به گزارش خبرنگار ایمنا، کشور ما طی چند دهه اخیر دچار مشکلات زیست محیطی بسیاری شده که هرکدام چالش‌هایی را برای زندگی ساکنان این سرزمین به وجود آورده است. سالیانه هزینه گزافی صرف مبارزه با تبعات تخریب محیط زیست می‌شود در حالی که روند آن ادامه دارد و این چالش‌ها به شدت زیرساخت‌های کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
یکی از چالش‌های عمده زیست محیطی کشور ما بیابان‌زایی است؛ توجه به این مسئله نه تنها در کشور ما بلکه در دنیا اهمیت دارد و بر همین اساس ۱۷ ژوئن مصادف با ۲۸ خردادماه را به عنوان روز جهانی بیابان‌زدایی نامگذاری کرده‌اند. برای اطلاع از عوامل ایجاد بیابان، تبعات زیست محیطی آن برای کشور و راه‌های مقابله با بیابان زایی با دکتر احمد جلالیان، استاد خاک شناسی دانشگاه صنعتی اصفهان گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
چه عواملی موجب بیابان‌زایی می‌شود؟
بیابان‌زایی، تولید بیابان و بیابانی شدن سومین چالش جهانی پس از کمبود آب شیرین و تغییر اقلیم است و در کشور ما نیز از میزان بالایی برخوردار است. نرخ بیابان‌زایی در کشور ما یک درصد است و سالانه یک میلیون هکتار از اراضی کشور بیابانی می‌شود؛ ۱۰۰ میلیون هکتار از اراضی کشور ما که بیشتر مناطق حوزه‌های آبخیز هستند، مستعد بیابانی شدن هستند. بیابان‌زایی عبارت است از عملیاتی که انسان به صورت نادرست در اکوسیستمهای مناطق خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب انجام می‌دهد که موجب کاهش توان تولید یا از بین رفتن توان تولید می‌شود، در این صورت می‌توان گفت یک منطقه به بیابان تبدیل شده است.
در چه مناطقی از استان اصفهان بیابان‌زایی اتفاق افتاده است؟
اصفهان و اطراف آن جزو مناطق خشک محسوب می‌شود، اما چنانچه شهرکرد را که منطقه نیمه خشک است مورد بررسی قرار دهیم، آنجا هم بیابان‌زایی اتفاق افتاده است. به واسطه دخالت انسان، پوشش گیاهی و مراتع از بین رفته، مواد آلی خاک نیز از بین رفته و خاک فرسایش پیدا کرده که همین امر منجر به تولید بیابان شده است. کوهرنگ نیز با ۱۲۰۰ میلی متر بارندگی در شرایط نیمه مرطوب، به علت فرسایش خاک و ایجاد رسوب بیابان شده است، بیابان‌زایی می‌تواند در اصفهان که یک منطقه خشک با میزان بارش ۱۰۰ میلی متر است و در منطقه کوهرنگ با ۱۲۰۰ میلی متر بارش اتفاق بیفتد.
آیا در مناطق مرطوب و شمال کشور نیز شاهد بیابان‌زایی هستیم؟
در مناطق مرطوب که تابستان‌ها بارندگی دارد، بیابان‌زایی اتفاق نمی‌افتد اما ما آثار بیابان‌زایی را در شمال نیز شاهد هستیم، زیرا یکی از تبعات و پیامدهای بیابان‌زایی سیل است که در شمال ایران اتفاق می‌افتد. بنابراین در شرایط آب و هوایی خشک، مرطوب، نیمه مرطوب، اکوسیستم‌ها بر اثر عملیات نادرست انسان مثل از بین بردن جنگل و پوشش گیاهی مراتع، تبدیل مراتع به دیم‌زارها و شخم و ایجاد شیار در اراضی شیب دار تبدیل به بیابان می‌شود و فرسایش خاک و بروز گرد و غبار را داریم. در کشور ما که بیشتر شرایط آب و هوایی خشک و نیمه خشک داریم و افراد رعایت نمی‌کنند و در حال تخریب جنگل‌های شمال غرب و مراتع هستند، بیابان‌زایی اتفاق افتاده است.
بیابان‌زایی چه تبعاتی دارد؟
مهم‌ترین نشانه بیابان‌زایی، انتشار گرد و غبار است، گرد و غبار در اصفهان و در غرب کشور وجود دارد؛ یکی از مهم‌ترین علامت‌های آن سیل و خشکسالی است که بیشتر استان‌های غربی کشور از جمله لرستان، آذربایجان و خوزستان درگیر آن می‌شوند. وقتی ما پوشش گیاهی را از بین بردیم و خاک فرسایش پیدا کرد به جای اینکه باران به داخل خاک نفوذ کند باعث ایجاد سیل می‌شود. وقتی سیل نفوذ نکرد، متعاقب آن خشکسالی داریم که از سال ۷۸ شروع شده است. سال گذشته ترسالی بود اما امسال بارندگی ۴۰ درصد کمتر شده است. گردو غبار، خشکسالی و سیل از جمله نشانه‌های بیابان‌زایی است که قابل لمس است.
یکی دیگر از علامت‌های بیابان‌زایی، فرسایش و رسوب است. وقتی پوشش گیاهی از بین رفت، خاک تحت تأثیر فرسایش آبی و بادی قرار می‌گیرد. خشک شدن تالاب‌ها نیز یکی دیگر از این نشانه‌هاست. به طور مثال دریاچه ارومیه مدتی خشک شد که البته در حال حاضر وضع بهتری دارد. تالاب گاو خونی خشک شد و در شیراز نیز تعداد زیادی از تالاب‌ها خشک شده است.
از ۲۲ تالاب کشور ۱۵ تا ۱۶ تالاب یا خشک شده و یا در شرف خشک شدن است که از تبعات بیابان‌زایی است. یکی از آخرین تبعات بیابان‌زایی، فرونشست زمین است که در استان اصفهان از جمله دشت مهیار، گلپایگان و شهر اصفهان فرو نشست اتفاق افتاده است. از ۱۰ میلیون هکتار مساحت استان اصفهان ۳.۳ میلیون هکتار آن بیابان شده و به همین خاطر کلانشهر اصفهان جزو آلوده‌ترین کلانشهرهای کشور است. آخرین مرحله بیابان‌زایی، فرو نشست نام دارد که قابل بازگشت نیست و در کشور ما اتفاق افتاده است.
کدام مناطق بیشتر مستعد بیابان‌زایی است؟
مناطق خشک بارندگی کمتری دارند و بیشتر مستعد بیابان‌زایی هستند، زیرا جنگل‌های مناطق خشک نیز از بین رفته است. جنگل‌های کویر مرکزی ایران از بین رفته و باعث ایجاد طوفان شن و انتشار گرد و غبار شده است. مناطق خشک، شکننده‌تر است، اما در مناطق نیمه خشک و نیمه مرطوب که میزان بارش بیشتر از ۱۰۰ میلی متر است، انسان با جنگل تراشی، از بین بردن پوشش‌های مرتعی، تبدیل مراتع به دیم‌زارها، شرایط ایجاد بیابان را فراهم کرده است.
در حال حاضر بیابان‌زایی در غرب کشور ما شدید است، زیرا بارندگی موجب ایجاد سیل می‌شود و آب حاصل از این سیل در منطقه غرب کشور ما وارد سدهای خوزستان می‌شود. نوروز ۹۸ دبی سد دز سه هزار مترمکعب بر ثانیه بود، زیرا زاگرس مرکزی بسیار تخریب شده و بیشتر بارندگی‌هایی که در منطقه زاگرس اتفاق می‌افتاد تبدیل به سیل می‌شد. نرخ بیابان‌زایی هم در بخش‌های مرکزی کشور با آب و هوای خشک و نیمه خشک و هم در بخش‌های نیمه مرطوب زاگرس بالاست که علت آن انسان و اقدامات نادرست او است.
چه اقداماتی را می‌توان در راستای بیابان زدایی انجام داد؟
اقدامات در راستای بیابان زدایی در مناطق خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب متفاوت است. در مناطق خشک باید تثبیت موقت انجام دهیم و سپس نهال‌هایی که در این مناطق از بین رفته است دوباره کاشته شود. تثبیت موقت را انجام می‌دهیم، زیرا نهال ما در پناه کاهش سرعت باد رشد کند؛ این تثبیت موقت می‌تواند به صورت بادشکن یا مالچ پاشی انجام شود.
مالچ نفتی را توصیه نمی‌کنیم زیرا محیط زیست دوست نبوده و پر هزینه است اما می‌توان از مالچ‌های دیگر از جمله مالچ رسی استفاده کرد که تحقیقات روی این نوع مالچ در حال انجام است و به زودی به مرحله تجاری سازی می‌رسد. مالچ روسی محیط زیست دوست و همگام با طبیعت و دوستدار طبیعت است تا خاک را به طور موقت تثبیت کنیم، نهال کاشته شده رشد کند و پوشش گیاهی دائم ایجاد شود.
در مناطق نیمه خشک و نیمه مرطوب که بارندگی داریم، احیای جنگل‌ها، مراتع و جنگل‌کاری را با گونه‌های بومی که با اکوسیستم منطقه سازگاری دارد توصیه می‌کنیم. مثل جنگل‌های بلوط در غرب، جنگل‌های هیرکانی در شمال و مراتع گون در منطقه زاگرس. احیای این گونه‌های بومی موجب شده تا آب در خاک نفوذ کند و ما چندان سیل نداشته باشیم و یک اکوسیستم پایدار ایجاد شود؛ این مناطق چندان نیازی به تثبیت موقت ندارد و این روش بیشتر برای مناطق خشک و مرکزی کشور استفاده می‌شود.
نظر شما