زاده است.
شورای هماهنگی سازمان‌های غیردولتی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چیست؟
حدود ۱۰ پیش فعالان حوزه‌های میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به این نتیجه رسیدند که فعالیتی مدنی در تشکلی خاص نیاز است که کنار همدیگر بایستند و هم‌افزایی داشته باشند. هسته اولیه شورای هماهنگی در اصفهان تشکیل شد و اولین نشست‌ها در آنجا شکل گرفت. پس از دو سال تشکیلات شورا از هیأت مؤسس به مجمع عمومی اول رسید. وظیفه ذاتی این نهاد، هماهنگی بین سمن‌های تخصصی و پیگیری مسائل و مشکلات تشکل‌ها از دستگاه‌های مربوطه است. همچنین افزایش ظرفیت و توانمندی در حوزه سه‌گانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را بر عهده دارد.
در این ۱۰ سال شورای هماهنگی چقدر توانسته در حوزه‌های تخصصی سه‌گانه خود تاثیر داشته و در تصمیم گیری‌ها دخیل باشد؟
از دی ماه سال گذشته سومین دوره فعالیت هیأت رئیسه شورای هماهنگی سازمان‌های غیردولتی سه‌گانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آغاز شد. در دو دوره پیش "معرفی" و "تثبیت" شورا مدنظر قرار داشت و در حال حاضر دوره "گسترش" را پشت سر می‌گذاریم. شورا جایگاه خود را به عنوان یک نهاد تخصصی در حوزه‌های سه‌گانه و در وزاتخانه تخصصی و نهادهای اجرایی مشخص کرده و مطالبه‌گری واضحی دارد. شورا تاکنون صراحتاً پیگیر رفع مشکلات مختلفی در حوزه خود از جمله قضیه مرمت ترک اول گنبد مسجد شیخ لطف الله بوده است و به این بلوغ رسیده که مطالبه کند و در سطح معاونان وزیر و وزیر به پیگیری‌های ما پاسخ دادند.
در شورا کمیته‌ای به نام آموزش و توانمندسازی وجود دارد و اعضای تشکل‌ها را در حوزه تخصصی خود آموزش می‌دهد تا با ذهنی بازتر و در چهارچوب قانون پیگیر حق و حقوق خود باشند و از ظرفیت‌ها استفاده کنند. ما تا زمانی که قانون زیر پا گذاشته نشود در کنار دولت هستیم تا به مطالبات خود برسیم. خط قرمز شورای هماهنگی قانون است و اگر کسی از آن تخطی کند قطعاً اعتراض خواهیم کرد. ما مصداق بارز شعار "نه شرقی، نه غربی جمهوری اسلامی" هستیم و اعتقاد داریم که تاریخ و هویت این کشور بدون اعتنا به شرق و غرب باید بازسازی شود.
نظر تخصصی شورای هماهنگی درباره مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله چه بود؟
ما درخواست رسمی برای ارائه شدن گزارشات و اسناد در این باره را دادیم. درباره این مرمت نظرات مختلفی وجود دارد و برخی موافق آن و برخی به آن نقد دارند. شورای هماهنگی درخواست رسمی داده تا آرشیو مستندات بازسازی اعلام شود و همچنان پیگیر آن است. اتفاقاتی که در کارگاه‌های مرمتی رخ می‌دهد به صورت روزانه ثبت و ضبط می‌شود، ارائه این مستندات در نشستی تخصصی و بررسی آن توسط موافقان و مخالفان مرمت درخواستی بوده که شورای هماهنگی به وزارت میراث فرهنگی ارسال کرده است.
عضوگیری در شورای هماهنگی به چه شکل است؟
دو شرط اصلی وجود دارد، اول اینکه تشکل یا سمن دارای مجوز رسمی و تاریخ دار برای فعالیت از نهاد مربوطه باشد. در درجه دوم تشکل در یکی از حوزه‌های تخصصی سه‌گانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فعالیت داشته باشد. باید تاکید کرد که شورا تنها عضو حقوقی می‌پذیرد و هیچ فردی در آن حضور ندارد، بلکه این تشکل‌ها هستند که آن را تشکیل می‌دهند.
ساز و کار صدور مجوز و نظارت بر تشکل‌های مدنی و مردم نهاد در کشور را چطور می‌بینید؟
از دو منظر می‌توان به این قضیه نگاه کرد. برای اینکه اتفاق ناگواری تحت پوشش "سازمان مردم نهاد" رخ ندهد، استعلام از دستگاه‌های دولتی و نظارت ذی‌صلاح اتفاق بدی نیست. اما عموماً در کشورهای توسعه یافته این ساز و کار و نظارت بر نهادهای مدنی وجود ندارد. در وضعیت اجتماعی فعلی کشور این روند را به صلاح جامعه مدنی و بخش دولتی می‌دانم. بسیاری از عقایدی که با چهارچوب نظام مخالفت دارند و در قالب رسمی نمی‌توانند فعالیت گنند، سعی می‌کنند در قالب تشکل‌ها و سمن‌ها به فعالیت بپردازند. در کل جنبه مثبت این نظارت حفظ چهارچوب حقوقی و قانونی تشکل‌ها و جنبه منفی آن دور شدن جامعه مدنی از مردم است.
نحوه مدیریت دولت در حوزه تشکل‌ها و سازمان‌های مردم نهاد چگونه بوده است؟
جوامع مدنی ما بسیار آسیب پذیر هستند. یکی از ایرادات دولت تدبیر و امید این بود که نشان داد قصد دارد فضا بازتر شود و به همین دلیل به هر کسی درخواست کرد، مجوز دادند. این مسئله باعث شد که تشکل‌ها متشکل از جامعه نخبه نباشد و ساختار تشکیلاتی درستی در آن‌ها شکل نگیرد. بسیاری از تشکل‌ها تنها اسم تشکل یا سازمان مردم نهاد را یدک می‌کشند و این مسئله باعث می‌شود که وظیفه ذاتی خود را درست انجام ندهند. اگر تشکل‌ها نتوانند وظیفه خود را انجام دهند ممکن است نقش مخرب ایجاد کنند و هم فضا را برای خود خراب کنند ضمن اینکه در این شرایط فضا برای کسانی باز می‌شود که قصد دارند زیر مفهوم مقدس نهاد مدنی سودجویی کنند.
همانطور که اشاره کردید بسیاری از افراد برای اهداف سودجویانه خود وارد تشکل‌ها می‌شوند، چقدر از این آسیب به عدم دانش کافی مردم از نقش جوامع مدنی برمی‌گردد؟
اگر تعاریف درستی از مفاهیمی چون سازمان مردم نهاد، تشکل و به طور کلی جامعه مدنی وجود داشته باشد، خود مردم به بهترین شکل می‌توانند بر عملکرد آن‌ها نظارت کنند. ضعف توانمندی تشکل‌ها باعث یک سری از مشکلات شده است. وظیفه تشکل‌ها ضمن مطالبه‌گری پر کردن فاصله بین حاکمیت و مردم است. نهادهای مدنی جزئی از مردم هستند که می‌خواهند کار تخصصی انجام دهند. اگر آگاهی مردم ما از تعاریف درست باشد، بهتر می‌توان فعالیت مدنی و مشارکت اجتماعی انجام داد. هرچه به گذشته برگردیم مفاهیمی چون نهاد مدنی در این مرز و بوم وجود داشته است. ایران جزء کشورهایی است که نهادهای مدنی در تاریخ آن تأثیرگذار بوده است. بسیاری از اتفاقات مهم در تاریخ ما را حرکت‌های مردمی رقم زدند و این فعالیت‌ها قدمتی طولانی‌تر از شکل‌گیری مفهوم NGO در سازمان ملل متحد دارد. اگر بتوانیم تعاریف جدید و به روزی را در جوامع مدنی وارد کنیم، اتفاقات بهتری برای ما رخ خواهد داد.
دولت چقدر به فربه شدن جوامع مدنی و تشکل‌ها علاقه دارد؟
تنها راه تمام جوامع برای پیشرفت و توسعه فربه شدن جامعه مدنی است. جامعه مدنی می‌تواند بسیاری از اتفاقات را به مقصد برساند. باید بازتعریفی از مفاهیم در زیست روزمره خود داشته باشیم و این مهم با فربه شدن جامعه مدنی اتفاق خواهد افتاد. فربه شدن جامعه مدنی بسیاری از معضلات و مشکلات دولت را نیز از بین خواهد برد.
در پایان انتظار شما در روز ۲۲ مرداد چیست؟
بزرگترین مطالبه ما در روز ۲۲ مرداد اصلاح قوانین تشکل‌هاست، درخواست داریم مجلس جدید قانون رسمی تشکل‌ها را مصوب کند و هر دستگاهی آئین نامه خاصی برای تشکل‌ها نداشته باشد. بسیاری از تعارضات حقوقی و نظارتی درباره نهادهای مدنی نبود یک قانون مشخص است. هر دستگاه متولی صدور مجوز فعالیت از وزارت کشور گرفته تا وزارت ورزش و جوانان و بهزیستی یک قانون ساماندهی و نظارتی دارد؛ در صورتی که تشکل‌ها نیاز به ساماندهی ندارند.
نظر شما