به گزارش خبرنگار ایمنا، دکتر امیر محمد گمینی، روز جمعه ۲۳ خردادماه در سری برنامه‌های زنده اینترنتی "آسترومینار" مرکز نجوم ادیب اصفهان با اشاره به تاریخ علم نجوم، اظهار کرد: چنانچه بخواهیم مرزهای جغرافیایی ایران را از نظر ملیت مدنظر قرار دهیم، دقیق نیست و منظور ما از ایران بیشتر جغرافیای فرهنگی این سرزمین است که با زبان فارسی و زبان‌های هم خانواده اشتراکات فرهنگی دارد.
وی افزود: تاریخ علم در ایران و سایر سرزمین‌های اسلامی مثل عراق، دمشق و مصر مشترک است و تا زمان پادشاهی عثمانی و صفوی این شرایط ادامه دارد؛ برای بررسی تاریخ علم باید در ابتدا علم را در سرزمین‌هایی مورد بررسی قرار دهیم که جزو جغرافیای فرهنگی ایران نیست.
استادیار پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران عنوان کرد: مردم بابل و بین‌النهرین تا قبل از فتح سرزمین خود توسط هخامنشیان به واسطه عقاید دینی، با علم نجوم آشنا بودند و به تحقیق، مشاهده و رصد حرکات اجرام سماوی می‌پرداختند.
وی با بیان اینکه بابلی‌ها علم نجوم را به شیوه عددی و ریاضی تفسیر می‌کردند، اظهار کرد: بابلی‌ها مدل‌های ریاضی ساختند تا بتوانند چگونگی حرکت و موقعیت اجرام آسمانی را در آینده پیش بینی کنند؛ این مدل‌ها بر اساس نظم حرکت سیارات ساخته می‌شد.
دستاوردهای ریاضی بابلیان باستان در زمینه نجوم
استادیار پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران ادامه داد: به طور مثال پدیدهایی مثل ماه گرفتگی هر ۱۸ سال و ۱۱ روز یک بار اتفاق می‌افتد و این مدت زمان میان هر ماه گرفتگی تا ماه گرفتگی مشابه در همان آسمان است که به آن چرخه "ساروس" گفته می‌شود.
گمینی تصریح کرد: فاصله زمانی میان دو خورشید گرفتگی نیز ۱۸ سال و ۱۱ روز است، اما کشف مدار خورشید گرفتگی برای بابلی‌های آن زمان ممکن نبود، زیرا خورشیدگرفتگی باید در سایه باشد و بیشتر خورشید گرفتگی‌ها قابل رؤیت نیست.
وی با بیان اینکه منجم بابلی طول یک سال را می‌دانسته است، گفت: بابلی‌ها می‌دانستند که حرکت خورشید در دو نیمه سال، یکنواخت نیست زیرا تعداد روزها در نیمه اول سال ۱۸۶ روز و در نیمه دوم سال ۱۷۹ روز یا ۱۸۰ روز است.
استادیار پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران اظهار کرد: بابلی‌ها بدون آنکه بدانند زمین به دور خورشید چرخش دارد و مدار گردش آن را شناخته باشند، متوجه شدند که سرعت خورشید در نیمه اول سال نسبت به نیمه دوم سال، بیشتر است.
گمینی افزود: سرلوحه‌های گلی با خط میخی که از بابل باستان به دست آمده است، نشان می‌دهد، آنان حرکات پیچیده سیارات مریخ، مشتری و زحل را به نظم درآورده بودند؛ همه اینها نشان از دستاوردهای ریاضی بابلیان باستان در زمینه نجوم است که این دستاوردها بعداً به دست ایرانیان، هندی‌ها و یونانیان رسید.
یونانیان نجوم عددی را به هندسی تبدیل کردند
وی با بیان اینکه یونانیان تحت تأثیر بابلی‌ها، نجوم تصاعدی و عددی را به نجوم هندسی تبدیل کردند، گفت: دستاوردهای آنان بعداً مورد استفاده هندی‌ها و ایرانیان قرار گرفت و آنان نجوم در به دو شکل هندسی و ریاضی مورد بررسی قرار دادند.
استادیار پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران اظهار کرد: اطلاعاتی در خصوص دستاوردهای ایرانیان در زمینه نجوم، از زمان سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان به دست ما نرسیده است؛ البته ادعا شده که بناهای چغازنبیل و کعبه زرتشت برای رصدهای نجومی مورد استفاده قرار گرفته باشد، اما به هیچ وجه قابل اثبات نیست.
گمینی عنوان کرد: دوره طلایی علم نجوم در جغرافیای فرهنگی ایران، مربوط به دوره اسلامی است که از قرن دوم و سوم هجری شروع شده و تا زمان قاجار و تا قبل از دوره نوگرایی ادامه دارد.
وی گفت: در این دوره ترجمه کتاب‌های نجوم به زبان عربی آغاز شد و علم یونانی در زمینه نجوم مورد استفاده دانشمندان ایرانی قرار گرفت؛ از جمله این دانشمندان "بن سنان بتانی" بود که شروع به ترجمه، خواندن و درک این متون کرد.
استادیار پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران تاکید کرد: ترجمه کتاب "مجسطی بطلمیوس" به زبان عربی، ۷۰۰ سال پس از تألیف آن، موجب شد تا دانشمندان ایرانی در آن دوره با مطالب این کتاب شامل پارامترهای عددی سیارات و گزارش رصدهای بطلمیوس آشنا شوند.
پایه نجوم دوره اسلامی کتاب مجسطی بطلمیوس است
گمینی با بیان اینکه هدف این کتاب تعیین موقعیت تک تک ستاره‌ها بوده است، اظهار کرد: پایه نجوم دوره اسلامی کتاب مجسطی بطلمیوس بوده که از زبان یونانی به عربی ترجمه شده است؛ از جمله دانشمندان آن زمان می‌توان به عبدالرحمان صوفی و قطب الدین شیرازی اشاره کرد.
وی افزود: در این دوره دانشمندان می‌دانستند که سیارات حرکت دارند و خورشید از یک سمت آسمان طلوع و در سمت دیگر غروب می‌کند؛ به دلیل اهله ماه و وجود هلال‌های گوناگون برای آنان مشخص شده بود که نور ماه از خودش نیست.
استادیار پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران گفت: نام بسیاری از ستارگان و صورهای فلکی در آن دوران به زبان عربی نامگذاری شده است؛ از جمله صورت فلکی "جاثی" که به معنای "زانو زده" است، زیرا این صورت فلکی شبیه به مردی است که در حالت نشسته قرار دارد.
وی با بیان اینکه بررسی‌های نجومی دانشمندان آن دوره زمین محور بوده است، تاکید کرد: آنان با استفاده از علم هندسه اینگونه تشریح می‌کردند که هر سیاره در فلک تدویر خود به دور زمین چرخش می‌کند؛ فلک تدویر ماه نیز در داخل فلک حامل به دور زمین در حال چرخش است.
استادیار پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران افزود: هرکدام از سیارات فلک تدویر خود را دارند و علاوه بر اینکه به دور زمین در حال چرخش هستند، در فلک تدویر خود نیز گردش می‌کنند؛ به علاوه همه این سیارات و فلک های تدویر آن‌ها در فلک الافلاک قرار دارند که این فلک الافلاک نیز به دور زمین در حال گردش است.
نظر شما